فصل اول: بررسی زندگی، شعر و اغراض شعری محمد مهدی جواهری.. 9

 

1ـ1ـ زندگی نامه محمد مهدی جواهری.. 10

 

1ـ2ـ شعر جواهری.. 20

 

1ـ3ـ اغراض شعری جواهری: 21

 

1ـ3ـ1ـ مدح: 21

 

1ـ3ـ2ـ رثاء: 22

 

1ـ3ـ3ـ وصف: 23

 

1ـ3ـ4ـ شعر سیاسی: 24

 

1ـ3ـ5ـ غزل: 24

 

1ـ4ـ تحول فنی شعر جواهری: 24

 

1ـ4ـ1ـ مرحلۀ تقلید از گذشتگان.. 25

 

1ـ4ـ2ـ مرحلۀ سرگردانی و تردّد بین گذشته و حال.. 26

 

1ـ4ـ3ـ مرحلۀ نهضت و تحوّل.. 27

 

1ـ5ـ بلندپروازی جواهری.. 28

 

1ـ6ـ محبّت و زیبایی پرستی جواهری.. 30

 

1ـ7ـ مردمداری و احساس مسئولیت در برابر جامعه. 31

 

فصل دوم: تأثیرپذیری شعر عربی از قرآن كریم.. 34

 

2ـ1ـ اثر قرآن بر زندگی قوم عرب: 35

 

2ـ2ـ تأثیر پذیری زبان عربی از قرآن كریم: 35

 

2ـ3ـ ظهور اسلام و پیشرفت شعر. 38

 

2ـ3ـ شعر در قرآن.. 39

 

2ـ5ـ دیدگاه قرآن درباره شاعران.. 40

 

2ـ5ـ1ـ بیان اوصاف شاعران اسلامی: 40

 

2ـ5ـ2ـ منزلت شعر و شاعر نزد ائمه (ع) 41

 

2ـ6ـ انواع تأثیر پذیری شعر عربی از قرآن كریم.. 43

 

2ـ6ـ1 تأثیر لفظی: 43

 

2ـ6ـ2 تأثیر معنایی: 44

 

2ـ7ـ اثر قصه‌های قرآن در شعر عربی.. 44

 

2ـ8ـ نقش آفرینی قرآن در علوم ادبیات عربی.. 46

 

2ـ9ـ چگونگی زبان و ادبیات در عصر قرآنی.. 47

 

2ـ10ـ نقش‌آفرینی قرآن در علوم ادبی.. 48

 

2ـ10ـ1ـ لغت… 48

 

2ـ10ـ2ـ نحو. 49

 

2ـ10ـ3ـ علوم بلاغی.. 49

 

فصل سوم: بررسی اقتباس‌های قرآنی محمد مهدی جواهری.. 52

 

3ـ1ـ تاریخچه اقتباس: 53

 

3ـ2ـ انواع اقتباس: 53

 

3ـ3ـ اقتباس‌های قرآنی محمد مهدی جواهری.. 54

 

3ـ4ـ نتیجه. 105

 

فهرست منابع.. 106

 

 

 

 

مقدمه:

 

 

1ـ بیان مسأله ی تحقیق

 

پس ازنزول قرآن کریم عرصه ادب ومتون نظم ونثرعرب به شدت وسرعت فراوان به طورکلی منقلب شد، ارزشهای پست جاهلی جای خودرابه ارزش‌های والای انسانی، قرآن، سنت نبوی وفرهنگ اسلام داده وآیه‌های قرآن درهمه‌ی عرصه‌های زندگی مردم تجلی یافت ودرگفتمان رسمی وروزمره و در بیداری شب‌ها و عرصه‌های مختلف زندگی، وردزبان خاص وعام شد.

 

در دوران‌های بعد نیز، شاعران وکاتبان درپیشاپیش این تطور حرکت کرده و آنان بااستفاده ازاسالیب تضمین، اقتباس ودیگراصول بلاغی اشعار و نوشته‌های خودرابه عرصه ظهور رسانیدند، ازجمله آقای محمدمهدی جواهری که ازخاندان علم، فرهنگ وتمدن و فقاهت جواهری برخواسته دراشعارخود ازقرآن وسنت استفاده‌های فراوانی کرده وارزشهای اسلامی را درآن گنجانیده است.

 

2ـ پرسش‌های اصلی تحقیق

 

اساس این تحقیق بر مبنای طرح پرسش‌های ذیل بوده است كه پاسخ به آنها، زیر بنای اصلی این پژوهش را تشكیل می دهد:

 

1ـ اقتباس‌های قرآنی محمد مهدی جواهری در دیوان شعری او به چه صورت بوده است؟

 

2ـ محمد مهدی جواهری در كدامیك از اغراض شعری تحت تأثیر قرآن بوده است؟

 

3ـ محمد مهدی جواهری از اسلوب اقتباس در قرآن چه تأثیری پذیرفته است؟

 

4ـ محمد مهدی جواهری از اقتباس لفظی بیشتر استفاده كرده است یا معنایی؟

 

3ـ پیشینه‌ی تحقیق

 

ح ) روش تحقیق………………………………………………………………………………………………….13

 

ت ) سازماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………..13

 

فصل دوم: مبانی ومفاهیم نظری…………………………………………………………………..16  الف ) نقد وانتقاد از نظام سیاسی در قرآن کریم………………………………………………………………..16 الف -1 ) نحوه انتقاد از نظام سیاسی در قرآن کریم …………………………………………………………………..16

 

الف – 2 ) مصادیق انتقادات مردم به حاکمان سیاسی در قرآن کریم ………………………………………………………40 الف – 2 – 1 ) دلسوزان……………………………………………………………………………………………..40  الف – 2 – 2 ) جهال………………………………………………………………………………………………..52

 

الف -2 – 3 ) منافقان………………………………………………………………………………………………..65  الف 2- 4 ) معاندان………………………………………………………………………………………………..75

 

الف -3 ) بررسی کلی محتوای آیات ذکر شده……………………………………………………………………… 85  الف -3 – 1)  اطاعت از ولی امر در قرآن کریم…………………………………………………………………….. 85  الف -3-1-1) بررسی آیات  مصرح به اطاعت از خدا ورسول صلی الله علیه وآله وسلم …………………………………………….85  الف -3-1-1-1) دسته اول ؛ امر به اطاعت در تمام شئون تعامل با خدا ورسول صلی الله علیه وآله وسلم……………………………… 85  الف -3-1-1-2) دسته دوم ؛ شاهد مثال اطاعت از خدا ورسول صلی الله علیه وآله وسلم……………………………………………89

 

الف-3-1-2)  نحوه اطاعت از رسول مکرم اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در قرآن کریم……………………………………………91

 

الف -3 – 2 ) مشورت در قرآن کریم………………………………………………………………………………102  الف -3 – 2 – 1 ) امر به پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم برای مشاوره در قرآن کریم…………………………………………102   الف -3 – 2 – 2 )  امر به مردم برای استفاده از مشاوره دیگران  در قرآن کریم…………………………………………………..102

 

الف – 4 ) مضامین مشابه در بازه زمانی پیامبران پیشین بویژه انبیای بنی اسرائیل در قرآن کریم……………………….109

 

ب ) نقد وانتقاد از نظام سیاسی در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم………………………….111    ب – 1 ) مصادیق انتقاد از شخص پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم  و یا کارگزاران ایشان ……………………..112

 

ب – 2 )تکلم براساس میزان عقل افراد…………………………………………………………………………….114   ب -2 – 1 )مسلمانان………………………………………………………………………………………………114   ب -2 – 2 )غیرمسلمانان…………………………………………………………………………………………..114

 

ب – 3 ) توضیح چند نکته…………………………………………………………………………………………118   ب – 3 – 1 ) توضیح احادیثی که در باره ضرورت مشاوره وجود دارد با تعابیر گفته شده……………………………118

 

ب – 3 – 2 ) تحلیل سفارشات پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم مبنی بر پاسخگویی دولتمردان…………………119     ب – 3 – 3 ) دستور ولی امر  مخالف دستور الهی………………………………………………………………….  119 ب – 3 – 4 ) روایات نهی از پیروی کور کورانه …………………………………………………………………..121    ب – 3 – 5 ) توضیح پذیرش  برخی انتقادات  ویا پیشنهادات توسط پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم…………. 121    ب – 3 – 6 ) تفاوت سوال برای دانستن  وتقویت ایمان با اعتراض و سوال برای پیش بردن اهداف خود…………….124   ب – 3 – 7 ) ولی امر و دیکتاتورمستبد…………………………………………………………………………….125

 

فصل سوم : اندیشه وسیره سیاسی کلی امیرالمؤمنین علیه السلام………………126 الف ) موقعیت سیاسی امیر المؤمنین علیه السلام دردوره پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم…………….. 126

 

ب ) موقعیت سیاسی امیر المؤمنین علیه السلام پس ازنبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم تاتثبیت خلیفه اول.. 130

 

 

ج ) موقعیت سیاسی امیر المؤمنین علیه السلام دردوره قبل از خلافت……………………………………131

 

ج-1 ) فتنه های این دوره………………………………………………………………………………………….131  ج- 2 ) حضور و سکوت………………………………………………………………………………………….132

 

د ) موقعیت سیاسی امیر المؤمنین علیه السلام دردوره خلافت…………………………………………….136     د – 1 ) نوع نگرش به حکومت…………………………………………………………………………………….138     د – 1 – 1 ) تقوا و پارسایی………………………………………………………………………………………..   139 د – 1 – 2 )  عدالت و دادگری…………………………………………………………………………………….139     د  – 1 – 3 ) حق مداری و باطل ستیزی…………………………………………………………………………….140    د – 1 – 4 )  انسان محوری و مردم داری……………………………………………………………………….140     د – 1 – 5 ) کنترل ونظارت بر سلامت حکومت……………………………………………………………………  141   د – 1 – 5 – 1 ) تقویت نظارت درونی..  ………………………………………………………………………………142       د – 1 – 5 – 2 ) لزوم تأسیس دستگاه نظارتی بیرونی……………………………………………………………………….142

 

د – 1 – 6 ) راه کارهای عملیاتی نظارت……………………………………………………………………………143

 

د – 2 ) آزادی بیان  در سیره امیر المؤمنین علیه السلام……………………………………………………………..146      د – 2 – 1 ) اهمیت آزادی بیان در اندیشه امیرالمؤمنین علیه السلام………………………………………………….146     د – 2 – 2 ) نمونه هایی از سیره عملی امیرالمؤمنین علیه السلام در زمینه آزادی بیان………………………………..148      د – 2 – 3 )  مرزهای آزادی بیان از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام………………………………………………..148

 

د – 3 ) مرز انتقاد و توطئه در حکومت علوی………………………………………………………………………150

 

د – 3 – 1 ) انواع پرسش وانتقاد در دوره حکومت علوی از خلیفه………………………………………………….150      د – 3 – 2 ) علل فراخوانی علی علیه السلام به نقد حکومت خود ………………………………………………….151

 

د – 4 ) جایگاه دشمنان و مخالفان در نگرش سیاسی امیرالمؤمنین علیه السلام……………………………………….155

 

فصل چهارم : جلوه های نقد و الگوی انتقاد از نظام سیاسی در سیره عملی ونظری امیر المؤمنین علیه السلام……………………………….159

 

بخش اول جلوه های نقد در سیره امیرالمؤمنین علیه السلام…………………………….159

 

الف ) انتقادات امیر المومنین علیه السلام دردوره پیامبراعظم صلی الله علیه وآله وسلم………………….159

 

ب ) انتقادات امیرالمؤمنین علیه السلام پس از نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم تا استقرار خلیفه اول.161

 

ج ) انتقادات  امیر المومنین علیه اسلام دردوره قبل از خلافت…………………………………………….165    ج – 1 ) دوره خلیفه اول…………………………………………………………………………………………..165     ج – 2 ) دوره خلیفه دوم…………………………………………………………………………………………..  167 ج-3) دوره خلیفه سوم…………………………………………………………………………………………….170

 

د ) انتقادات  امیر المؤمنین علیه السلام دردوره خلافت…………………………………………………….177    د – 1 )نکته اول………………………………………………………………………………………………….178     د – 2 ) نکته دوم…………………………………………………………………………………………………179      د – 3 )نکته سوم…………………………………………………………………………………………………182

 

ه ) توضیح سه نکته………………………………………………………………………………………………..184      ه – 1 ) سفارشات امیر المؤمنین علیه السلام به منصوبین خود برای مشاوره گرفتن از اشخاص با صلاحیت…………..184      ه – 2 ) نظارت مردم بر کار های مسئولین وامرای حکومتی در بیان امیرالمؤمنین علیه السلام ………………………..185      ه – 3 ) امر به معروف و نهی از منکر ………………………………………………………………………………187

 

بخش دوم  : الگوی نقدنظام سیاسی درسیره امیرالمؤمنین علیه السلام………………192 الف ) نقد نظام سیاسی…………………………………………………………………………………………192

 

ب ) جامعه اسلامی……………………………………………………………………………………………..192

 

 ج ) حکومت اسلامی………………………………………………………………………………………….192

 

د ) انسان ………………………………………………………………………………………………………..193   د- 1) شرایط منتقد سالم…………………………………………………………………………………………..194    د – 2 ) انسان والگو………………………………………………………………………………………………194       د – 2 – 1 )  مسلمانان…………………………………………………………………………………………….194    د – 2 – 2 )  غیر مسلمانان………………………………………………………………………………………..198

 

فصل پنجم : نتیجه گیری……………………………………………………………………………..200

 

منابع ومآخذ…………………………………………………………………………………………………204

 

کتاب ها………………………………………………………………………………………………………….204

 

مقالات……………………………………………………………………………………………………………210

 

سایت ها…………………………………………………………………………………………………………210

 

 

 

 

 

فصل اول : کلیات

 

الف ) طرح موضوع 

 

 

مسئله نقد نظام سیاسی در جامعه اسلامی به عنوان موتور محرك اصلاح دستگاه سیاسی و معیار پویایی سیاسی واجتماعی اقشار مختلف جامعه اسلامی یكی از مهم ترین مولفه های مورد توجه در اندیشه سیاسی ونظام حكومتی اسلام به شمار می رود. آنچه بر اهمیت این موضوع می افزاید نحوه حضور معترضان و منتقدان نظام سیاسی در جامعه  وفضای مناسبی است كه برای سوءاستفاده دشمنان از عملكرد این دسته علیه نظام سیاسی وجود دارد.از طرفی هم وظیفه تذكر و امر به معروف ونهی از منكر به عنوان یكی از اركان اعتقادات مسلمانان جایگاه ویژه ای در بین متدینین دارد ونقد دولت به خاطر دور شدن ازمعروف ها ونزدیك شدن به منكرات وظیفه عمومی همه مسلمانان به شمار می رود.

 

انتقاد در واقع عامل اصلاح و رشد است و بدون آن جامعه اصلاح نمى‏شود. وسیله شناخت و نشانه آزادى در اسلام و نشانه سوز فرد و عدم بى تفاوتى اوست. انتقادمنصفانه وسالم نشانه نظارت ملى است ویکی از مهمترین ضمانت های اجرای قوانین به حساب می آید.

 

امیر المومنین علیه السلام مى‏فرماید: «النُّصْحُ ثَمَرَهُ الْمَحَبَّهِ» (ابن اسحاق قمی ،1378، 429) كسى كه محبت دارد انتقاد مى‏كند. «لا خیر فى قوم لیسوا بناصحین و لا یحبون الناصحین» (ابن محمدآمدی ،1378،  225) جامعه‏اى كه هر چه مى‏بیند چیزى نمى‏گوید جامعه مرده و بى چیزى است.«مَنْ تَرَکَ إِنْکَارَ الْمُنْکَرِ بِقَلْبِهِ وَ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ» (شیخ طوسی ،1376 ، 181)شخصی كه خوبیها را تشویق نكند و بدى‏ها را انتقاد نكند «فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ» مرده‏اى بین زنده‏ها است.اما اگر تابع شرایط و قواعد متقن ومطمئن نباشد مثل سم عمل می کند.به اجمال به برخی است از شرایط و قواعدی که در قرآن وسنت برای انتقاد وارد شده است اشاره می شود.اولا باید به اندازه باشد تا موجب لجبازی و عناد طرف مقابل نشود. «الْإِفْرَاطُ فِى الْمَلَامَهِ یَشِبُّ نِیرَانَ اللَّجَاجَه» (مجلسى ،1360، ج 74 ، 212) خود انتقاد كننده باید پاك باشد و آن عیب را نداشته باشد. معروف‏است كه به حضرت گفتند بگو خرما نخور گفت برو فردا بیا من امروز خودم خرما خورده‏ام. (قرائتی ، 1368 ، 3)شناخت كامل داشته باشد یعنى انتقاد باید از روى شناخت باشد. كسى امام باقر علیه السلام را در حال كشاورزى در هواى مدینه كه بسیار داغ بود دید. گفت امام در این هواى داغ به دنبال پول است و جلو رفت و گفت چرا در این هوا كشاورزى مى‏كنید؟اگر در این حال قبض روح شوید با چه رویی به دنیای دیگر وارد خواهید شد در حالی که در حین تعقیب مال دنیا جان داده اید؟امام علیه السلام فرمود در بهترین حال مرده‏ام(قرائتی ، پیشین، 3). او مى‏خواست انتقاد كند ولى شناخت نداشت. كسى نزد امام صادق علیه السلام آمد و از جنس عمامه و پول عمامه امام از ایشان سؤال كرد و سپس فرمود اسراف نكرده‏اى؟ امام فرمود نه. لباس اسراف نیست به خصوص اگر بخواهى میان مردم بیایى. (محسن قرائتی ،پیشین، 3)یکی از یارات امام صادق علیه السلام به نام  سدیر در خانه امام علیه السلام غذای خوبى خورد.سپس این آیه را خواند كه‏ «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعیمِ» (تكاثر/ 8) یعنى روز قیامت از نعمت‏ها سؤال مى‏شود ولى امام علیه السلام فرمود از این غذا سؤال نمى‏شود بلكه مى‏پرسند تو چه رهبرى و حكومتى را پذیرفتى و تأیید كردى (فرات كوفی، 1410،606 )امام صادق علیه السلام در شهرها نماینده داشت . نماینده امام در مدینه مفضل نام داشت و با آدم‏هاى به ظاهر نا باب رفیق شده بود. زراره یكى از شاگردان خوب امام به ایشان گفت مى‏شود این نماینده را عوض كنید چون با افراد ناباب رفیق است و صلاح نیست. امام علیه السلام  نامه‏اى نوشت و به زراره داد تا ببرد براى مفضل. زراره گمان مى‏كرد امام نوشته است با آنها كارى نداشته باش ودوری کن .ولى وقتى نامه را دید فهمید چنین خبرى نیست بلكه نوشته است مفضل 100 پتو و اینقدر بخارى و عدس و غیره مى‏خواهیم. زراره هم به مدینه رفت و نامه را به مفضل داد. مفضل هم نامه را گرفت و به لات‏ها داد و آنها نامه را بوسیدند و گفتند امام صادق علیه السلام  از ما تقاضا كرده است. تا زراره نشسته بود و احوالپرسى مى‏كرد تمام نیازهاى امام را فراهم كردند، بعد مفضل فرمود اگر من با این افراد رفیق هستم اینها مرد هستند. (قرائتی ،پیشین، ص  3) قرآن مى‏فرماید: «وَ قالُوا ما لَنا لا نَرى رِجالًا کُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ» (صاد/ 62).پس نباید زیاد انتقاد كرد چون قَالَ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام : «کَثْرَهُ النُّصْحِ تَدْعُو إِلَى التُّهمه» (مجلسی،1360، ج 72،  66)اگر زیاد انتقاد شود این شبهه پیش می آید که هدف تخریب طرف مقابل است نه اصلاح او.. انتقاد كننده باید بر اساس سوز و اخلاص و قصدقربت انتقاد كند. امام كاظم علیه السلام فرمود: «إِنَّ مِنْ وَاجِبِ حَقِّ أَخِیكَ أَنْ لَا تَکْتُمَهُ شَیْئاً تَنْفَعُهُ بِهِ لِأَمْرِ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ» (كلینی،1365، جلد 8 ، 125) از واجب‏ترین سفارشات این است كه وقتى دیدى برادرت نقطه ضعفى دارد به او بگویى.امام صادق علیه السلام  فرمود در بین دوستان من آن كسى را كه بیشتر از همه از من انتقاد مى‏كند او را دوست دارم.. «أَحَبُّ إِخْوَانِى إِلَىَّ مَنْ أَهْدَى إِلَىَّ عُیُوبِى» (كلینی،1365، ج 2 ، 639) بهترین دوستان من كسى است كه عیب‏هاى من را به من هدیه بدهد.امیرالمؤمنین علیه السلام به مالك اشتر مى‏فرماید در حكومت چند نفر را مسؤول قرار بده تا از تو انتقاد كنند. جامعه مثل یك كشتى است كه حیات همه به هم وابسته است. یك گران فروش باید بداند كه‏ «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها» (اسراء/ 7) امام كاظم علیه السلام فرمود: «اجْتَهِدُوا فِى أَنْ یَکُونَ زَمَانُکُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَهً لِمُنَاجَاهِ اللَّهِ وَ سَاعَهً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَهً لِمُعَاشَرَهِ الْإِخْوَانِ وَ الثِّقَاتِ الَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَ یُخْلِصُونَ لَکُمْ فِى الْبَاطِنِ وَ سَاعَهً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ فِى غَیْرِ مُحَرَّمٍ» (ابن علی بن شعبه،1404،  409) عمر خود را برنامه ریزى كنید و ساعتى را براى‏ «لِمُعَاشَرَهِ الْإِخْوَانِ وَ الثِّقَاتِ الَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ» رفیق خوب بگیرید و روزى چند دقیقه كنار كسى بنشینید و بگویید كسى اشكال من را بهم بگوید و انتقاد كردن را دوست داشته باشید.وقتی به منافقین گفته می شود‏ «لا تُفْسِدُوا
فِى الْأَرْض» (اعراف/ 56) مى‏گویند «إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُونَ» (بقره/ 11)، «زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمالِهِمْ» (توبه/ 37) قرآن مى‏فرماید: «وَ کَذلِکَ زُیِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ» (غافر/ 37) یعنى جنایت مى‏كرد ولى اینقدر بله قربان مى‏گفتند گمان مى‏كرد همه كارهایش درست است. «أَخَذَتْهُ الْعِزَّهُ بِالْإِثْمِ» (بقره/ 206) قرآن مى‏فرماید تا به گروهى مى‏گویى این كار را نكن، جوش مى‏آورد. «وَ إِذا قیلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّهُ بِالْإِثْمِ» (بقره/ 206) یعنى متكبر هستند و وقتى به اینها انتقاد مى‏كنى با حالت متكبرانه‏اى دست از گناهشان برنمى دارند. ریشه بدبختى این است كه عده‏اى دوست دارند افراد متملق باشند.

 

گاهى انتقاد از روى سوز و محبت است مثل انتقاد پدر و مادر از فرزند. اما گاهى هم انتقاد از روى حسادت است.مثلا چون به شخص مناصب حکومتی نمی دهند زبان  به انتقاد ازمسئولین در رده های مختلف می گشاید. قرآن کریم می فرماید برخى كه انتقاد مى‏كنند ناخالصی در نیت وعمل دارند. «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُکَ فِى الصَّدَقاتِ» (توبه/ 58) به پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم مى‏گفتند تو با این صدقات چه مى‏كنى؟ یعنى نیش مى‏زدند. «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَهٍ لُمَزَهٍ» (همزه/ 1) صدقات یعنى مالیات یعنى نیش مى‏زدند كه پول‏ها كجا مى‏رود. «فَإِنْ أُعْطُوا مِنْها رَضُوا» (توبه/ 58) البته اگر پول به او بدهى راضى است. یعنى انگیزه‏اش این است كه چرا به من ندادی.گاهى هم از روى سوء ظن و بدبینى است. یعنى به طرف مقابل بدبین است. برخى هم كه انتقاد مى‏كنند واقعیت این است كه چیزى را غلط مى‏بینند و طبق دید خودشان قضاوت مى‏كنند.گاهى هم انتقاد مى‏كنند تا راه براى خودشان باز شود. على علیه السلام فرمود: «ذوو العیوب یحبون إشاعه معایب الناس لیتسع لهم العذر فى معایبهم» (ابن محمد آمدی ،1378، 421) انتقاد مى‏كند كه فلانى و فلانى خراب كردند تا بگوید اگر خودش هم خراب كرد طورى نیست و همه همین طور هستند.عیبهاى جزئى و فردى و شخصى باید كتمان بماند و افشاگرى گناه است و غیبت است اما گاهى مسأله حكومت است و اگر افشا نشود،  در سمت وزیر ونماینده حقوق مردم را پایمال مى‏كند. پس افشاگرى در مسائل شخصى گناه و در مسائل اجتماعى و حكومتى جایز است.در مسائل علمى رسم علما انتقاد است و خود فقیه به فقیه اشكال مى‏كند.نقل شده است امام (ره) در نجف درس مى‏گفت و اشكال نمى‏كردند و ایشان فرمود مگر روضه است كه اشكال نمى‏كنید. بیان انتقاد باید با صفا و محبت همراه باشد. حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «الْمُؤْمِنُ مِرْآهُ الْمُؤْمِنِ» (ابن علی بن شعبه ،پیشین، 171) آنقدر آینه جلا دارد از روى صفا و صافى عیب تو را نشان مى‏دهد و مؤمن هم باید همین طور باشد چون على علیه السلام فرمود: «فَأَعِینُونِى بِمُنَاصَحَهٍ خَلِیَّهٍ مِنَ الْغِشِّ» (انصاریان،1388، خ 118 ، 269) كمكم كنید طورى كه در انتقادتان غش و حیله و كلك نباشد.

 

یکی دیگر از ملزومات انتقاد سالم انصاف است. انتقاد بایددر برخی مواقع مخفیانه باشد. على علیه السلام فرمود: «النصح بین الملأ تقریع» (ابن‏ابى‏الحدید،1404، ج 20 ، 341) اگر روبروى جمعیت انتقاد كنى طرف را شكسته‏اى. «الْقارِعَهُ مَا الْقارِعَهُ» (قارعه/ 2- 1) یعنى كوبنده. آینه داد نمى‏زند.اینجا این سوال مطرح می شود که چرا برخى انتقادهای نا بجا به جامعه و روزنامه و رسانه ها کشیده می شوند؟همچنین برخی انتقادات باید با اشاره گفته شود و به اسم وبا صراحت و بدون رعایت شرایط لازم ابراز نشود. رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم ناراحت شد فرمود نروید بگویید فلانى فلان كار را كرده است بگویید بعضى یا برخى. «ما بال أقوام یفعلون كذا و كذا و لا یعین» (شهید ثانی،1413، 15) اقوامى هستند كه چنین كارى مى‏كنند.همچنین باید زیبایى‏ها را هم ملا حظه کرد. آینه اگر مى‏گوید این طرف صورت سیاه است مى‏گوید آن طرف صورت هم زیباست. نباید مثل مگس فقط روى زخم نشست یا مثل زنبور عسل فقط روى گل خوشبو نشست و نه مثل آجر بى تفاوت بود و اگر این طور باشد اثر نمى‏كند.در انتقاد نباید تجسس كرد«إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ» (نور/ 19) قرآن مى‏فرماید كسانى كه دوست دارند اشكالات دیگران را به رخ بكشند عذاب دردناكى دارند.

 

امام باقر علیه السلام فرمود :نزدیكترین راه كفر این است كه مسلمان با مسلمان دیگر رفیق شود و زیر پایش را بكشد و عیبهایش را بیرون بكشد و نگهدارد تا یك زمان آبرویش را بریزد. «أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَى الْکُفْرِ أَنْ یُوَاخِىَ الرَّجُلَ عَلَى الدِّینِ فَیُحْصِىَ عَلَیْهِ عَثَرَاتِهِ وَ زَلَّاتِهِ لِیُعَنِّفَهُ بِهَا یَوْماً مَا» (كلینی،1365، ج 2، 354).مسأله دیگر این است كه انتقادباید عیب عمل شخص را بررسی کند و شخصیت وهویت انسانی شخص باید حفظ شود. درباره انسان قرآن مى‏فرماید: «وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً» (فرقان/ 63) نسبت به جاهل خوب است و با جهل بد است.

 

یكى از مهمترین نکته ها این است كه طورى انتقاد شود كه سوژه در دست دشمن نشده وموجبات سوءاستفاده دشمن فراهم نگردد.رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بالاى منبر بود و در حالى كه به مردم مى‏نگریست مشغول سخنرانى بود. كسى پاى منبر نشسته بود و رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به او نگاه نمى‏كرد. گفت: یا رسول الله «راعِنا، راعِنا» به ماهم نگاه كن. راعنا یعنى مراعات كن ما را ولى به زبان عبرى یعنى ما را خر كن. یهودى‏ها گفتند مسلمانان به پیامبر پاى منبر مى‏گویند ما را خر كن. آیه نازل شد: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكافِرینَ عَذابٌ أَلیمٌ» (بقره/ 104) یعنى مسلمانان این لفظ را به كار نبرید چون اگر این طور انتقاد كنید یهودیان اینگونه مى‏گویند. «وَ قُولُوا انْظُرْنا» یعنى به ما نظر كن. پس باید در انتقاد كلماتى به كار ببرید كه دشمن سوء استفاده نكند. انتقاد غیر مستقیم  در بسیاری از مواردمؤثرتر است‏ امام حسن و امام حسین علیهما السلام بچه بودند ولى براى این كه پیرمرد از گفتن آنها ناراحت نشود،گفتند ما وضو مى‏گیریم و تو ببین و با نمایش به پیر مرد گفتند وضوى تو غلط است. پس انتقاد غیر مستقیم باشد.باید توجه داشت که انتقاد نباید همراه با توهین باشد.یکی از ظریف ترین مسائل انتقاد این است که انسان از خودش انتقاد كند چه  بسیار مسائل و مشکلاتی که به خاطر کم کاری یا سست بود خود شخص متوجه مخاطبین  وجامعه می شود وانسان از این غفلت از تکلیف بی خبر است.

 

گفتنی است معیار ها وموازینی كه انتقاد از دولت و  اعتراض به عملكرد آن باید تابع آنها باشد‏‏، موضوع اصلی این تحقیق است وبه تفصیل شرایط وقواعد آن رامورد بررسی قرار داده است.برای تحقق اهداف  این تحقیق  دراستخراج الگوی نقد نظام سیاسی در سیره امیر المومنین علیه السلام موارد ذیل مورد توجه قرار دارد:

 

از میان الگو ها وچارچوب های مختلفی كه برای انتقاد از نظام های سیاسی وجود دارد باید الگویی انتخاب شود كه حداقل دارای سه مولفه ذیل باشد:

 

 

1. چار چوب آن با ارزش ها وموازین اصیل اسلامی همسو باشد.به همین دلیل نمی توان از الگوهای غربی انتقاد از نظام سیاسی استفاده كرد.

 

1. از نظر خلوص و تطابق حداكثری با آموزه ها ومعارف اصیل اسلامی در حدقابل قبولی باشدومورد اتفاق طیف بیشتری از مسلمانان در مذاهب مختلف باشد.فلذا نمی توان از آثار وآراءدانشمندان مسلمان و یا اسلام شناسان وبه عبارت بهتر از منابع دسته دوم وسوم استفاده كرد.

 

1. الگوی مورد نظر باید از جنبه های مختلف قابل استناد بوده و به اصطلاح در تمامی عرصه های سیاسی حرفی برای گفتن داشته باشد.پس نمی توان الگویی را انتخاب كرد كه صرفا از منظر یك نقش سیاسی یا اجتماعی به مسئله نقد نظام سیاسی پرداخته است.

 

به نظر می رسد تنها گزینه ای كه در راستای اهداف این تحقیق می توان آن را بررسی كرد والگوی قابل اتكایی از آن استخراج كرد تا معیار عملكرد همه مسلمانان قرار گیرد الگوی رفتاری امیر المومنین ( علیه السلام ) است.

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….20

 

2-1-مبانی نظری وچارچوب تحقیق؛ رئالیسم…………………………………………………………….21

 

2-2-مؤلفه های کلیدی رئالیسم………………………………………………………………………………..23

 

2-3-انواع تصاویر رئالیسم ……………………………………………………………………………………..26

 

2-4-رئالیسم و فناوری هسته ای………………………………………………………………………………29

 

2-5-نظریه رئالیسم و تحریم اقتصادی………………………………………………………………………42

 

2-6-بررسی جنبه های مختلف امنیت انرژی………………………………………………………………49

 

فصل سوم: شرایط حاکم برساختار انرژی اتحادیه اروپا,مناسبات ایران بااین اتحادیه….62

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….63

 

3-1-وضعیت ذخائر، تولید، مصرف و واردات نفت خام و گاز طبیعی اتحادیه اروپا………..65

 

آآآ3-2 -مناسبات انرژی اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی ایران  ……………………………………..79

 

3-2-1- پیشینه روابط اتحادیه اروپا و ایران ……………………………………………………………….79

 

3-2-2-روابط تجاری-انرژی اتحادیه اروپا و ایران …………………………………………………….84

 

فصل چهارم : تحریم های نفتی علیه جمهوری اسلامی ایران ……………………………………….92

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….93

 

4-1- بررسی کلی تحریم های نفتی علیه ایران…………………………………………………………..94

 

4-2- تحریم های  اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………….101

 

4-3- تأثیر تحریم های نفتی بر مناسبات انرژی ایران و اروپا……………………………………..107

 

4-4- چالش های تحریم نفتی ایران برای اتحادیه اروپا……………………………………………..110

 

فصل پنجم:سیاست های اتحادیه اروپا در راستای تأمین انرژی مورد نیاز خود………………119

 

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….120

 

5-1-تأمین امنیت عرضه انرژی و چالش های آن………………………………………………………122

 

 

5-2-برنامه های کوتاه مدت…………………………………………………………………………………..133

 

5-2-1- تنوع بخشیدن به منابع عرضه انرژی……………………………………………………………133

 

5-2-2- مدیریت تقاضا…………………………………………………………………………………………140

 

5-2-3- امنیت تقاضای انرژی………………………………………………………………………………..140

 

5-2-4- ایجاد ثبات در کشورهای صادرکننده انرژی…………………………………………………141

 

5-2-5- گفتگوی جامع میان تولید كنندگان انرژی……………………………………………………142

 

5-2-6- مذاکرات با ایران……………………………………………………………………………………..143

 

5-3-برنامه های میان مدت……………………………………………………………………………………149

 

5-3-1- تنوع بخشیدن به منابع عرضه انرژی……………………………………………………………150

 

5-3-2-تنوع بخشیدن به منابع(نوع) انرژی با تکیه بر حفظ محیط زیست……………………151

 

تاریخچه ظهور و تکامل مقوله­ی فرهنگ استراتژیک  …………………………………………………………………………17

 

 

1. دیدگاه های کلاسیک، اهتمام تلویحی به مفهوم فرهنگ استراتژیک ……………………………………………..17

 

1. توجه به فرهنگ استراتژیک در بستر فرهنگ سیاسی ………………………………………………………………. 18

 

1. تکامل فرهنگ استراتژیک در بستر سازه­انگاری ………………………………………………………………………. 20

 

رویکرد شناسی در فرهنگ استراتژیک…………………………………………………………………………………………….. 23

 

 

1. فرهنگ استراتژیک به عنوان عامل تعیین کننده رفتار استراتژیک…………………………………………… 23

 

1. فرهنگ استراتژیک ابزاری برای تثبیت هژمونی…………………………………………………………………… 24

 

1. فرهنگ استراتژیک به عنوان یک متغیر مستقل موثر بر رفتار …………………………………………………25

 

1. فرهنگ استراتژیک بعنوان محدود کننده رفتار ………………………………………………………………….. 26

 

1. فرهنگ جهانی استراتژیک ابزاری برای توفیق بازدارندگی ………………………………………………….. 27

 

1. فرهنگ استراتژیک جهان مجازی ……………………………………………………………………………………. 28

 

تحول در فرهنگ استراتژیک ………………………………………………………………………………………………………….. 28

 

حافظان فرهنگ استراتژیک ……………………………………………………………………………………………………………. 30

 

فرهنگ استراتژیک از منظر دیوید جونز  …………………………………………………………………………………………..32

 

الف. سطح کلان……………………………………………………………………………………………………………………………  32

 

متغیر جغرافیا…………………………………………………………………………………………………………………….. 32

 

ویژگی های قومی – فرهنگی و تاریخی  ………………………………………………………………………………33

 

ب. سطح میانی: ساختارهای سیاسی- اجتماعی و اقتصادی کشور…………………………………………………….  34

 

ج. سطح خرد: فرهنگ سازمان نظامی و رابطه­ی شهروندان با نظامیان  ………………………………………………..34

 

اتاق فکر به مثابه­ی یک نهاد اجتماعی ……………………………………………………………………………………………. 36

 

اثرگذاری اتاق فکرها در فرهنگ استراتژیک ……………………………………………………………………………………..  37

 

فصل سوم. فرهنگ استراتژیک آمریکا و عوامل موثر بر آن از جنگ داخلی(1861) تا پایان قرن بیستم

 

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

تاریخچه مختصر ایالات متحده  …………………………………………………………………………………………………….. 40

 

اول. جنگ داخلی (1865-1861)  …………………………………………………………………………………………………..41

 

   الف. نکات کلی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 41

 

   ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ داخلی……………………………………….. 42

 

متغیرهای فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………. 42

 

بررسی متغیرهای تکنولوژیکی و تسلیحاتی دخیل در جنگ داخلی ……………………………………….. 43

 

بررسی متغیر میزان تلفات انسانی در جنگ داخلی  ……………………………………………………………… 43

 

بررسی متغیر وضعیت صحنه نبرد در جنگ داخلی………………………………………………………………  44

 

دوم. جنگ آمریکا با اسپانیا(1898) ………………………………………………………………………………………………..  44

 

الف. نکات کلی ……………………………………………………………………………………………………………………….  44

 

ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ با اسپانیا ……………………………………. 45

 

متغیر فرهنگی و ایدوئولوژی ……………………………………………………………………………………………. 45

 

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی  …………………………………………………………………………………………….46

 

سوم. جنگ اول جهانی (1918-1914)…………………………………………………………………………………………..  47

 

  الف. نکات کلی  ……………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

  ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در ورود به جنگ اول جهانی ……………………  48

 

متغیر فرهنگی و ایدوئولوژی ……………………………………………………………………………………………. 48

 

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی  …………………………………………………………………………………………… 49

 

چهارم. ورود ایالات متحده به جنگ دوم جهانی (1945-1939 ) …………………………………………………..   50

 

  الف. نکات کلی ………………………………………………………………………………………………………………………… 50

 

  ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در ورود به جنگ دوم جهانی ………………….   51

 

متغیر فرهنگی و ایدوئولوژی ……………………………………………………………………………………………. 51

 

متغیر تکنولوژی های پیشرفته نظامی  ………………………………………………………………………………… 52

 

متغیر میزان اعزام نیرو و تلفات   ………………………………………………………………………………………..53

 

متغیر وضعیت جنگ ……………………………………………………………………………………………………….. 53

 

متغیر هدف  …………………………………………………………………………………………………………………… 53

 

پنجم. نبردهای آمریکا در دوره­ی جنگ سرد …………………………………………………………………………………..  54

 

کلیاتی درباره جنگ سرد………………………………………………………………………………………………………………..   54

 

 

 

1. جنگ کره ……………………………………………………………………………………………………………………….. 57

 

   الف. نکات کلی …………………………………………………………………………………………………………………  57

 

   ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ کره ……………………………………. 57

 

متغیر فرهنگی  ……………………………………………………………………………………………………………. 57

 

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی ………………………………………………………………………………………… 58

 

میزان اعزام نیرو و تلفات انسانی …………………………………………………………………………………….59

 

متغیر هدف موثر …………………………………………………………………………………………………………. 59

 

 

2. بحران کوبا ……………………………………………………………………………………………………………………… 60

 

الف. نکات کلی  ……………………………………………………………………………………………………………….. 60

 

   ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک امریکا در بحران کوبا……………………………………. 61

 

متغیر فرهنگی  ……………………………………………………………………………………………………………. 61

 

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی  ……………………………………………………………………………………….. 61

 

 

3. جنگ ویتنام …………………………………………………………………………………………………………………….. 61

 

        الف. نکات کلی…………………………………………………………………………………………………………………   62

 

       ب. بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ ویتنام ………………………………….  62

 

متغیر فرهنگی  ……………………………………………………………………………………………………………. 62

 

متغیر تکنولوژی و تسلیحات  …………………………………………………………………………………………63

 

متغیر وضعیت صحنه  نبرد …………………………………………………………………………………………… 64

 

ششم. بحران خلیج فارس 1991  …………………………………………………………………………………………………… 64

 

الف. نکات کلی  ………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

 

ب.بررسی متغیرهای موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در بحران خلیج فارس………………………………….   65

 

متغیر فرهنگی …………………………………………………………………………………………………………….  65

 

متغیر تکنولوژیکی و تسلیحاتی  …………………………………………………………………………………….. 66

 

متغیر صحنه نبرد   ………………………………………………………………………………………………………. 66

 

متغیر هدف…………………………………………………………………………………………………………………. 67

 

هفتم. بحران کوزوو 1996 …………………………………………………………………………………………………………….  67

 

الف. نکات کلی  ………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

 

ب. بررسی متغیر های موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در بحران کوزوو ……………………………………….. 68

 

متغیر فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………. 68

 

متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی و وضعیت صحنه نبرد  ………………………………………………………. 68

 

متغیر هدف ……………………………………………………………………………………………………………….. 68

 

فصل چهارم. مولفه­های سخت­ – نرم افزاری موثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در فضای بعد از 11 سپتامبر

 

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….  71

 

اول. واقعه سپتامبر 2001 ، مقدمه­ای برای تحول فرهنگ استراتژیک امریکا  ………………………………………. 72

 

ابعاد محوری استراتژی کلان آمریکا……………………………………………………………………………………………….. 73

 

تاثیرپذیری از آرمان­های نومحافظه­کارانه  …………………………………………………………………………………… 73

 

تامین امنیت سرزمین اصلی آمریکا در برابر حملات تروریستی  ……………………………………………………. 75

 

تاکید بر چندجانبه گرایی تحت تاثیر باور به جهان تک قطبی ……………………………………………………….. 76

 

بازنگری در ساختار و ماموریت های ارتش با هدف احیای نقش قدرت نظامی ………………………………. 76

 

بازنگری در سیاست منع گسترش سلاح­های کشتار جمعی و فناوری­های پیشرفته  ………………………….. 77

 

ایجاد نظم لیبرال در محیطی بین­المللی، اما بر مبنای روایتی آمریکائی……………………………………………..  77

 

دوم. بررسی عناصر فرهنگ­استراتژیک آمریکا در ارتباط با اقدامات نظامی بعد از 11 سپتامبر……………… 77

 

الف. تهاجم نظامی به افغانستان (2001) و عراق (2003) ……………………………………………………………….  78

 

ویزگی های رفتار نظامی آمریکا در مبارزه با تروریسم ……………………………………………………………………. 79

 

نگاه عملگرا به حقوق بین­الملل……………………………………………………………………………………………….   80

 

یکجانبه گرایی ………………………………………………………………………………………………………………………. 80

 

عملگرایی و استفاده سریعتر از زور  …………………………………………………………………………………………. 80

 

تدوام عملیات جنگی  …………………………………………………………………………………………………………….. 81

 

بازتعریف نقش نیروی نظامی در فرایند دولت – ملت سازی  ………………………………………………………..82

 

ب. تجزیه و تحلیل فرهنگ استراتژیک آمریکا بر مبنای الگوی تحلیلی جونز  …………………………………… 82

 

 

1. سطح کلان ………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

 

متغیر جغرافیا………………………………………………………………………………………………………………………….  82

 

متغیر فرهنگی ………………………………………………………………………………………………………………………… 84

 

متغیر تاریخی …………………………………………………………………………………………………………………………. 85

 

 

2. سطح میانی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 86

 

اتاقهای فکر Think Tank ……………………………………………………………………………………………………  86

 

3.سطح خرد: فرهنگ سازمان نظامی………………………………………………………………………………………………… 87

 

پایبندی به اصل موفقیت بر مبنای بکارگیری تکنولوژی های پیشرفته نظامی……………………………………  87

 

سند امنیت دفاع  2001 ……………………………………………………………………………………………………  88

 

سند امنیت دفاع2006 ……………………………………………………………………………………………………..   89

 

سند امنیت دفاع 2010 ……………………………………………………………………………………………………..  89

 

سند امنیت دفاع 2014 ……………………………………………………………………………………………………… 90

 

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 93

 

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………………………  97

 

منابع لاتین …………………………………………………………………………………………………………………………………  103

 

چکیده لاتین …………………………………………………………………………………………………………………………….106

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

 کلیات تحقیق

 

 

 

 1-بیان مسئله:

 

فرهنگ­استراتژیک به زمینه­ای از تفکر راهبردی یک دولت، به عنوان مقدمه یا بستری برای تصمیم­گیری راهبردی آن خاصه در ارتباط با اهداف امنیتی – نظامی اشاره دارد. پیام اصلی این حوزه­ی اندیشه­ورزی را باید در شناسایی دوست یا دشمن و تعیین معیار برای تفکیک آنان از هم دانست؛ کارکردی یا کیفیتی که می­تواند به سطوح مختلف تصمیم­گیران در مسیر انتخاب راه­های استفاده از زور برای مقابله با عوامل تهدید و هم­چنین در سطحی بالاتر برای رسیدن به اهداف ملی کمک نماید. به سخن دیگر،فرهنگ­استراتژیک مانند یک پیش­زمینه عمل می­کند، به گونه­ای که تمام سیاست­ها و تصمیمات راهبردی در سطح کلان را سمت و سو می­دهد. بر این مبنا، بیان­شده که فرهنگ­ استراتژیک که در اصل زیرمجموعه­ی فرهنگ ­سیاسی یک کشور است؛ توانائی محدودسازی گزینه­های انتخاب راهبردی را برای نخبگان درپروسۀ تصمیم­گیری داراست. در عین حال ،  چنین محدودیت­هایی با توجه به افزایش اهمیت پشتیبانی افکارعمومی برای اجرای سیاست­ها قابل پذیرش است. بنابراین دولت­ها اقدام به طراحی و اجراء سیاست­هایی می­نمایند که از اقبال عمومی بیشتری برخوردار است.

 

مسئله فرهنگ تا ربع آخر قرن پیش جذابیت چندانی در مطالعات امنیتی نداشت و این امر تا زمانی ادامه یافت که علاقه به فرهنگ و فرهنگ­استراتژیک برای تبیین رفتار دولت­ها مطرح گردید. بخش عمده­ای از تحقیق در این عرصه مدیون جوزف نای و شان لین جونز است که معتقد بودند؛ مطالعات استراتژیک بر مبنای قوم­مداری آمریکایی همراه با نادیده­گرفتن « سبک­های ملی استراتژی» قرار داشته­است . از دهه 1970 میلادی بعضی از محققان و تحلیلگران تلاش کرده­اند تا با بکارگیری مفهوم فرهنگ­استراتژیک فهم و تحلیل غنی­تری(نسبت به رویکرد واقع­گرایی و بعدها نوواقع­گرایی) از رفتارها و انتخاب­های استراتژیک کشوره ارائه دهند. در همین دهه و درپی ناتوانی تحلیلگران آمریکا از پیش­بینی واکنش­های اتحاد جماهیر شوروی و تشریح درست سیاست بازدارندگی شوروی، جک اسنایدر چنین نتیجه گرفت، تحلیلگران آمریکا به این دلیل نتوانستند واکنش­های شوروی را پیش­بینی نمایند که این واقعیت را بدیهی فرض کردند که مسکو در موراد خاص دقیقا همانند واشنگتن واکنش نشان می­دهد. در نتیجه این ناکامی برای پیش­بینی واکنش­ها، وی و تعدادی دیگر از محققان به این نتیجه رسیدند که هر کشوری از شیوه­ای خاص برای تفسیر، تحلیل و واکنش به رخدادهای بین­المللی برخوردار است. این مسئله موضوع فرهنگ ملی را دوباره در دستور کار قرارداد و توجهات روی فرهنگ استراتژیک به مثابه یک ابزار تحلیل جدید متمرکز شد.

 

چنانچه بیان شد؛ زمینه­های مطالعات فرهنگ استراتژیک به سال­های جنگ سرد یعنی دوره­ای که استراتژی بازدارندگی هسته­ای به دستورکار راهبردی دو ابرقدرت تبدیل شده­بود، باز می­گردد. نظریه­پردازان واقعگرای  آمریکایی را باید پیشگام تولید دانش در این مورد دانست. اولین مرحله­ی مطالعات فرهنگ استراتژیک در این کشور بر محور بررسی استراتژی هسته­ای آن در قبال اتحاد جماهیر شوروی شکل­گرفت. به این معنا که محققان این حوزه براساس تئوری بازی­ها و تصمیم­گیری عقلائی در سطح تصمیمات هسته­ای، گزینه­های پیش­روی این دولت (درچارچوب راهبرد هسته­ای) را  تنها در محورهای زیر خلاصه می­کردند: عدم استفاده مجدد از سلاح هسته­ای در اثر محاسبه هزینه و سود ؛ استراتژی بازداندگی ؛تسلیح و افزایش توانمندی­های دفاعی قابل کاربرد. در مقابل ، اینان مدعی بودند که استراژی شوروی از قاعده­ی بازی­ها و محاسبه عقلائی مد نظر آمریکا پیروی نمی­­کند ، که همین ویژگی می تواند دنیا را در معرض خطر هسته­ای جدی قرار دهد. بر این اساس، می توان گفت که مطالعات استراتزیک در مقطع یاد شده از نوعی جهت­گیری تقلیل­گرا ومتناظر با بحث­های صرفاً هسته­ای و راهبردی برخوردار بود.

 

2-9-2- ناسیونالیسم عربی : 28

 

2-9-3- فلسطین و اسرائیل : 28

 

2-9-4 – گرایش به غرب : 29

 

2-9-5- اسلام گرایی : 29

 

2-9-6- ارتش مصر: 30

 

2-10- نظریه همگرایی در روابط بین الملل. 30

 

2-10-1- نظریه فدرالیسم. 32

 

2-10-2-  نظریه ارتباطات.. 34

 

2-10-3-  نظریه كاركرد گرایی.. 34

 

فصل سوم: روابط ایران و مصر. 37

 

3-1- مقدمه. 38

 

3-2- رابطه ایران و مصر در عهد باستان. 38

 

3-3- روابط ایران و مصر در دوران بعد از اسلام. 39

 

3-4- مناسبات  سیاسی تهران ـ قاهره‌ بعد از جنگ جهانی اول. 41

 

3-5- روابط ایران و مصر در دوران رضا شاه 42

 

3-6- روابط ایران و مصر در دوران محمدرضا شاه پهلوی.. 43

 

3-7- روابط ایران و مصر بعد از انقلاب اسلامی ایران. 47

 

3-8- رابطه ایران و مصر بعد از انقلاب مصر. 51

 

3-9-رابطه ایران و مصر و تحولات مصر بعد از مبارك… 52

 

3-10- رابطه ایران و مصر در دوران محمد مرسی.. 56

 

3-11- روابط ایران و مصر در دوران بعد از محمدمرسی.. 60

 

3-21- عوامل موثر در همگرایی ایران و مصر. 62

 

فصل چهارم: آینده روابط ایران و مصر. 69

 

4-1- اشتراكات تاثیر گذار بر روی روابط ایران و مصر. 70

 

4-2- عوامل موثر بر رابطه ایران و مصر. 71

 

4-3- موانع تاثیرگذار بر روند تعامل ایران و مصر. 73

 

4-4- نقش امریكا و اسرائیل در روابط ایران و مصر. 75

 

4-5- تاثیر تحولات اخیر و بركناری مرسی بر رابطه ایران و مصر. 75

 

4-6- تاثیر انتخابات ریاست جمهوری ایران بر آینده روابط ایران و مصر. 79

 

4-7- آینده احتمالی روابط ایران و مصر. 81

 

4-8- نتیجه گیری.. 85

 

4-9- راهکارها و پیشنهادات.. 86

 

4-10-محدودیتها 86

 

فهرست منابع. 87

 

 

 

چكیده :

 

ایران و مصر دو کشور مهم و تاثیرگذار در منطقه خاورمیانه هستند. روابط این دو کشور در دوران های مختلف با فراز و نشیب های متعددی روبرو بوده است. با توجه به اهمیت این دو کشور در منطقه و نیز تحولات اخیر داخلی و منطقه ای، بررسی روابط و آینده احتمالی این دو کشور از اولویت خاصی برای هر دو کشور برخوردار است. عوامل داخلی و خارجی زیادی روی رابطه این دو کشور تاثیر گذاشته است. بعد از برکناری حسنی مبارک و روی کار آمدن محمد مرسی انتظار بهبود روابط مطرح گشت اما بعد از برکناری مرسی و روی کار آمدن دولت جدید در مصر می بایست برای اقدامات بعدی با دقت و صبر بیشتری جلو رفت و منتظر گام های بعدی دولت مصر و نتایج تحولات احتمالی آینده این کشور بود.

 

واژگان كلیدی : ایران، مصر، تحولات مصر، حسنی مبارک،مرسی

 

 

 

فصل اول:

 

 

 

 کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

1-1-      مقدمه

 

ایران ومصر دو کشور با تمدن و سابقه کهن و با اهمیت و پرنفوذ در منطقه خاورمیانه هستند. ایران و مصر بنابر شواهد تاریخی از گذشته های دور با هم ارتباط داشته اند و مناسبات و تعاملات آن ها تحت تاثیر عوامل متعددی قرار گرفته است. روی کار آمدن دولت های مختلف در این کشورها و سیاست های اتخاذ شده از سوی هرکدام باعث شد در دوران های مختلف این دو کشور نسبت به هم رویکردهای مختلفی داشته باشند و به این ترتیب اکنون با توجه به تحولات اخیر در مصر و سقوط مبارک و نیز برکناری مرسی می توان انتظار داشت که تغییراتی در رابطه این دو کشور تغییراتی اتفاق بیفتد و آینده روابط دو کشور را غیر قابل پیش بینی می سازد.

 

1-2-      بیان مسئله

 

با توجه به شرایط کنونی جهان ،نحوه تعامل مصر و ایران به عنوان دو قدرت تاثیرگذار منطقه ای در خاور میانه و شمال آفریقا  می تواند تمامی معادلات جهان را تحت تاثیر قرار دهد و از این حیث دارای اهمیت شایانی است. قدرت سیاسی اقتصادی و اجتماعی ایران در خاور میانه با نفوذ گسترده ای که در میان اقشار مختلف مسلمانان در کشور های مختلف و همچنین نفوذی که در سایر مناطق جهان دارد این کشور را در عرصه منطقه ای و بین المللی حائز اهمیت نموده است از سوی دیگر مصر نیز به عنوان یک کشور بزرگ عربی اسلامی  از اهمیت ویژه ای در منطقه برخوردار است . همسایگی مصر با رژیم اشغالگر قدس بر اهمیت استراتژیک این کشور افزوده است . تسلط مصر بر کانال سوئز و نقش آن در قاره عظیم آفریقا  موقعیت ژئوپلوتیک مصر را آشکار کرده واین اهمیت را دوچندان نموده است.

 

روابط ایران و مصر در طی سالهای گذشته همواره با فراز و نشیب همراه بوده و در این سیر تاریخی برداشت نخبگان دو کشور از شرایط منطقه ای و بین المللی بر روند این تغییرات تاثیر گذاشته است.همچنین نفوذ قدرتهای بین المللی نظیر آمریکا در مصر بخصوص پس از مرگ ناصر و کمکهای بلاعوض این کشور به ارتش مصر ، موضوع رابطه با مصر را قامض و پیچیده تر از یک مسئله منطقه ای نموده است .با آغاز بهار عربی در مصر و تغییرات بنیادی در نظام سیاسی و اجتماعی این کشور و قدرت گرفتن اسلامگرایان و پررنگتر شدن مشترکات فراوان دوکشور و رنگ باختن اختلافات پیشین به نظر می رسد فرصتی تاریخی برای ایجاد روابط نزدیک بین ایران و مصر ایجاد شده است و از آنجایی که روابط ایران و مصر در عرصه بین المللی می تواند منافع داخلی و خارجی هر دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد .

 

عوامل همگرایی دوکشور نظیر دین مشترک، عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی ، منافع و علایق مشترک و همچنین روی کار آمدن اسلامگرایان و بسیاری موارد دیگر قابل تقویت و گسترش بوده و می توانند با کاهش تاثیر عوامل واگرایی نظیر دخالت بیگانگان و بویژه آمریکا، ناسیونالیسم عربی و اختلافات ایدئولوژیک و همچنین تفاوت دیدگاه ها در خصوص مسئله فلسطین و اسرائیل ، زمینه های وحدت و نزدیکی هرچه بیشتر این دوکشور را بوژه در شرایط تاریخی اخیر فراهم آورند.