• شناخت گرائی دراخلاق…………………………………………………………………… 21

 

1-4 شناخت گرائی حداقلی  ………………………………………………………………..   22

 

2-4 شناخت گرائی حداکثری……………………………………………………………….    23

 

 

• واقع گرائی دراخلاق ……………………………………………………………………….  23

 

1-5  اقسام واقع گرائی دراخلاق. …………………………………………………………..     25

 

1-1-5  واقع گرائی اخلاقی طبیعت گرایانه……………………………………………  26

 

2-1-5  واقع گرائی اخلاقی ناطبیعت گرایانه ………………………………………..   28

 

1-2-1-5 مغالطه طبیعت گرایان…………………………………………………………  28

 

2-2-1-5 برهان سؤال گشوده ………………………………………………………….  29

 

 

• ناواقع گرائی اخلاقی…………………………………………………………………………….. 31

 

1-6  ناواقع گرائی اخلاقی فوق طبیعت گرایانه  ………………………………………..  31

 

1-1-6  نظریه امر الهی………………………………………………………………….  32

 

2-1-6  برخی اشکالات وارد بر نظریه امرالهی……………………………………  36

 

 

• تئوری خطا ……………………………………………………………………………………… 38

 

1-7 تئوری خطای مکی ………………………………………………………………………  39

 

1-1-7  استدلال از راه نسبیت ……………………………………………………………..  39

 

2-1-7  استدلال از راه عجیب بودن یاغرابت …………………………………………..  40

 

 

• ظهور بر ساخت گرائی ………………………………………………………………………… 42

 

فصل دوم: فلسفه اخلاق کانت  وبر ساخت گرائی اخلاقی

 

مقدمه …………………………………………………………………………………………..   44

 

 

• فلسفه نقادی کانت ……………………………………………………………………… 45

 

1-1   نقدعقل محض وشرایط تکون معرقت  ………………………………………  46

 

1-1-1 زمان و مکان  …………………………………………………………  47

 

2-1-1 مقولات فاهمه…………………………………………………………  47

 

3-1-1 وحدت استعلائی ادراک  نفسانی ………………………………….  48

 

4-1-1  من استعلائی………………………………………………………….  49

 

 

• نقدعقل عملی ………………………………………………………………………………. 52

 

1-2   نسبت سوژه متافیزیکی درنقداول بانقددوم …………………………………  53

 

2-2   ساحت اخلاق ………………………………………………………………..  54

 

3-2   اراده نیک   ……………………………………………………………………  56

 

4-2   خود مختاری اراده …………………………………………………………..  57

 

5-2   قانون اخلاقی  ………………………………………………………………..  60

 

6-2  امر مطلق ………………………………………………………………………..  62

 

1-6-2 صورت بندی های امرمطلق  …………………………………………  64

 

1-1-6- 2  صورت نخست …………………………………………………  64

 

2-1-6-2  صورت دوم  …………………………………………………….   65

 

3-2-6-2   صورت سوم     ……………………………………………….   67

 

 

• بر ساخت گرائی درفلسفه اخلاقی کانت ……………………………………………   68

 

1-3  صدق ومنشأ هنجار مندی  ………………………………………………………  73

 

فصل سوم : بر ساخت گرائی کانتی

 

مقدمه    ……………………………………………………………………………………   80

 

 

• نسبت بر ساخت گرایی بادیگر تئوریهای اخلاقی…………………………………. 81

 

• روایتهای بر ساخت گرائی……………………………………………………………… 82

 

1 -2- روایتهای ساده برساخت گرائی……………………………………………….   82

 

2-2- روایتهای پیچیده برساخت گرائی ……………………………………………   82

 

 

• بر ساخت گرائی کانتی جان رالز …………………………………………………….. 86

 

1-3 – وضعیت اولیه یاروال تصمیم یا روال برساختن  ………………………..   90

 

 

 

• روال تصمیم برساخت گرایانه  ………………………………………………………  92

 

1-4 مشخصه های روال تعمیم کانتی ……………………………………………….  93

 

2-4 روال تعمیم ومفهوم کانتی شخص…………………………………………..     95

 

 

• توجیه و عینیت و صدق در برساخت گرایی کانتی …………………………..   102

 

نتیجه گیری   ………………………………………………………………………………..    109

 

فهرست منابع و مأخذ ……………………………………………………………………..   115       

 

چکیده :

 

برساخت گرایی اخلاقی دیدگاهی فرا اخلاقی درباره ی طبیعت صدق  و حقایق و خصوصیات اخلاقی است . برساخت  گرایی ظاهراً در تقابل با واقع گرایی قرار می گیرد و تنها  با روایتهای واقع گرائی اخلاقی توافقی نسبی و محدود دارد. بر ساخت گرایان، مانند واقع گرایان ، جملات اخلاقی را دارای محتوای توصیفی می دانند و بنا بر این به نظر می رسد واقعاً بیان کننده امر واقع باشند.ولی بر ساخت گرایان برغم اینکه  می پذیرند که به نحوی حقایق اخلاقی وجود دارند  ، بر عکس واقع گرایان، آنها را وابسته به نگرشها و قرار دادهای انسانی و امثال آن می دانند.

 

جان رالز برای نخستین بار اصطلاح برساخت گرایی در اخلاق را  بکار برد و تفسیری برساخت گرایانه از فلسفه اخلاق کانت به دست داد. براساس این تفسیر اخلاق برساخته عقل بشری است و امر مطلق روال برساختن است. رالز همچنین نظریه خود را برساخت گرایی کانتی نامید .    براساس برساخت گرایی کانتی محتواى اصول عدالت نتیجه توافق و قرادادى است كه میان افرادى خاص در وضعیت ویژه‏اى بدست می آید و رالز  آن را وضعیت اولیه مى‏نامد.وضعیت اولیه روال تصمیم یا روال برساختن در برساخت گرایی کانتی است که در آن اصول عدالت بر ساخته می شوند.

 

مقدمه

 

           فرا اخلاق[1] شاخه ای ازفلسفه اخلاق² است که به لحاظ وجود شناسی³ به این بحث می پردازد که آیا حقایق و اوصاف اخلاقی⁴ در عالم پیرامون به نحوی از انحاء وجود دارند و یا اینکه در حوزه اخلاق ما از جانب خود چیزی را انشاء می کنیم که واقعیتی ورای خود  ندارد.

 

این اختلافی است  میان شناخت گرایان⁵ و ناشناخت گرایان⁶ در حوزه اخلاق که که از زمان جورج اوارد مور⁷ فیلسوف اخلاق تحلیلی انگلیسی باعث ظهور انبوهی از  نوشته های فلسفی شده است که هر کدام علیه دیگری به استدلال پرداخته اند.

 

ناشناخت گرایان عالم پیرامون را تهی از ارزشها⁸ می دانند و تصریح دارند هیچ واقعیت اخلاقی در عالم پیرامون وجود ندارد. نظرهای اخلاقی ما از جنس باور⁹ نیستند بلکه به عالم انسانی و ذهن او تعلق دارند و چون نسبتی با عالم خارج ندارند از صدق وکذب آنها  نمی توان سخن گفت.

 

اما شناخت گرایان واقع گرا در اخلاق معتقدند  واقعیتهای اخلاقی به نحوی از انحاء در عالم پیرامون وجود دارند و احکام اخلاقی از جنس باورند در نتیجه می توانند صادق یاکاذب باشند.

 

به عبارت دیگر دعاوی اخلاقی را میتوان در قالب گزاره ها صورت بندی کرد و در نتیجه معرفت بخش هستند وچون شان معرفتی دارند پس صدق و کذب پذیرند. مفاهیم اخلاقی[2] نسبتی با عالم خارج دارند و می توان داوری² اخلاقی و معرفتی درباره آنها کرد.

 

درخلال این بحث ها ظاهراً غلبه با اردوگاه واقع گرایان اخلاقی بود تا اینکه جی.ال.مکی³ با ارائه نظریه خطا⁴ کفه بحث ها را به سود ناشناخت گرایان سنگین کرد. بنابر نظریه خطا  گزاره های اخلاقی مرتبا و بطور یکسان کاذب اند و اتصاف کیفیات اخلاقی به اعمال و اشیاء و حوادث نادرست است. ارزش‌های اخلاقی مستقل از خواسته‌ها و نگرشهای⁵ بشری وجود ندارد و خصوصیات اخلاقی ناظر به یک ویژگی و خصیصه موجود در افعال نیست.  مکی می گوید درهر صورت ذهن ما در حوزه ارزشها خطا می کند پس نمی توانیم معرفت اخلاقی داشته باشیم.

 

نظریه خطای مکی چالش جدی برای واقع گرایان⁶ اخلاقی به وجود آورد. زمانی که طبیعت گرایان⁷ سعی داشتند که با نشان دادن اینکه خصوصیات اخلاقی می تواند طبیعی باشد از نظریه خطای مکی فرار کنند عده دیگری با ارائه نظریه ای جدید به نام بر ساخت گرائی⁸ اخلاقی سعی کردند نشان دهند که خصوصیات اخلاقی وابسته اند به آنچه که ما با آن توافق داریم. برای نخستین بار جان راولز⁹ فیلسوف امریکایی اصطلاح برساخت گرایی را در نظریات اخلاقی بکار برد.معنی اصلی آن این است که نظام الزامات اخلاقی را با استفاده از روالی غیرجدلی¹⁰ می توان ساخت بطوری که  تهی از الزامات عجیب مابعدالطبیعی¹¹ و درستی آن  دستکم معقول باشد.

 

فصل دوم: برهان فلسفی – قرآنی ولایت فقیه

 

2-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 29

 

2-2. برهان فلسفی اثبات ولایت فقیه …………………………………………………………………………………………. 29

 

2-2-1. بخش اول: اثبات نیازمند بودن جامعه به سرپرست ……………………………………………….. 29

 

2-2-1-1. اقسام چهارگانۀ موجود ……………………………………………………………………………………. 30

 

2-2-1-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 37

 

2-2-1-3. نیاز جامعه به ولیّ و سرپرست ……………………………………………………………………….. 38

 

2-2-1-4. اصالت فرد، جامعه و یا هر دو …………………………………………………………………………. 42

 

2-2-1-5. بحث از اصالت جامعه؛ مسأله­ای فلسفی ……………………………………….. 43

 

2-2-1-6. ترکیب جامعه ………………………………………………………………………….. 43

 

2-2-1-7. ادلۀ اصالت جامعه ……………………………………………………………………………………………. 46

 

2-2-1-8. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 57

 

2-2-1-9. جمع­بندی ………………………………………………………………………………………………………… 60

 

2-2-2. بخش دوم: اثبات فقاهت سرپرست جامعه ……………………………………………………………… 62

 

2-2-2-1. مراتب وجودی انسان ……………………………………………………………………………………….. 64

 

2-2-2-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 68

 

2-3. برتری برهان مذکور نسبت به استدلال نظم اجتماعی …………………………………………………….. 71

 

 

 

فصل سوم: لوازم و نتایج تبیین فلسفی ولایت فقیه

 

3-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

 

3-2. مشروعیت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

 

3-2-1. تعریف مشروعیت ……………………………………………………………………………………………………… 76

 

 

3-2-2. تعریف مقبولیت ………………………………………………………………………………………………………… 77

 

3-2-3. تشکیل حکومت ………………………………………………………………………………………………………… 77

 

3-2-4. تعیین محل نزاع ……………………………………………………………………………………………………….. 78

 

3-2-5. مشروعیت حکومت ولایت فقیه ……………………………………………………………………………….. 80

 

3-3. وظایف و رسالت ولیّ فقیه ………………………………………………………………………………………………….. 85

 

3-4. ویژگی­های ولیّ فقیه …………………………………………………………………………………………………………… 90

 

3-4-1. حکیم الهی و عالم ربانی ………………………………………………………………………………………….. 90

 

3-4-2. قدرت مدیریت جامعه ………………………………………………………………………………………………. 93

 

3-4-3. قدرت بر توجیه و اقناع مردم ………………………………………………………………………………….. 94

 

3-4-4. ارجاع جزئیات به کلیات …………………………………………………………………………………………… 94

 

1- 2-3-2-2-1-2. اخلاق سودگرا 11

 

1- 2-3-2-2-1-3. اخلاق وظیفه‌گرا 11

 

1-2-3-3. علم اخلاق.. 12

 

1-2-4. انواع انسان‌شناسی.. 12

 

1- 2-4-1. انسان‌شناسی تجربی.. 12

 

1- 2-4-2. انسان‌شناسی فلسفی.. 13

 

1- 2-4-3. انسان‌شناسی عرفانی.. 13

 

1-2-4-4. انسان‌شناسی دینی.. 14

 

1-2-5. حقیقت انسان در رویکردهای مختلف… 14

 

1-2-5-1. حقیقت انسان در عرفان. 14

 

1-2-5-2. حقیقت انسان در فلسفه. 16

 

1-2-5-2-1. نفس و مراتب آن. 17

 

1-2-5-2-1-1. عقل.. 18

 

1-2-5-2-1-1-1. مراتب عقل نظری.. 19

 

1-2-5-2-1-1-2. مراتب عقل عملی.. 21

 

الف. اراده 21

 

ب. اختیار. 22

 

1-2-5-2-1- 2. تخیل.. 23

 

1-2-5-2-1- 3. احساس… 26

 

1- 2- 6.  خصوصیات و گرایش‌های انسان. 27

 

1-2-6- 1. فطرت… 28

 

1-2-6- 2. غریزه 29

 

1-2-6- 3. عواطف… 29

 

1-2-6- 4. طبیعت و سرشت و طینت… 31

 

1-2-6- 5. استعداد بی‌نهایت انسان. 31

 

1- 2- 7. مسائل اخلاق.. 32

 

1- 2- 7- 1. منشأ اخلاق.. 32

 

2- 7- 2. منشأ مفاهیم اخلاقی.. 33

 

1- 2- 7- 3. سعادت و شقاوت… 34

 

1- 2- 7- 4.  لذت و الم. 36

 

1- 2- 7- 5. فضیلت و رذیلت… 37

 

1- 2- 8. معیار فعل اخلاقی.. 39

 

1- 2- 8- 1. آگاهی.. 39

 

1- 2- 8- 2.  نیت… 39

 

1- 2- 8- 3. قرب به خدا 41

 

1- 2- 9.  رابطه انسان‌شناسی و اخلاق.. 41

 

1- 2- 9- 1. تغییرپذیری انسان. 41

 

1- 2- 9- 2. عقل و وجدان دراخلاق.. 42

 

1- 2- 9- 3. آزادی انسان. 43

 

1- 2- 9- 4. عدالت و اعتدال در اخلاق.. 44

 

فصل دوم: بررسی مبانی نظری مسئله تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق در اندیشه امام خمینی(ره) 45

 

2-1. اخلاق در نظر امام خمینی(ره) 46

 

2-2. انسان‌شناسی در نظر امام خمینی(ره) 46

 

2-2-1. انسان‌شناسی فلسفی.. 47

 

2-2-1-1. ساحت نفس… 48

 

2-2-1-2. مراتب و قوای نفس… 51

 

2-2-1-2-1. عقل.. 53

 

2-2-1-2-2. اختیار و اراده 55

 

2-2-1-3. رابطه مراتب و شؤون نفس… 56

 

2-2-1-4. رابطه نفس و بدن. 57

 

2-2-1-5. بدن تابع نفس… 58

 

2-2-2. انسان‌شناسی عرفانی.. 60

 

2- 2- 2- 1. قلب و مراتب آن. 60

 

 

2-2-2-1-1. اقسام قلب… 62

 

2-2-2-1-2. رابطه قلب و بدن. 63

 

2-3. خصوصیات و گرایشهای انسان. 64

 

2-3-1. فطرت… 64

 

2-3-1-1. ویژگی‌های امور فطری.. 65

 

2-3-2. طینت… 66

 

2-3-3. استعداد. 67

 

2-4. بررسی اندیشه اخلاقی امام خمینی(ره) 68

 

2-4-1. رویکرد فلسفی سعادت‌گرا 68

 

2-4-2. سعادت و شقاوت… 69

 

2-4-2-1. سعادت و شقاوت وجودی.. 71

 

2-4-2-2. سعادت و شقاوت اخلاقی.. 71

 

2-4-2-3. ملاک سعادت و شقاوت… 72

 

2-4-2-3-1. علم و معرفت و اقسام آن. 74

 

2-4-3. عدالت و اعتدال. 75

 

2-4-3-1.رابطه اعتدال و فضیلت و رذیلت… 76

 

2-5. رویکرد عرفانی به اخلاق.. 77

 

2-5-1. مراتب سلوک عرفانی.. 78

 

2-5-2. راه‌های تهذیب اخلاق و اصلاح نفس… 78

 

2-5-2-1. تفکر. 79

 

2-5-2-2. عزم. 80

 

2-5-2-3. مشارطه، مراقبه، محاسبه. 81

 

2-5-2-4. تذکر مداوم. 82

 

نتایج.. 84

 

فصل سوم: تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق.. 86

 

3-1. فطرت انسانی منشأ اخلاق.. 87

 

3-1-1.دین عامل شکوفایی فطرت… 88

 

3-1-2.عوامل احتجاب فطرت… 89

 

3-2. حبّ ذات و حب دنیا مانع و عاملی برای رشد اخلاقی.. 90

 

3-3. تغییرپذیری و اخلاق.. 91

 

3-3-1. اصلاح نفس و اخلاق.. 92

 

3-3-2. تربیت دینی و اخلاق.. 93

 

3-3-2-1. ایمان به خدا 96

 

3-3-2 -1-1. فقدان ایمان اساس فساد اخلاقی.. 98

 

3-3-2-1-2. رابطه ایمان و عمل.. 98

 

3-3-2-1-3. عبادت وتکامل اخلاقی.. 100

 

3-1-1. آیات قرآن. 32

 

3-1-2. روایات… 33

 

3-1-3. بدترین نوع دروغ. 33

 

3-1-4. انگیزه های دروغ. 34

 

3-1-5. راه علاج دروغ. 34

 

3-2. غیبت… 35

 

3-2-1. آیات قرآن. 35

 

3-2-2. روایات… 36

 

3-2-3. استماع غیبت… 37

 

3-2-4. کفاره غیبت… 37

 

3-3. غضب… 38

 

3-3-1. آیات قرآن. 39

 

3-3-2. روایات… 40

 

3-4. حسد. 41

 

3-4-1. آیات قرآن. 41

 

3-4-2. روایات… 42

 

3-4-3. تفاوت حسد و غبطه. 43

 

3-5. ریا 43

 

3-5-1. آیات قرآن. 44

 

3-5-2. روایات… 45

 

3-5-3. نشانه های ریا کار. 47

 

3-5-4. ریشه و منشأ ریا 47

 

3-6. تکبر. 47

 

3-6-1. آیات قرآن. 49

 

3-6-2. روایات… 50

 

3-6-3. اقسام تکبر. 50

 

3-7. عجب… 51

 

3-7-1. آیات قرآن. 52

 

3-7-2. روایات… 53

 

3-8. کینه. 54

 

3-8-1. آیات قرآن. 55

 

3-8-2. روایات… 55

 

3-8-3. راه درمان کینه. 56

 

3-9. طمع. 56

 

3-9-1. آیات قرآن. 57

 

3-9-2. روایات… 58

 

3-10. صبر. 58

 

3-10-1. اهمیت صبر. 59

 

3-10-2. آیات قرآن. 59

 

3-10-3. روایات… 61

 

3-11. شکر. 62

 

3-11-1. آیات قرآن. 62

 

3-11-2. روایات… 63

 

3-11-3. فضیلت شکر. 64

 

3-12. رضا 64

 

3-12-1. آیات قرآن. 65

 

3-12-2. روایات… 66

 

3-13. توکل.. 67

 

3-13-1. آیات قرآن. 67

 

3-13-2. روایات… 68

 

3-13-3. ریشه توکل.. 68

 

3-14. یقین.. 69

 

3-14-1. آیات قرآن. 70

 

 

3-14-2. روایات… 71

 

3-15. صدق.. 72

 

3-15-1. تعریف صدق.. 72

 

3-15-2. آیات قرآن. 73

 

3-15-3. روایات… 74

 

3-15-4. انگیزه صدق.. 75

 

3-16. امانتداری.. 75

 

3-16-1. آیات قرآن. 75

 

3-16-2. روایات… 76

 

3-15-3. دامنه امانتداری.. 77

 

3-16-4. انواع امانت… 78

 

3-17. خوف… 79

 

3-17-1. آیات قرآن. 80

 

3-17-2. روایات… 81

 

3-17-3. اختلاف درجات خوف… 81

 

فصل چهارم: نتایج دنیوی مرامنامه اخلاقی.. 82

 

4-1. مفاسد دروغ. 83

 

4-2. مفاسد غیبت… 86

 

4-3. مفاسد غضب… 88

 

4-4. مفاسد حسد. 90

 

4-5. مفاسد کبر. 92

 

4-6. مفاسد عجب… 94

 

4-7. مفساد کینه. 96

 

4-8. مفاسدطمع. 96

 

4-9. آثار و پیامد های صبر. 99

 

4-10. آثار و پیامد های شکر. 101

 

4-11. آثار و پیامدهای رضا 102

 

4-12. آثار و پیامدهای توکل.. 103

 

4-13. آثار و پیامدهای یقین.. 105

 

4-14. آثار و پیامدهای صدق.. 107

 

4-15. آثار و پیامدهای امانت داری.. 108

 

4-16. آثار و پیامدهای خوف… 109

 

فصل پنجم: نتیجه گیری.. 112

 

فهرست منابع. 121

 

چکیده

 

یکی از مباحث پر اهیمت و تأثیر گذار در رشد و تکامل انسان موضوع اخلاق می باشد. انسان با تهذیب نفس و رعایت دستورات اخلاقی می تواند به سعادت و فلاح برسد. از آن جا که اسلام دینی جامع است نه تنها ضامن سعادت اخروی بشر می باشد بلکه با عمل به اسلام می توان در همین زندگی دنیوی و مادی نیز به موفقیت دست یافت. در این پژوهش سعی شده است با مراجعه به متون اسلامی و احادیث و آیات نشان داده شود که رعایت اخلاق چه تأثیری درموفقیت دنیوی انسان دارد. لذا برای بررسی این تأثیرات صفات حسنه و رذایل اخلاقی براساس کتاب اخلاق حسنه مرحوم ملا فیض کاشانی انتخاب شده و پس از معرفی این ویژگی های اخلاقی بر اساس قرآن و حدیث ، تأثیرات دنیوی و مادی که هر یک از این فضائل و رذائل دارند از بیان قرآن و روایت اهل بیت علیهم السلام استخراج شده است. لذا می توان چنین نتیجه گرفت که کسی که متخلق به اخلاق اسلامی شود نه تنها از سعادت اخروی بهره مند است بلکه موفقیت دنیوی را بدست می آورد و می تواند یکی از راه های ترغیب  دیگران به رعایت اخلاق گردد.

 

2-2-3- روایت سوم: بنای جسم انسان بر طبایع چهارگانه. 15

 

2-2-4- روایت پنجم: خلقت طبایع اربعه در انسان در کتاب تورات… 18

 

2-2-5- روایت ششم: روایت امیرالمؤمنین (ع) در مورد اعتدال طبایع.. 21

 

2-2-6- روایت هفتم: طبایع و خصوصیات ان در علل الشرایع صدوق(ره) 26

 

2-2-7- روایت هشتم: طبایع اربعه در نهج البلاغه. 28

 

2-2-8- روایت نهم: چهار معتدل کننده طبع و مزاج.. 34

 

2-2-9- روایت دهم: طبایع چهارگانه جسم.. 35

 

2-2-10- روایت یازدهم: مزاج وطبع پیغمبران (علیهما السلام) 37

 

2-2-11- روایت دوازدهم: روایت پیغمبر اسلام (ص) در مورد طبایع.. 38

 

2-2-12- روایت سیزدهم: درمان غلبه طبایع.. 40

 

2-2-13- روایت چهاردهم: درمان غلبه بلغم در روایت امیرالمؤنین(ع) 41

 

2-2-14- روایت پانزدهم: درمان معنوی غلبه طبایع اربعه و حرز ابودجانه. 42

 

2-3- نتیجه. 43

 

فصل 3 تبیین طبایع اربعه از دیدگاه حکمای اسلامی.. 44

 

3-1- مقدمه. 45

 

3-2- نحوه تشكیل طبایع اربعه. 50

 

3-3- تشریح اخلاط چهارگانه. 51

 

3-3-1- خون.. 51

 

3-3-2- بلغم.. 52

 

3-3-3- صفرا 53

 

3-3-4- سوداء 54

 

3-4- علامات تشخیص طبع و مزاج.. 56

 

3-4-1- لمس كردن.. 56

 

3-4-2- تشخیص بوسیله گوشت و پیه. 56

 

3-4-3- معاینه مو نشانه‏هایى بدست مى‏دهد. 57

 

3-4-4- علائم رنگ پوست… 58

 

3-4-5- نتیجه‏گیرى از شكل اندامها 59

 

3-4-6-  نتیجه‏گیرى از تأثیرپذیرى اندام (سرعة انفعال الأعضاء ) 60

 

3-4-7- نتیجه‏گیرى از خواب و بیدارى.. 61

 

3-4-8- نتیجه‏گیرى از كنش‏ها(دلائل الأفعال‏) 61

 

3-4-9- نتیجه‏گیرى از مواد زائد. 62

 

3-4-10- نتیجه‏گیرى از كنش و واكنش قواى نفسانى.. 62

 

3-5- علایم غلبه اخلاط و ظهور طبع خاص…. 64

 

3-5-1- غلبه خون.. 64

 

3-5-2- غلبه بلغم.. 64

 

3-5-3- غلبه صفرا 64

 

3-5-4- غلبه سوداء 65

 

3-6- طبع و مزاج حالات انسان در دورههای عمر خود. 65

 

3-6-1- سن از بچگی تا نوجوانی (طبع دموی) 65

 

3-6-2- سن جوانی(طبع صفراوی) 65

 

3-6-3- سن میانسالی(طبع سوداوی) 66

 

3- 6 -4- سن پیری(طبع بلغمی) 66

 

3-7- معنی اعتدال در طبایع اربعه. 67

 

3-8- معتدل حقیقی و غیر حقیقی.. 68

 

3-8- تقسیم عقلی مزاج ها 68

 

3-8-1- مزاج معتدل.. 69

 

3-8-2- مزاج نامعتدل.. 69

 

3-8-3- نسبیت مفهوم اعتدال.. 71

 

3-9- اقسام معتدل فرضی طبی ( غیرحقیقی) 72

 

3-10- نشانه‏هاى اعتدال مزاج‏.. 74

 

3-11-  نتیجه. 76

 

فصل 4 نگرشی به تعالی اخلاق.. 77

 

4-1- نگرشی به تعالی اخلاق.. 78

 

 

4-1-1- مقدمه. 78

 

4-1-2- معنای لغوی اخلاق.. 78

 

4-1-3- معنای اصطلاحی اخلاق.. 80

 

4-1-4- شکل­گیری تعالی اخلاق.. 80

 

4-2- تقسیم خلقهای نفسانی.. 82

 

4-3- قرآن و اهمیت تعالی اخلاق.. 83

 

4-4- تعالی اخلاقى در قرآن.. 84

 

4-5- اصول اخلاق اسلامى و تعالی آن در روایات… 85

 

4-6- نمونهای از دستورالعمل­های معصومین بر اساس طبایع اربعه. 89

 

4-6-1- خوردن آب ولرم. 89

 

4-6-2- خوردن سیب… 90

 

4-6-3- داروی بلغم‏.. 90

 

4-6-4- اویشن با نمک…. 91

 

4-6-5- دهانشویه بلغم.. 91

 

4-6-6- گوشت گوسفند. 91

 

4-6-7- برگ چغندر 92

 

4-7- درمانهای غلبه طبایع.. 93

 

4-7-1- درمان بلغم.. 93

 

4-7-2- درمان صفرا 93

 

4-7-3- درمان سودا 93

 

4-8- عوامل برهم زننده اعتدال طبایع اربعه. 95

 

4-8-1- غلبه اخلاط.. 95

 

4-8-2- پرخوری.. 97

 

4-8-3- غذاهای صنعتی.. 99

 

4-9- نتیجه. 101

 

فصل 5 تبیین رابطه روح و جسم.. 102

 

5-1- تقسیم فلسفی رابطه روح و جسم.. 104

 

5-1-1- نظریه منسوب به افلاطون.. 104

 

5-1-2- نظریه ارسطو. 104

 

5-1-3- نظریه صدرالمتألهین شیرازی.. 105

 

5-2- رابطه اخلاق و تغذیه‏. 116

 

5-2-1- بررسی روایی.. 119

 

5-2-2- خوردن گوشت… 119

 

5-2-3- زیتون.. 119

 

5-2-4- خرما 120

 

5-2-5- کشمش…. 120

 

5-2-6- انگور 120

 

5-2-7- انار 120

 

5-2-8- به. 121

 

5-2-9- عدس…. 121

 

5-2-10- تقسیم بندی عادات خوراکیها و آشامیدنیها 122

 

5-2-11- پرخوری.. 123

 

5-2-12- خوردن غذاهای ناسازگار باهم.. 123

 

5-2-13- آب خوردن میان غذا 123

 

5-2-14- خوردن غذاهای مصنوعی و رنگارنگ…. 124

 

5-2-15- میل کردن سه وعده غذا یا بیشتر در روز 124