بخش سوم / نمایه ها ………………………………………………………………………………..42

 

بخش چهارم / پی آمدها و ره آوردها …………………………………………………………..105

 

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادها …………………………………………………….144

 

منابع ومآخذ …………………………………………………………………………………………148

 

چکیده:

 

در این پژوهش سعی شده است تا به استناد آمار واطلاعات موجود، چگونگی اثرگذاری برگزاری جشنواره ی انتخاب آثار برتر درعرصه های کتاب و پژوهش برجریان کلی فرهنگ عمومی استان کرمان، از طریق تحلیل دستاوردها وره آورد های آن، بررسی و تبیین گردد.

 

جشنواره های انتخاب آثار برتر از سال 1372 به اهتمام اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان برگزار گردیده وطی هفده دوره که از آغاز آن گذشته ، شمار فراوانی از آثار برتر را به جامعه فرهنگ پرور استان معرفی نموده وهمچنین زمینه های لازم برای شناساندن شمار کثیری از پدیدآورندگان آثار به شایستگی فراهم آورده است.

 

این حرکت فرهنگی ، پیامد های ارزنده ای به دنبال داشته که از مهم ترین نمونه های آن می توان به ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، نهادینه شدن فرهنگ گزینش آثار برتر، آشنایی اقشار گوناگون جامعه با یافته های نوین علمی و معرفتی در رشته ها وموضوعات متنوع، ارتقای مرتبه فرهنگی استان، تقویت صنعت چاپ وصنایع مرتبط با آن، افزایش شمار کتب در کتابخانه های عمومی و تخصصی استان ونظایر آن اشاره کرد.

 

مقدمه:

 

انسان ها برای هر گونه اندیشیدن و رفتار فردی واجتماعی، به الگوها ومیزان های صحیح نیاز دارند. فرهنگ، به عنوان غنی ترین وگرانبهاترین میراث بشری، در بردارنده طیف وسیعی از الگوها وتجربیات انباشته شده است. با بهره گیری و پشتوانه فرهنگ است که دیگر نهاد های جامعه بشری هم چون خانواده، اقتصاد، سیاست و.. دوام وبقا واستمرار دارند. فرهنگ، مجموعه افکار و اندیشه ها، تجربه ها، اعتقادات ، ارزش ها و… است و چون انسان موجود متفکری است، لذا فرهنگ ساز بوده وتوان استفاده از آن را نیز دارد. فرهنگ نیز به مانند دیگر پدیده های انسانی و اجتماعی، دستخوش تغییرات است وبه انواع وطرق گوناگون تغییرات فرهنگی ایجاد می شود. یک قوم با مغلوب شدن در برابر اقوام دیگر، با کسب علوم واطلاعات ، با فن آوری های مختلف ، با گسترش ارتباطات، با تقلید از ملتی دیگر ، می تواند فرهنگ خویش را دگرگون نماید. یکی از بهترین و مطمئن ترین راه ها که به طور مستقل و آزادانه قادر است فرهنگ هر قومی رامتحول سازد، جدو جهد برای کسب معلومات جدید و به عبارت دیگر تحقیق و پژوهش است که نتایج و انتشار آن می تواند افکار واندیشه ها را منقلب نموده و رفتارها و کنش های فردی و جمعی را به سوی اهداف متعالی اجتماعی ، اقتصادی، فرهنگی وهنری هدایت نماید و جامعه را از یکنواختی ، سکون و پس رفت نجات دهد وبا ایجاد تغییرات آرام در فرهنگ جامعه سنتی، پیشرفت متناسب را که عاری از هر گونه و یا حداقل از کمترین ایجاد تنش و تعارض اجتماعی برخوردار است ، به وجود آورد .

 

آری تحقیق وارائه یافته های پژوهشی با ابزارهایی نظیر کتاب قادر است سیری تازه ومتعالی در برابر حرکت جامعه بگشاید وافق های نوینی را پدیدار سازد.

 

برگزاری جشنواره پژوهش های برگزیده فرهنگی و معرفی کتاب سال استان در واقع با هدف تشویق وتحسین و ارزیابی آثار و تولیدات فکری و ذوق هنری وعلمی ویکی از وجوه توجه فرا مادی به دامنه های فکر واندیشه است که برگزاری سالانه آن می تواند نشاط وانگیزه بیشتر را در میان پژوهشگران رشته های علوم انسانی واسلامی ودست- اندرکاران نشر ایجاد نموده موجبات اعتلای هر چه بیشتر فرهنگ وتوسعه ارزش های اسلامی وملی در این خطه را، فراهم آورد.

 

برگزار کنندگان این برنامه ها معتقدند چنین طرحی از یک سو زمینه سازی برای گسترش تحقیق و پژوهش فرهنگی وحمایت و پشتیبانی از پژوهشگران و نویسندگان ومترجمان فعال در حوزه فرهنگ و از سوی دیگر معرف میزان بضاعت و توانمندی پژوهشگران و مولفان محلی این استان در پرداختن به مقوله تحقیق و تتبع ونوآوری در عرصه فرهنگ و هنر می باشد.

 

اکنون با توجه به دامنه تاثیرات و پی آمد ها و ره آورد های به گزینی برای فعالیت های حوزه کتاب وپژوهش، نقد علمی وعملی این حرکت ارزشمند در قالب این تحقیق انجام و چشم انداز پیش رو با نگاه ویژه به برنامه توسعه فرهنگی استان به صورت در پنج فصل ترسیم گشته است، امیدواریم که نیک و بد یا ضعف و قوت تحریر وتدوین این مجموعه که باید در فرصتی اندک فراهم می شد، به چشم لطف و کرامت دیده شود. با این همه نقد و نظر استادان گرامی را برچشم منت گذارده و پیشاپیش از آن استقبال خواهیم کرد.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

بیان مسأله

 

طرح کتاب سال استان کرمان به عنوان یکی از نمایان ترین نماد های اهمیت واصالت کتاب وکتابت و حرکت های موثر در ترویج فرهنگ مطالعه و با هدف تقدیر از اهل قلم متعهد و همچنین ارزیابی و سیاست گذاری فرهنگ مکتوب استان و فعال نمودن جریان تالیف وچاپ ونشر ، به اجرا گذاشته شده است. یکی از راه های غنا بخشیدن به فرهنگ وعلم وساخت فرهنگ و تمدن و اعتلای هر منطقه ، قدردانی شایسته و مناسب از متفکران، اهل نظر و اهل علم و پدید آورندگان کتاب است. برگزاری چنین مراسمی می تواند توجه جامعه فرهنگی استان را به سمت کتاب و ارج گذاری حرمت صاحبان قلم معطوف دارد. این حرکت که با تدوین آیین نامه از سال 73 پایه گذاری وتاکنون با اهتمام و جدیت مسئولان و مدرسان حوزه و دانشگاه ومتخصصان و صاحب نظران برگزار شده است به عنوان یکی از مهم ترین وشاخص ترین فعالیت ها و رویدادهای تثبیت شده حوزه فرهنگ وادب استان به شمار می رود وبنابر اذعان مسئولان، استمرار برگزاری آن توانسته است در ترسیم چشم انداز حرکت های حوزه کتاب، نقش بسزایی ایفا نماید. همچنین با توجه به پایه گذاری شورای پژوهشی در اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی از سال 73 و تدوین اولویت های تحقیقاتی، طرح انتخاب ومعرفی پژوهش های برتر فرهنگی و هنری واجتماعی با هدف احیای فرهنگ پژوهش ، ترغیب نسل نوی دانش پژوهان و دانشجویان به پژوهش در مسایل فرهنگی و هنری جامعه ، پاسخگویی به نیازهای پژوهشی استان در حوزه فرهنگ وبهره برداری از نتایج پژوهش های فرهنگی در برنامه ریزی توسعه به اجرا گذاشته شد که بررسی تحلیلی این دوحرکت علمی فرهنگی طی قریب 20 سال پیاپی می تواند معیاری مناسب و گویا جهت سنجش وضعیت تحقیق و پژوهش وانتشار کتاب در استان باشد و نتایج حاصله از آن هم ضمن کمک به ارتقای فعالیت های مشابه در دوره های آتی، می تواند مورد استفاده دست اندرکاران قرارگیرد.

 

اهمیت تحقیق:

 

در برهه ای که مقوله فرهنگ به عنوان حیاتی ترین جریان در بطن جامعه ما مطرح است، تاثیری غیر قابل انکار در مسایل سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی و… دارد ، تولید روز افزون آثار فرهنگ مکتوب از افتخارات مسلم و بی شمار ایران اسلامی است که در حقیقت ریشه در فرهنگ غنی وسرشار این سرزمین فرهنگی که تعالی روحی وسعادت آدمی از مسیر آن با پیروی از توصیه ها وسفارش های پیشوایان این مکتب مقدس ، میسر خواهد بود، دارد و این همه در اولین خطاب خداوند متعال به پیامبر گرامی اسلام (ص) که فرمود

 

« اقرا» به زیبایی آشکار است. تجلیل از نام قلم نیز در اولین سوره ای که بر آن فرستاده عظیم الشان فرود آمده ، تجلی یافت.

 

 

تقدیر سالانه از پژوهشگران و پدید آورندگان آثار مکتوب ، نوعی بستر سازی برای رشد وتعالی تولید فکر وایجاد زمینه های لازم برای شکوفایی استعداد های بکر و ناشناخته از مولفه ها ومعیارهای تصحیح مهندسی فرهنگی در عرصه نشر کتاب وپژوهش است. این حرکت هدفمند که معرفی وتشویق پژوهشگران و نویسندگان و متخصصین فرهنگ مکتوب استان را در صدر اهداف خود دارد ، در واقع تجلیگاه فکر ودانش نویسندگانی است که نبوغ اندیشه وخلاقیت خود را از مجرای پاک ومقدس علم وادب ، برتارک سپید اوراقی ماندگار حک می نمایند. اینک که تقدیر از پدید آورندگان آثار مکتوب ومفید در جامعه ما جایگاه و اعتباری رو به فزونی یافته، ضروری است که به دقت مورد مداقه قرار گیرد و با تحلیل پیامدها و ره آورد های آن ، نقاط ضعف وقوت و دستاوردهای این حرکت عظیم فرهنگی، تعیین گردد.

 

تشویق نسل جوان به خواندن آثار ارزشمند وترغیب آنها به سرودن ونوشتن وتحقیق کاری شایسته وبایسته است که آرزوی بزرگان و وظیفه مسئولان ونهاد های مرتبط است. غنای گنجینه فکر و پرورش ذهن و زبان نسل امروز در گره خوردگی با خلاقیت آنان می تواند راهگشای راه های نرفته و درمان دردهای مزمنی باشد که قرن هاست در روح و جان ما رخنه کرده است. باشد که چنین اقدامات ارزشمندی مورد نقد علمی قرار گیرد و چنانچه در ایفای فرهنگ پژوهش و کتابخوانی موفق بوده است با پاسخگویی به بسیاری از سوالات و فرضیه های موجود ، برتداوم آن تاکید و نتایج آن به جریان سازی فرهنگ کمک نماید ، چرا که در سلسله جبال زندگی ، قله های کمال بی نهایت است.

 

اهداف تحقیق:

 

برای این پژوهش اهداف زیر مد نظر قرار گرفته است :

 

1- بررسی جایگاه علمی استان در مقایسه با سایر استان های کشور واثر این حرکت در بنیه و علمی استان

 

2- شناخت وشناساندن ساز وکار برتر گزینی در حوزه های کتاب وپژوهش

 

3-1 زبان و دستور زبان عربی…………………………………………………………………………………….. 20

 

3-2 زبان و دستور زبان فارسی…………………………………………………………………………………… 21

 

3-3 سیر تحول زبان شناسی نوین………………………………………………………………………………… 25

 

3-4 اقسام كلمه………………………………………………………………………………………………………. 28

 

3-5 انواع نقش ………………………………………………………………………………………………………. 36

 

فصل چهارم: شبه جمله

 

4-1 پیشینه اصطلاح جمله در نزد نحویان………………………………………………………………………. 41

 

4-1-1 تعریف جمله:……………………………………………………………………………………………….. 42

 

4-1-2جمله‌ی ساده:…………………………………………………………………………………………………. 42

 

4-1-3جمله‌ی مرکب……………………………………………………………………………………………….. 44

 

4-1-4انواع جمله‌ی مرکب…………………………………………………………………………………………. 44

 

4-1-5 جمله‌های استثنایی………………………………………………………………………………………….. 45

 

4-2 تاریخچه‌ی صوت یا شبه جمله در فارسی……………………………………………………………….. 46

 

4-2-1 اصوات در ایران باستان:…………………………………………………………………………………… 46

 

4-2-2 صوت یا شبه جمله؟……………………………………………………………………………………….. 47

 

4-2-3 تفاوت صوت با اسم صوت ……………………………………………………………………………47

 

4-2-4 تعاریف شبه­جمله………………………………………………………………………………. ………….48

 

4-2-5 شبه جمله در دستور وابستگی…………………………………………………………………………… 48

 

4-2-6 شبه جمله در دستور گشتاری……………………………………………………………………………. 51

 

4-3 مختصات کلی شبه جملات (صوت)………………………………………………………………………. 52

 

4-3-1 ساختار آوایی……………………………………………………………………………………………….. 53

 

4-3-2ساختارمعنایی…………………………………………………………………………………………………. 53

 

4-3-3ساختارنحوی…………………………………………………………………………………………………. 61

 

4-4 شبه جمله در عربی……………………………………………………………………………………………. 62

 

4-5 اسم فعل در عربی……………………………………………………………………………………………… 64

 

4-5-1 مختصات کلی اسم فعل…………………………………………………………………………………… 65

 

4-5-2 مختصات ساختاری اسم فعل…………………………………………………………………………….. 65

 

قیاسی…………………………………………………………………………………………………………………… 66

 

منقول……………………………………………………………………………………………………………………. 66

 

مرتجل:…………………………………………………………………………………………………………………. 66

 

3-5-4 اسم فعل از نظر زمان………………………………………………………………………………………. 66

 

ماضی:…………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

مضارع:…………………………………………………………………………………………………………………. 68

 

امر:………………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

4-5-4 ویژگی‌های کلی اسم فعل ها…………………………………………………………………………….. 76

 

4-6 مفعول مطلق…………………………………………………………………………………………………….. 79

 

4-6-1 اقسام مفعول مطلق…………………………………………………………………………………………. 80

 

4-6-2 عامل مفعول مطلق………………………………………………………………………………………….. 81

 

4-6-3 حذف عامل مفعول مطلق…………………………………………………………………………………. 82

 

4-7 تحذیر…………………………………………………………………………………………………………….. 84

 

4-8 إغراء……………………………………………………………………………………………………………… 86

 

4-9 منادی…………………………………………………………………………………………………………….. 88

 

4-9-1 اعراب منادی………………………………………………………………………………………………… 88

 

4-9-2استغاثه…………………………………………………………………………………………………………. 90

 

4-9-3 ندبه……………………………………………………………………………………………………………. 90

 

4-10 حروف…………………………………………………………………………………………………………. 91

 

4-10-1 حروف تحضیض(برانگیختن)………………………………………………………………………….. 91

 

4-10-2 حرف ردع…………………………………………………………………………………………………. 92

 

4-10-3 حروف تنبیه……………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-10-4 حروف مشبهة بالفعل…………………………………………………………………………………….. 93

 

4-10-5 حروف جواب…………………………………………………………………………………………….. 93

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

نتایج…………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

 

منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 99

 

پیوست………………………………………………………………………………………………………………… 108

 

چکیده:

 

مطالعات وفعالیت­های تطبیقی در ایران سابقه­ی زیادی ندارد. اما اخیراً محققان ادبی در زمینه ­های گوناگون از جمله در حیطه­ ­ادبیات به این­گونه پژوهش­ها اقبال نموده­اند. سعی این پایان­نامه نیز برآن است تا با تطبیق شبه­جمله یا صوت در عربی و فارسی، گامی دیگر در این عرصه بردارد. به همین منظور در ابتدا به مطالعه­ ادبیات تطبیقی، تعاریف، انواع مکاتب، کارکرد و فواید آن پرداختیم تا از رهگذر آن بیش­ تر با این سبک نوظهور آشنا شویم. سپس دستور و زبان فارسی، سابقه­ی نگارش کتب دستوری، انواع کلمه و انواع نقش­های موجود در دستور سنتی و جدید را بیان کردیم و به این نتیجه رسیدیم که؛ در دستور سنتی و جدید نقش­هایی وجود دارد که از لحاظ عمل­کرد و معنا یکسان هستند اما با نام مختلف از آن­ها یاد می­شود. پس از مطالعه­ی دستور و زبان عربی و پیشینه­ آن­، انواع اسم­ها و نقش­هایی را که معادل­ معنایی شبه ­جمله­ فارسی است ، بیان شد. نقش­ هایی مانند:اسم­فعل، مفعول­ مطلق با عامل محذوف، منادی، اغراء و تحذیر، حروف تنبیه، ردع ، جواب، مشبهة بالفعل و تحضیض ، با نمونه­ هایی عمدتاً از قرآن و نهج ­البلاغه ذکر گردید. در زبان عربی به جارومجرور و ظرف و مضاف الیهی که گاهی وابسته به فعل و یا شبه فعل هستند و گاهی در جمله دارای نقش نحوی مستقل می­باشند عنوان «شبه جمله» اطلاق می­شود در حالی که این شبه­­ جمله از لحاظ معنایی با مقوله­ی شبه ­­جمله­ فارسی که بیان­گر عواطف واحساسات گوینده­ است و دارای ساختارهای معنایی متعددی است کاملاً متفاوت می­باشد. در نتیجه از لحاظ کارکرد معنایی و جایگاه دستوری نمی­توان برای شبه­ جمله در دو زبان ، وجوه اشتراکی قائل شد و برای ترجمه­ی شبه­ جمله فارسی به عربی باید از کلمات و ساختارهای دیگری بجز شبه ­جمله­ فارسی کمک گرفت.

 

فصل اول: طرح پژوهش

 

تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش:

 

عمر كوتاه تدوین كتب دستور زبان فارسی و پویایی این زبان موجب مطرح شدن سوالات و به وجود آمدن مسائل جدید می گردد؛ لذا ضرورت پژوهش در این عرصه واضح و مبرهن است.

 

به علت عجین شدن دو زبان فارسی و عربی با هم و تعاملات فراوان در حوزه­ی زبان و فرهنگ، بررسی تطبیقی یكی از مقولات دستوری یعنی (شبه جمله یا صوت)، می­تواند یكی از مبحث های مفید زبان شناسی، ادبی و دستوری باشد. این بررسی تطبیقی باعث افزایش آگاهی از میزان تأثیر و تأثر هر دو زبان می­گردد. زبان فارسی كه از خانواده­ی زبان های هند و اروپایی است از حدود هزاره­ی اول پیش از میلاد مسیح در بخش­های بزرگی از اروپا، جنوب و جنوب غربی آسیا رایج بوده است. زبان عربی هم در مجموعه­ی زبان­های سامی قرار می­گیرد كه شاخه­ای از آن شامل زبان­هایی چون عربی، عبری و آشوری می شود.

 

اصطلاح شبه جمله یا صوت به گروهی از واژه‌ها اطلاق می­گردد كه در همه­ی زبان­ها وجود دارد و بیانگر احساسات، عواطف و هیجانات درونی اهل زبان است. هر چند در مطالعات دستوری نوین این مورد در مقوله بندی واژه‌ها قرار نمی­گیرد، اما از زاویه‌ای دیگر بررسی می­شود. دستور نویسان سنتی مفصل بدان پرداخته و در تعریف آن گفته­اند: شبه جمله كلمه­ای است ساده یا مركب كه متضمن معنی جمله می باشد. از این جهت خود به تنهایی جانشین یك جمله­ی كامل می­گردد. به همه­ی كلمات این مقوله­ی دستوری اصطلاح شبه جمله اطلاق می­شود.اما در زبان عربی وظیفه­ی بیان حالات عاطفی و روحی گوینده مانند : درد، شادی، تحسین ، تحذیر و… بر عهده­ی كلماتی نظیر اسم­فعل و حروف تنبیه، باب اغراء و تحذیر است. اسم فعل لفظی است دلالت كننده بر فعلی معین كه مشتمل بر معنی، عمل و زمان همان فعل است ، اما علامت­های فعل را نمی­پذیرد و شباهتش به اسم نیز از لحاظ پذیرش تنوین ، مثنی و جمع ، مضاف شدن ، گرفتن الف و لام و تصغیر پذیری است که می‌توان آن را در زبان عربی معادل شبه جمله­ی فارسی دانست.

 

سوالات اصلی: وجوه اشتراک و افتراق شبه جمله در زبان فارسی و عربی چیست ؟ معادل های ترجمه­ای شبه جمله‌ها از فارسی به عربی و بالعكس چگونه است؟ 2- سوالات فرعی: آیا جایگاه شبه­جمله‌ها در زبان فارسی و عربی یكی است؟ انواع و كاربرد شبه جمله‌ها در دو زبان به چه شكل­هایی است؟ آیا قواعد معنایی و دستوری شبه جمله­های زبان فارسی را می­توان به شبه­جمله­های زبان عربی نیز تعمیم داد؟

 

سابقه انجام پژوهش:

 

موارد زیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش وجود دارد. مقالاتی تحت عنوان:

 

نجفی، سید رضا (1386)”تاملی در انواع جمله در زبان عربی”، نشریه ادبیات و زبان‌ها، دانشگاه آزاد مشهد، شماره 15و 16.

 

صفا، پریوش و بحرایی، مینا، “مطالعه­ی فرایند گفتمانی بیان آرزو در زبان فارسی”، فصل نامه پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، سال اول شماره­ی 2.

 

طبیبیان، سید حمید(1386) “بررسی حروف معانی در عربی و فارسی”، پژوهش نامه­ی ادبیات و علوم انسانی، ش 54، ص 345.

 

2-2-5 انواع نقش……………………………….. 27

 

فصل دوم: بخش سوم

 

2-3-1 تعاریف قید……………………………… 33

 

2-3-2 جایگاه دستوری قید……………………………… 34

 

2-3-3 قید به اعتبار ساختار و لفظ………………………………. 36

 

2-3-4 قید از نظر وابستگی به عناصر جمله (کارکرد قید) ……………..39

 

2-3-5 قیود از نظر معنی و مفهوم……………………………… 41

 

2-3-5 نتیجه……………………………… 45

 

فصل دوم: بخش چهارم

 

2-4-1 مفعول مطلق……………………………..61

 

2-4-2 حال……………………………..63

 

2-4-3 مستثنی……………………………..64

 

2-4-4 مفعول‌له……………………………… 65

 

2-4-5 مفعول‌معه……………………………… 65

 

2-4-6 مفعول‌فیه……………………………… 66

 

2-4-7 حروف……………………………….. 68

 

2-4-8 افعال ناقصه……………………………… 77

 

فصل سوم

 

3-1 قید زمان……………………………… 79

 

3-2 قید مكان……………………………… 82

 

3-3 قید مقدار……………………………… 84

 

3-4 قید تعجب……………………………..84

 

3-5 قید نفی………………………………. 85

 

3-6 قید تأكید و تصدیق………………………………. 86

 

3-7 قید تشبیه……………………………… 87

 

3-8 قید حالت……………………………….. 87

 

3-9 قید شك و تردید……………………………… 88

 

3-10 قید شرط………………………………. 89

 

3-11 قید تكرار……………………………… 90

 

3-12 قید آرزو……………………………… 90

 

3-13 قید سبب و علت……………………………….. 91

 

چکیده:

 

در مورد ادبیات تطبیقی تعریف متداولی از گذشته وجود داشته؛ مبنی براین ­که صرفاً به بررسی وجوه اشتراک آثار برخاسته از دو فرهنگ متفاوت می­پردازد. حتی امروزه برخی از افراد ادبیات تطبیقی را تنها با این کارکرد می­شناسند. اما می­توان با نگاهی وسیع­تر، دامنه­ی این رشته علمی را به موضوعات مختلف گسترش داد و زمینه را برای تفاهم و همدلی بین ملت­ها بیشتر فراهم آورد. ارتباط یا عدم ارتباط دستور زبان با ادبیات تطبیقی به عنوان شاخه­ای از این علم تغییری در اهمیت تأثیر فن ترجمه در اعمال فعالیت­های تطبیقی ایجاد نمی­کند، چرا که از مقدمات مهم بررسی­های تطبیقی توانایی ترجمه­ی صحیح از متون است. لذا در این پایان نامه به مباحثی درباره­ی قید در دو زبان فارسی و عربی پرداخته می­شود. بدین منظور نخست تعاریف گوناگون درباره­ی قید از دستور نویسان گذشته تا به امروز آورده شده است. تعاریفی که بیشتر به قابل حذف بودن قید، تقسیم بندی آن به مختص و مشترک و انواع محتوایی اشاره شده است. استفاده از ملاک­های ذهنی و دور از قاعده در بین دستوریان موجب گردیده که مرزبندی مشخصی در بین صورت­های مختلف قید از لحاظ ساختار و لفظ وجود نداشته باشد، لذا پس از جمع بندی نظرات دستور نویسان و با استفاده از آراء زبان شناسان جایگاه ساختاری قید مشخص شده است. به این ترتیب که با تمایز قائل شدن بین مقوله­ی قید و نقش قید اختلافات موجود در مورد دسته بندی قید به مختص و مشترک از بین می­رود چرا که اصطلاح قید هم برای نمایاندن یک مقوله­ی واژگانی مانند به خوبی، باعجله و. . . به کار می­رود، و هم برای نشان دادن نقش نحوی استفاده می­شود. مورد دیگر قابل حذف بودن یا نبودن قید از جمله است که با استفاده از دیدگاه زبان شناسی مشخص می­شود که در موارد محدودی حذف قید علاوه بر تغییر معنا، شکل دستوری جمله را نیز تغییر می­دهد. با شناخت کامل قید در زبان فارسی، معادلات معنایی و دستوری آن در زبان عربی آورده شده است. نتیجه این که در نحو عربی مبحثی به نام قید وجود ندارد. اما مواردی مانند: مفعول مطلق، مفعول له، مفعول فیه، حال، مستثنی، حروف و افعال ناقصه هستند که می­توانند از قیدهای فارسی نیابت کنند.

 

 

فصل اول: طرح پژوهش

 

1-1- تعریف مساله و بیان ضرورت انجام پژوهش:

 

زبان مهم ترین وسیله جهت برقراری ارتباط میان انسان‌ها و قالبی برای بیان اندیشه هاست، لذا یادگیری درست زبان‌های بیگانه در طول زمان و از جهات مختلف منشأ رسیدن به موفقیت‌های گوناگون می‌شود. نکته‌ی مهم این است که بررسی و شناخت دستور زبان، به دلیل ماهیت تحول پذیری بالایی که دارد هیچ گاه از حرکت باز نمی‌ایستد و از طرف دیگر با توجه به این که دستور نویسی در زبان فارسی مدت زیادی نیست که به صورت علمی پا به عرصه‌ی وجود گذاشته است، ضرورت پژوهش در این عرصه مشخص می‌گردد. تعاملات فراوانی که پس از فتح ایران توسط مسلمانان، با اعراب صورت گرفت موجب کاربرد گسترده‌ی زبان عربی در زبان فارسی گردید. تا جایی که شناخت صحیح و دقیق متون به میزان شناخت ما از زبان عربی بستگی دارد. همچنین زبان عربی بزرگترین زبان از زبان­های سامی می‌باشد كه با زبان عبری و آرامی هم خانواده است. از ویژگی‌های مهم و مشترک زبان­های سامی سه حرفی بودن اصل کلمات است بر خلاف زبان فارسی که یک زبان ترکیبی است و با استفاده از ترکیب وندها و یك تك واژ مستقل، کلمات متعدد می سازد. در این رساله سعی بر آن است که به بررسی تطبیقی معنایی و ساختاری قید در دو زبان پرداخته شود. قید کلمه یا گروهی است که مفهوم فعل یا صفت و. . . را به چیزی از قبیل زمان، مکان، حالت و. . . مقید کند. ویژگی اصلی قید آن است که از ارکان اصلی جمله نباشد و بتوان آن را از جمله حذف کرد. قید از نظر نوع و ساختمان دو گروه است: 1- مختص (کلماتی که همیشه قید هستند و جزء نقش قیدی نقش دیگری نمی‌پذیرند) و2- مشترک (کلماتی که در غیر قید نیز به کار می‌روند). قید به اعتبار لفظ نیز سه دسته­ی 1- مفرد 2- مؤول 3- مرکب را تشکیل می‌دهد و از نظر معنا به شمار کثیری از مفاهیم زمانی، مکانی، تأکیدی، کیفیتی و…تقسیم بندی می­گردد. قید در دستور زبان عربی مشخصاً به عنوان یکی از حالات نحوی بدین معنا وجود ندارد. بلکه در نقش­هایی چون مفعول مطلق و مفعول فیه و حال و…به کار می‌رود که بیان گر مفهوم قید دستور زبان فارسی می­باشد. سوالات اصلی:

 

1) آیا ساختار معنایی قید در زبان فارسی و عربی از مطابقت رو ساخت دستوری واحد برخوردار است؟

 

2) از میان چهار مؤلفه­ی معنایی « اشیاء، روی دادها، ویژگی ها، روابط» قیود، در هر دو زبان به كدام یك از موارد مربوط می شود؟

 

3) آیا برای ترجمه مفاهیم قیدی، از زبان عربی به فارسی و بالعکس، نیازمند معادل سازی هستیم؟

 

سوالات فرعی: 1) آیا قید در زبان فارسی و عربی دارای برابر نهادهای ترجمه‌ای می‌باشد؟

 

2) موارد وجوه اشتراك و افتراق قید در زبان فارسی و عربی تا چه اندازه است؟

 

2-1- سابقه پژوهش

 

موارد زیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش وجود دارد؛ مقالاتی تحت عنوان:

 

2-5-5 ارتباط کلی یا همزمان………………………………………. 27

 

2-6 زبان‌شناسی زبان اشاره ……………………………………….27

 

2-6-1 شکل دست………………………………………. 31

 

2-6-2 مکان دست………………………………………. 33

 

2-6-3 حرکت دست………………………………………. 34

 

2-6-4 جهت دست………………………………………. 36

 

2-6-5 حالات صورت………………………………………. 36

 

2-7 فراگیری زبان در کودکان ناشنوا………………………………………. 39

 

2-7-1 مراحل فراگیری زبان اشاره………………………………………. 42

 

2-8 ساختواژه………………………………………. 48

 

2-9 زمان و نمود……………………………………….49

 

2-10 زمان و نمود در زبان اشاره………………………………………. 52

 

2-11 جمع­بندی فصل……………………………………….68

 

فصل سوم: روش پژوهش………………………………………. 69

 

3-1 روش پژوهش………………………………………. 70

 

3-2 ابزار گردآوری داده­ ها ……………………………………….70

 

3-3 جامعه و نمونة آماری………………………………………. 72

 

3-4 نحوه اجرا ……………………………………….73

 

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده­ ها………………………………………. 76

 

3-6 جمع­بندی فصل………………………………………. 77

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها……………………………………….78

 

4-1تجزیه و تحلیل داده ­ها………………………………………. 79

 

4-2 چگونگی بیان زمان و انواع آن در زبان اشاره ایرانی…………………… 80

 

4-2-1 قیدهای زمانی……………………………………….81

 

4-2-2 مشخصه­ های غیردستی………………………………………. 83

 

4-2-3 نشانگرهای واژگانی……………………………………….86

 

4-2-4 استفاده از گروه دستوری اعداد………………………………………. 88

 

4-2-5 عبارات زمانی……………………………………….90

 

4-3 چگونگی بیان نمود و انواع آن در زبان اشارة ایرانی…………………….. 92

 

4-3-1 نمود استمراری……………………………………….93

 

4-3-2 نمود عادتی………………………………………. 94

 

4-3-3 نمود مکرر……………………………………….95

 

4-3-4 نمود کامل……………………………………….96

 

4-4 یافته­های پژوهش بر اساس جنسیت……………………………………….101

 

4-5 جمع ­بندی فصل………………………………………. 102

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه­ گیری………………………………………. 103

 

5-1 بررسی توصیفی داده ­ها……………………………………….104

 

5-1-1 زمان در زبان اشاره ایرانی………………………………………. 106

 

5-1-1-1 نمونة واژگانی زمان………………………………………. 107

 

5-1-1-2 نمونة ساختواژی زمان (تکواژ تصریفی)………………………. 108

 

5-1-2 نمود در زبان اشارة ایرانی………………………………………. 110

 

5-1-2-1 نمونة واژگانی نمود……………………………………….111

 

5-1-2-2 نمونة ساختواژی نمود (تکواژ تصریفی)………………………111

 

5-2 جمع­بندی فصل……………………………………….112

 

5-3 پیشنهاداتی برای پژوهش­های آتی……………………………………….113

 

منابع فارسی………………………………………. 115

 

منابع انگلیسی………………………………………. 116

 

پیوست……………………………………….121

 

چکیده:

 

زبان اشاره ایرانی، زبانی دیداری/فضایی است که با دارا بودن ساختار نحوی و معنایی خاص خود در جامعة ناشنوایان در سرتاسر ایران با تفاوت لهجه ­های مختلف، رشد کرده است. وجود اشارات قراردادی در این زبان اثبات می­کند که زبانی حقیقی است و تنها مجموعه­ای از تصاویر در فضا نمی­باشد. انگیزة اصلی از انجام پژوهش حاضر با بررسی چگونگی بازنمود زمان و نمود در زبان اشارة ایرانی، معطوف کردن توجه زبان‌شناسان به یکی از ویژگی­های زبانی این زبان (مفاهیم زمانی) است، تا بتوان آنها را از خصوصیات و طبیعی بودن آن آگاه کرد، چرا که در جامعة ناشنوایان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است و تاثیر مستقیمی بر روی زندگی آنها دارد. به این منظور بخش اعظم پژوهش (مصاحبه و مشاهدة مشارکتی) با حضور در مکان­های مختلفی مانند کانون ناشنوایان، هیئت مذهبی ناشنوایان و هیئت ورزشی ناشنوایان در دو شهر شیراز و مشهد و همچنین همایش­های مخصوص ناشنوایان صورت گرفته است و بخش دیگر کار با بررسی فیلم­هایی از ناشنوایان مختلف در سرتاسر کشور بر اساس مشاهدة غیرمشارکتی انجام شده است و 20 نفر (10 زن، 10 مرد) از ناشنوایان به عنوان نمونه انتخاب شده­اند. یافته­های این پژوهش مشخص نمود که در زبان اشارة ایرانی برای مشخص کردن مفهوم زمان از روش­ های مختلفی مانند قیدهای زمانی، نشانگرهای واژگانی، مشخصه­ های غیردستی، گروه دستوری اعداد و عبارات زمانی طبق خط زمان فرضی استفاده می­شود. جهت مشخص کردن نمود نیز از دو روش استفاده می­شود. نمود مکرر، استمراری و عادتی از طریق تکرار در حرکات فعل و نمود کامل از طریق نشانگر واژگانی “تمام شدن” بیان می­شوند که تمامی روش­ها به­ طور گسترده در میان ناشنوایان مورد استفاده قرار می­گیرند.

 

پیشگفتار:

 

سخن گفتن (زبان) یکی از ویژگی­های ممتاز بشری است. انسان از راه سخن­گفتن با دیگر افراد جامعه ارتباط برقرار می­کند، می­فهمد و می­ فهماند. گرچه از بیان کلمة زبان در نظر اول زبان بیانی به ذهن می­رسد اما زبان می­تواند ادراکی، کتبی، اشاره و هر نوع علایم قراردادی دیگر را نیز شامل شود. زبان اشاره یکی از مهمترین روش­های ارتباطی میان ناشنوایان می­باشد که سبب می­شود این افراد با یکدیگر و دیگران ارتباط برقرارکنند. حامیان زبان اشاره، در طول زمان ارزشی را که این زبان در جوامع

 

ناشنوایان دارد بیان کرده­اند، همانگونه که ودیتز[1] اظهار داشته است که زبان اشاره بهترین هدیة خداوند به ناشنوایان است. همانطورکه زبان­های گفتاری در جامعة شنوایان توسعه پیدا می­کنند، زبان­های اشاره نیز به­طور گسترده و مستقل در جامعة ناشنوایان در سرتاسر دنیا رشد و توسعه می­یابند. زبان­های اشاره به صورت همگانی نیستند به عبارت دیگر در کل جهان یکسان نیستند و مانند زبان­های گفتاری مختلفی که در سرتاسر دنیا وجود دارد، زبان­های اشارة مجزا و مستقلی نیز در دنیا موجود می­باشند و هر جامعه­ای زبان اشارة مخصوص به خود را به کار می­برد. زبان اشارة ایرانی نیز جزء یکی از این زبان­ها محسوب می­شود. زبان اشارة ایرانی، زبانی دیداری/فضایی است که با دارا بودن ساختار نحوی و معنایی خاص خود به­طور طبیعی در جامعة ناشنوایان در سرتاسر ایران با تفاوت لهجه­های مختلف، رشد کرده است و مورد استفاده قرار می­گیرد. نکتة قابل ذکر آن است که تمامی افراد با وجود تفاوت در لهجة خود به راحتی با دیگر ناشنوایان از مناطق دیگر ارتباط برقرار می­کنند و این تفاوت اشارات مانعی برای عدم درک آنها نمی­باشد، در حقیقت درک آنها بیان­گر این مطلب است که این تفاوت­ها، تفاوت لهجه است نه تفاوت زبان.

 

اشارات موجود در این زبان از نوع قراردادی و در بعضی موارد به ­صورت شمایل­گونه[2] هستند. وجود اشارات قراردادی در این زبان اثبات می­کند که زبانی حقیقی است و تنها مجموعه­ای از تصاویر در فضا[3] نمی­باشد. تفاوت میان زبان اشارة ایرانی و به­طور کلی همة زبان­های اشاره با زبان­های گفتاری این است که در زبان­های اشاره، اطلاعات از طریق ترکیب آوا بیان نمی­شوند بلکه از طریق ترکیب شکل[4]، جهت[5] و حرکت[6] دست و همچنین حالات صورت[7] منتقل می­شوند. مانند زبان­های اشارة دیگر، زبان اشارة ایرانی نیز متشکل از دو بخش دستی و غیردستی است که این دو بخش برای تولید و درک زبان اشاره بسیار حائز اهمیت می­باشند. بخش دستی شامل مواردی از قبیل شکل، جهت، مکان و حرکت دست می­شود و بخش غیردستی در برگیرندة حالات صورت و بدن می­باشد. اشارات غیردستی (حالات صورت، چشم، ابرو، سر و غیره) در زبان اشاره نقش­های بسیاری را ایفا می­کنند. مهمتر از همه، نقشی است که این اشارات در نحو ایفا می­کنند. برای مثال، حالات صورت در اکثر زبان­های اشاره که زبان اشارة ایرانی نیز شامل آن می­شود، برای سوال­های بله/خیر یا سوال­های که­ای استفاده می­شوند. در زبان اشارة ایرانی هنگامی­که اشاره­گر سوال بله/خیر می­پرسد، ابروهایش را بالا می­برد و کمی سرش را به سمت جلو کج می­کند. هنگامی­که اشاره­گر سوال که­ای مانند کی، کجا، کدام و غیره را می­پرسد، ابروهایش را پایین می­آورد و کمی سرش را به سمت جلو می­برد در صورتی­که بدنش را به سمت عقب تکیه می­دهد و صورت نیز حالت جمع­شدگی به خود می­گیرد. در جملات شرطی نیز هنگام اشاره کردن، ابروها به سمت بالا حرکت می­کنند.

 

علاوه برکلیه نقش­های نحوی، حالات صورت و حرکات بدن در بیان آهنگ گفتار[8]، تکیه[9] و درنگ[10] نیز نقش مهمی ایفا می­کنند. درست مانند اصول زبرزنجیری که در زبان گفتاری جزء لاینفک کلام می­باشند، حالات صورت نیز جزء لاینفک زبان اشاره محسوب می­شوند. اما بر خلاف تکیه، آهنگ و درنگ که نمی­توانند به­ تنهایی بدون کلام استفاده شوند، بعضی از حالات صورت یا حرکات به­ تنهایی مورد استفاده قرار می­گیرند و جایگزین واژگان می­شوند. به­طور کلی احساسات فرد اشاره­کننده در صورت وی که با حرکات بدن همراه هستند مشخص می­شوند. بنابراین آنچه که در رابطه با درک و تولید زبان اشاره از اهمیت برخوردار است، توجه به هماهنگ بودن کلیة اجزاء تشکیل دهندة آن می­باشد، زیرا یک اشتباه کوچک در یکی از بخش­ها منجر به تولید اشاره­ای دیگر می­شود و درک مطلب را با مشکل مواجه می­کند.

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه

 

در طول دورة روشنفکری قرن هجدهم، بسیاری از فلاسفه مانند کاندیلاک[1] بیان کرده­اند که زبان اشاره بر زبان گفتاری مقدم بوده است. مانند توصیف زندگی افراد ناشنوا و جامعۀ آنها، اخیرا تلاش­هایی نیز در رابطه با فهم ساختار زبان­های اشاره به عنوان سیستم­های زبان ­شناختی صورت گرفته است. در تحلیل­های زبان­شناختی زبان اشاره، زبان‌شناسان در پی یافتن ویژگی­های زبانی این زبان­ها هستند و کلیة نظریه ­های زبانی را که تاکنون دربارة همگانی­های زبان ارائه شده­اند، در مورد زبان­های اشاره بررسی کرده و به نوعی این نظریه­ها را محک می­زنند (شیک، مارشارک و اسپنسر[2]، 2006، ص1). در اوایل دهة هفتاد با تلاش و حرکت عظیم استوکو[3] بود که دریچه­ای جدید برای شناخت زبان اشاره به عنوان زبانی کامل در زبان‌شناسی باز شد. وی مطالعة علمی مدرن بر روی زبان­های اشاره را با نگرشی انسان­شناسانه و ساختارگرایانه[4] آغاز کرده و بر اساس آنها مشخص کرد که کلیة زبان­ها دارای ساختارهای منظمی[5] هستند (آرمسترانگ و ویلکوکس[6]، 2007، ص5). حدود نیم­قرن از شناخت زبان اشاره به عنوان زبانی کامل و طبیعی می­گذرد، اما هنوز بسیاری از افراد شناخت دقیقی از این زبان نداشته و تصور می­کنند که فقط زبانی قابل قبول می­باشد که با تولید صدا همراه باشد. مطالعات انجام شده بر روی زبان­های اشاره این ادعا را تصدیق کرده که آنها زبانی با کلیة مشخصه­های دستوری و زبان­شناختی مانند زبان­های گفتاری هستند. این زبان­ها به­طور معمول و بدون هیچ آموزش خاصی توسط افرادی که در معرض آن قرار گرفته، فرا گرفته می­شوند و از پتانسیل لازم در مواردی مانند هنر، استدلال، قوة تعقل و احساسات برخوردار می­باشند. همانگونه که افراد شنوا نسبت به زبان گفتاری خود احساس غرور و قدرت دارند، ناشنوایان نیز به زبان اشارة خود افتخار و نسبت به آن احساس قدرت می­کنند (میر و سندلر[7]، 2008، ص2).

 

پژوهش حاضر با دارا بودن 5 فصل، کوششی در تبیین چگونگی بازنمود دو مقولة زمان و نمود در زبان اشارة ناشنوایان ایرانی می­باشد که ترتیب کلی مطالب در آن به این صورت خواهد بود: در فصل اول مقدمه، بیان مسئله، اهمیت موضوع، اهداف پژوهش، محدودیت­های پژوهش و تعریفی از کلیدواژه­ها مطرح می­گردد. فصل دوم شامل دو بخش می­شود؛ در بخش اول آن به­طور کلی بعضی از مفاهیم نظری چون ناشنوایی، علل ابتلا به ناشنوایی، زبان اشاره، زبان‌شناسی زبان اشاره و فراگیری زبان در ناشنوایان به تفصیل معرفی خواهند شد و در بخش دوم این فصل به تعریفی از موضوعات اصلی (زمان و نمود) و مفاهیم ساختواژی و تکواژ تصریفی پرداخته می­شود و سپس پیشینة پژوهش ارائه­ می­گردد. فصل سوم به معرفی جامعه آماری، روش پژوهش و بخش اجرایی پژوهش می­پردازد. در فصل چهارم به ارائة یافته­ها و تجزیه و تحلیل داده­ها پرداخته می­شود. در نهایت در فصل پنجم بحث و نتایج حاصل از بررسی میدانی و مشاهدات انجام شده در پژوهش مطرح می­شود، در قسمت بعد آن پیشنهادات مربوطه و در قسمت پیوست چند نمونه از گفتار و مکالمات ناشنوایان ارائه می­شوند.

 

2-1- بیان مسأله و اهمیت موضوع

 

از دهه 1960 به بعد در آمریکا، اروپا و سایر کشورها با رخداد وقایع مختلفی از جمله مطالعات علمی زبان­شناختی در مورد زبان اشاره از طرف زبان‌شناسان، رشد نهضت حقوق مدنی و توسعة وسایل فناوری خاص ناشنوایان و به تبع آن، حضور فعال­تر ناشنوایان در جوامع باعث شد که به­تدریج ناشنوایان به عنوان یک گروه یا اقلیت مستقل فرهنگی- زبانی پذیرفته و شناخته شوند (آرمسترانگ و ویلکوکس[1]، 2003).

 

کم­ کم در این دهه، از طریق تحقیقات استوکو زبان اشاره به عنوان یک زبان با ارزش و کامل شناخته شد. در حقیقت وی انقلاب بزرگی را در طول تاریخ، جهت شناسایی زبان اشاره در دنیا به راه انداخت (ولی و لوکاس[2] ، 2000). اولین زبان اشاره­ای که در جهان مورد بررسی زبان­شناختی قرار گرفت زبان اشاره آمریکایی[3] بود که در سال 1979 کلیما و بلوجی[4] در کتاب معروف خود اشاره­های زبان[5] به توصیف ساختاری آن پرداختند. با وجود آنکه سال­ها از عمر بررسی زبان­شناختی زبان اشاره می­گذرد، هنوز رشته­ای نوپا و در حال رشد است که امروزه به­خوبی توانسته است توجه بسیاری از زبان‌شناسان را به خود جلب کند. نکتة بسیار مهم آن است که زبان‌شناسان کار بر روی زبان­های اشاره را با این پیش فرض آغاز می­کنند که زبان­های اشاره نیز به اندازه زبان­های گفتاری، طبیعی هستند (شامل همان عناصری هستند که در زبان­های گفتاری موجود است) و نیازهای ارتباطی ناشنوایان را به­خوبی برطرف می­کنند.

 

زبان اشارة ایرانی نیز از این قاعده مستثنا نیست. تاکنون شمار تحقیقات صورت گرفته در زمینة زبان‌شناسی زبان اشارة ایرانی در داخل کشور بسیار اندک بوده است. بنابراین انگیزة اصلی انجام پژوهش حاضر معطوف کردن توجه زبان‌شناسان به ویژگی­های زبانی زبان اشارة ایرانی است تا بتوان آنها را از خصوصیات و طبیعی بودن این زبان آگاه کرد. زیرا همانطور که زبان گفتاری در جامعة افراد شنوا اهمیت دارد، وضعیت زبان اشاره نیز در جامعة ناشنوایان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است، چرا که این زبان تاثیر مستقیمی بر روی زندگی ناشنوایان به خصوص در بخش­های تحصیلی، پزشکی، حقوقی و شغلی دارد که بالطبع حفظ این زبان در جامعة آنها نیازمند شناخت بیشتر آن می­باشد.

 

[1] . Armstrong & Wilcox

 

[2] . Valli & Lucas

 

[3] . American Sign Language

 

[4] . Klima & Bellugi

 

[5] . Signs of Language

 

2-1-2. نویسنده و اثر ادبی …………………………………………………………… 28

 

2-1-2-1. نویسنده ……………………………………………………………… 28

 

2-1-2-2. اثر ادبی و ارزش آن ………………………………………………. 29

 

یادداشت ها …………………………………………………………………………………………….. 30

 

فصل سوم: صادق هدایت ؛ آثار و زمانه ی او

 

3-1. آثار هدایت ………………………………………………………………………………………. 33

 

3-2. وضعیت اجتماعی عصر رضا شاه ………………………………………………………… 34

 

3-3. بوف كور …………………………………………………………………………………………. 36

 

فصل چهارم: بررسی اثر

 

4-1. شرحی از بوف كور ……………………………………………………………………………. 40

 

4- 1-1. ارتباط دو بخش …………………………………………………………………….. 40

 

4-1-2. بخش یك ؛ زندگی درونی ………………………………………………………. 40

 

4-1-2. بخش دو؛ زندگی واقعی …………………………………………………………. 46

 

4-1-3. مفهوم كلی اثر ……………………………………………………………………….. 59

 

4-1-4. بوف كور ؛ روان داستان ………………………………………………………….. 61

 

4-2. بررسی اثر بر اساس الگوی گلدمن ………………………………………………………. 62

 

4-2-1. اجزای ساختار معنادار …………………………………………………………….. 62

 

4-2-2. ساختار معنادار(كلیت منسجم) …………………………………………………. 64

 

4-2-3. جهان نگری ………………………………………………………………………….. 64

 

4-2-4. طبقه ی اجتماعی …………………………………………………………………… 64

 

4-2-4-1. بررسی وضعیت جامعه شناختی نویسنده ………………….65

 

4-2-4-1-1. انقلاب مشروطه …………………………………………………. 65

 

4-2-4-1-1-1. تحلیل وضعیت آشفتگی و هرج و مرج …………….. 67

 

4-2-4-1-2. رضا شاه ……………………………………………………………. 70

 

4-2-4-1-2-1. حاكمیت پهلوی …………………………………………….. 73

 

4-2-4-1-2-2. صادق هدایت ………………………………………………… 75

 

4-2-4-1-2-2-1. اروپای بعد از جنگ …………………………………… 76

 

4-2-4-1-2-2-1-1. ادبیات مدرن …………………………………………. 77

 

4-2-4-1-2-2 -3. سیاست و ادبیات در ایران ………………………….. 79

 

4-2-4-1-2-2 -3-1. ادبای نوگرا ………………………………………….. 81

 

4-2-4-1-2-3. جایگاه دولت در جامعه ………………………………….. 84

 

4-2-4-1-2-3-1. شبه مدرنیسم …………………………………………….. 85

 

4-2-4-1-2-3-1-1. شبه مدرنیسم و ناسیونالیسم دولتی …………… 86

 

4-2-4-1-2-3-1-1-1. روشن فكران ناسیونالیسم ……………………. 86  

 

4-2-4-1-2-3-1-1. وضعیت فرهنگ، هنر و ادبیات ………………. 88

 

4-2-4-1-2-3-1-1-2 . ارزیابی وضعیت روشن فكران …………… 91

 

4-2-4-1-2-3-1-1-1-2-1. طبقه ی اجتماعی ……………………….. 91

 

4-2-4-1-2-4. بوف كور – حاجی آقا ……………………………………. 91

 

4-2-4-1-4-1. تلقی مفسران حزب توده ………………………………… 93

 

4-2-4-1-2-4-2. نگرش تراژیك ………………………………………….. 94

 

4-2- 5 . بررسی ویژگی های لفظی …………………………………………………….. 96

 

4-2-5-1. تك گویی …………………………………………………………… 97

 

4-2-5-1-1. تداعی ذهنی و معنایی …………………………………………. 97

 

4-2-5-1-1-1. توصیف ؛ تصویر …………………………………….. 98

 

4-2-5-1-1-1-1. تصویر در متن ………………………………………..101  

 

4-2-5-1-1-1-1-1. تشبیه …………………………………………………. 101

 

4-2-5-1-1-1-1-2. استعاره ……………………………………………….. 101

 

4-2-5-1-1-1-1-2-1. تشخیص ………………………………………… 102

 

4-2-5-1-1-1-1-3. تكرار …………………………………………………. 103

 

4-2-5-1-1-1-1-3-1. در سطح محدود ………………………………. 103

 

4-2-5-1-1-1-1-3-2. در سطح وسیع ………………………………… 103

 

4-2-5-1-1-1-1-3-2-1. كاركرد نمادین …………………………….. 104

 

4-2-5-1-1-1-2. ساختار تصویری …………………………………….. 105

 

 

4-2-5-1-1-1-2-1. استعاره ……………………………………………….. 105

 

4-2-5-1-1-1-2-2. ایجاز ………………………………………………….. 105

 

4-2-5-1-1-1-2-3. تكرار …………………………………………………. 106

 

4-2-5-1-1-1-3. اشاره به امور مبهم ؛ ابهام در تصویر…………….. 106

 

4-2-5-1-1-1-4. زمان ………………………………………………………. 108  

 

4-2-5-1-1-1-4-1. زمان در ارتباط با تصاویر ……………………… 108

 

4-2-5-1-1-1-4-2. زمان گردشی ………………………………………. 109

 

4-2-5-1-1-2. موسیقی ………………………………………………………. 109

 

4-2-5-1-1-2-1. تداعی …………………………………………………….. 109

 

4-2-5-1-1-2-2. تكرار حروف مشابه …………………………………. 110

 

4-2-5-1-1-2-2-1. مصوت های كشیده …………………………….. 110

 

4-2-5-1-1-2-3. تكرار كلمات …………………………………………… 112

 

4-2-5-1-1-3. پرسش های فلسفی ، قید های مطلق ………………. 112

 

4-2-5-2. تحلیل ویژگی های متن ………………………………………… 113

 

4-2-5-2-1. مقایسه با شعر منثور …………………………………………. 113

 

4-2-5-2-1-1. مكتب رمانتیك …………………………………………… 115

 

4-2-5-2-1-1-1. اصالت دنیای درون ………………………………….. 115

 

4-2-5-2-1-1-1-1. یگانگی با طبیعت ………………………………… 115

 

4-2-5-2-1-1-2. اندوه فلسفی ………………………………………….. 116

 

4-2-5-2-1-2. سورئالیسم ………………………………………………….. 116

 

فصل پنجم : نتیجه گیری

 

5-1. انقلاب مشروطه؛ زمینه ی حكومت پهلوی ……………………………………………….. 118

 

5-2. رضا شاه و حكومت پهلوی …………………………………………………………………….. 119

 

5-2-1. روشن فكران نسل جدید ……………………………………………………………… 119

 

5-2-1-1 ………………………………………………………………………………………… 119

 

5-2-1-1-1……………………………………………………………………….. 120

 

5-2-1-2…………………………………………………………………………… 120

 

5-2-1-2-1……………………………………………………………………….. 120

 

5-2-2. طبقه ی روشن فكران درون گرا ……………………………………………………. 121

 

5-3. تأثیر جهان نگری بر متن ……………………………………………………………….. 122

 

5-3-1 ………………………………………………………………………………………………….. 122

 

5-3-1-1…………………………………………………………………………… 122

 

منابع …………………………………………………………………………………………….. 124

 

چكیده انگلیسی …………………………………………………………………………….. 127

 

چکیده:

 

محققانی كه در زمینه ی نقد ادبی آثاری نگاشته اند عمدتاً در گروه جای می گیرند؛ گروه نخست، تنها به محتوای اثرتأكید می ورزندوبه متن بی توجهند.به نظرآنها هدف از مطالعه ی اثر ادبی، تنها درك مقصود ومنظور نویسنده است. گروه دیگر كه در نقطه ی مقابل این گروه جای دارند، تنها به زبان متن اهمیت می دهند. به نظر آنها معنای آثار ادبی پیوسته در زمان های مختلف تكرار می شود وآن چه متن را ادبی می سازد، تنها شیوه های گوناگون به كارگیری زبان برای بیان این مفاهیم است. در مقابل این دو گروه، اشخاصی هم بودند كه مخالف تقسیم متن به لفظ ومعنی ( جهان نگری و … ) بودند. لوسین گلدمن ـ جامعه شناس ماركسیست مجارستانی ـ یكی از آن هاست. وی   نظریه ی خود را ساختار گرایی تكوینی نامید. مطابق این نظریه كه متأثر از اندیشه ی ماركسیستی است، محتوا(ساختار) وصورت (فعالیت بشر) بر هم تأثیر متقابل دارند.

 

در این پایان نامه سعی داریم بر اساس این نظریه ، رابطه ی متقابل متن رمان بوف كور و جهان نگری مطرح در آن، یعنی جهان نگری متعلق به طبقه ی اجتماعی نویسنده ی آن را مورد بررسی قرار دهیم.

 

فصل اول: مقدمه

 

1-1- تعریف مسأله

 

بررسی و نقد آثار ادبی از منظر نظریه های جامعه شناسی ، از مهم ترین رویکردهای نقد ادبی محسوب می شود . نقد جامعه شناختی ، اثر ادبی را مولود شرایط اجتماعی می داند . از این رو رابطه ی مؤلف وجامعه را با متن و اثر ادبی، رابطه یی علی و معلولی در نظر می گیرد . در برابر چنین دیدگاهی ، نگرشهای متن محور قرار می گیرند که اثر ادبی را تنها یک مسأله و اتفاق زبانی قلمداد می کنند و صرفاً به ادبیت متن توجه می نمایند .

 

لوسین گلدمن جامعه شناس نوگرای مجارستانی سعی می کند نقد جامعه شناختی کلاسیک را تلطیف نماید. وی به تأثیر متقابل ادبیات و ساختار اجتماعی توجه می کند . (دربخش كلیات ، مستندات ارائه خواهد شد .)

 

این محقق در مقاله ی «پیوند آفرینش ادبی با زندگی اجتماعی (1376) » به تفصیل ، نظرات خود را بیان کرده است . او برای لفظ و معنی رابطه یی متقابل در نظر می گیرد و بر اساس نظریه ی « ساختار گرایی تکوینی » سعی می کند رابطه ی متقابل میان متن اثر (فرم) و جهان نگری پدیدآورنده ی آن (محتوا ) را بنمایاند. وی در کتاب «خدای پنهان » از این منظر به بررسی چند رمان پرداخته است .

 

در این پایان نامه در نظر است یکی از داستان های صادق هدایت (بوف كور) با توجه به مؤلفه های نظریه ی «ساختارگرایی تکوینی» لوسین گلدمن مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد .

 

در این تحقیق سعی می شود اجزای متن این داستان مورد مطالعه قرار گیرد و رابطه ی متقابل میان این اجزا برای نیل به ساختار معنادار آن کشف گردد . پس از کشف ساختار معنادار این اثر ، جهان نگری و سپهر فکری هدایت آشکار می شود . در مرحله ی بعدی سعی می شود که این ساختار معنادار ، در ساختاری گسترده تر قرار گیرد یعنی طبقه ی اجتماعی که نویسنده متعلق به آن می باشد و مرحله ی بعدی انعکاس جهان نگری این طبقه می باشد بر درون مایه و ساختار این اثر.

 

2-1- چهارچوب محتوایی

 

محققانی که در زمینه ی نقد ادبی آثاری نگاشته اند در دو گروه عمده جای می گیرند . گروه اول تنها بر محتوای این آثار تأکید می ورزند و به متن بی توجهند . به نظر آنها هدف از مطالعه ی آثار ادبی ، تنها درک مقصود و منظور نویسنده است . گروه دیگر که در نقطه ی مقابل این گروه جای می گیرند، ادبیات را تنها یک مسأله ی زبانی قلمداد می کنند . از نظر این ها مفاهیم مختلف در زمان ها و آثار ادبی مختلف تکرار می شوند ولی زبان آنها  به سبب به کارگیری شیوه های مختلف بیان مانند تشبیه ، استعاره ، ایهام و … متفاوت است و ادبیت متن هم در نتیجه ی به کارگیری این شیوه های مختلف است . از مهم ترین شاخه های این گروه ، فرمالیسم است . «به اعتقاد فرمالیست ها ، ادبیات صرفاً یک مسأله ی زبانی است و لذا می توان گفت که زبان ادبی یکی از انواع زبان هاست و باید به آن از دید زبان شناسی – نگریست . آنان اثر ادبی را شکل (فرم ) محض می دانستند و اساساً مخالف تقسیم متن به صورت و محتوا بودند …( به اعتقاد آنها) ادبیات در فرم و ساخت است نه در روح و فکر … » (شمیسا، 1383 : 147- 148)

 

این شیوه اگر چه عملی است ولی نقایصی دارد مثل توجه نکردن به معنای کلی اثر .

 

در مقابل این دو گروه، کسانی بودند که مخالف تقسیم متن به صورت و محتوا بودند . لوسین گلدمن یکی از آنهاست .

 

قصد ما در این پروژه اثبات این امر( رابطه ی متقابل لفظ و معنی ) است بر اساس نظریه ی ساختار گرایی تکوینی او، از طریق نمایاندن رابطه ی متقابل میان متن اثر (صورت) و جهان- نگری پدید آورنده ی آن (محتوا ) .

 

درزمان گلدمن دوشیوه درنقد متون رایج بود. یکی شیوه ی پوزیتویستی که همان شیوه ی مشاهده ی تجربی است که تنها متن و جزئیات آن را در مرکز توجه خود قرار می دهد.روش دیگر ، ذات مفهومی است که همان طور که از نامش پیداست سعی دارد تا نظری راجع به کل اثر ارائه دهد، بدون توجه به جزئیات آن . اما روشی که گلدمن ارائه می دهد ، تلفیقی است بین این دو شیوه و بدین ترتیب برطرف کننده ی نقایص آنها است .

 

گلدمن شیوه ی مطالعاتی خود را «دیالکتیکی »و غیر مستقیم نامیده است . اندیشه ی دیالکتیکی «تأکید می ورزد که هیچ گاه نه عزیمت گا ه های ثابت و قطعی وجود دارد و نه مسائل قطعاً حل شده، واندیشه هرگز مسیر مستقیم را نمی پیماید زیراهر حقیقت جزیی معنای راستین خود را نمی یابد مگر از رهگذر جایگاهش در یک مجموعه، همان گونه که مجموعه نیز شناخت پذیر نیست مگر از رهگذر پیشرفت در شناخت حقایق جزیی . بدین ترتیب سیر حرکت شناخت به صورت نوسانی دائم بین اجزا و کل که باید متقابلاً یکدیگر را روشن کنند نمودار می شود.» (گلدمن :1376 ، 190 )

 

گلدمن برای شناخت پدیدارها از فرایند دوگانه ی دریافتی – تشریحی یادمی کند . دریافت یعنی «توصیف مناسبات اساسی سازنده ی یک ساختار معنادار »(گلدمن ، 1377 : 212 ) و تشریح «عبارت است از گنجاندن … [این] ساختار معنادار در ساختار گسترده تر که ساختار نخست یکی از عناصر آنست » (گلدمن،1377 :212 )