2-1-4- هدف مهم در نگارش مختلف الحدیث…………………………… 26
2-1-4- تدوین مختلف الحدیث ……………………………27
2-1-4- تعارض………………………………. 29
2-1-4- بخش دوم: زندگینامه علامه مجلسی (ره)………………………. 30
2-1-4-1-تولد……………………………. 31
2-1-4-2- خاندان…………………………….. 31
2-1-4-3- استادان…………………………….. 32
2-1-4-4-شاگردان…………………………….. 32
2-1-4-5-مجلسی و گرایش به علوم نقلی…………………………….. 33
2-1-4-6- آثار مجلسی…………………………….. 34
2-1-4-7-وفات……………………………… 36
2-1-5- کتاب مرآة العقول…………………………….. 37
2-1-5-1- انگیزهی تألیف……………………………… 37
2-1-5-2- روش تألیف……………………………… 37
2-1-5-3- موضوعات ابواب فقهی مرآة العقول……………………. 38
فصل سوم: بخش اول…………………………… 30
3-1-تعارض و راههای حلّ آن…………………………….. 40
3-1-1-اختلاف و تعارض اخبار ……………………………41
3-1-2-عوامل پیدایش تعارض………………………………. 42
3-1-2-1- عوامل بیرونی…………………………….. 42
3-1-2-2- عوامل درونی…………………………….. 42
3-1-3- عوامل تعارض و اختلاف در بیان امام علی(ع)……….. 43
3-1-4-عوامل تعارض اخبار از دیدگاه محققان………………… 45
3-1-5- عوامل تحقق تعارض……………………………47
3-1-5-1- یقینی نبودن ادلّهی تعارض………………………………. 47
3-1-5-2- وحدت موضوع……………………………. 48
3-1-5-3- حجیّت داشتن دو دلیل…………………………….. 48
3-1-6-شیوههای حلّ تعارض…………………………… 49
3-1-6-1- روش جمع…………………………… 49
3-1-6-1-1-جمع عرفی (دلالی، مقبول)…………………………… 49
3-1-6-1-2-جمع تبرّعی(عقلی)…………………………… 50
3-1-6-2- روش ترجیح…………………………….. 50
3-1-6-2-1-مرجّحات منصوصه و غیر منصوصه…………………… 51
3-1-6-2-2-مرجّحات صدوری، جهتی، مضمونی…………………… 51
3-1-6-2-3- ترجیح به اعتبار سند و متن روایات………………… 51
3-1-6-3-روش تخییر و توقّف……………………………… 52
فصل سوم: بخش دوّم…………………………… 53
3-2-علامه مجلسی و روشهای حلّ تعارض در روایات مرآة العقول……… 54
3-2-1- اعتقاد مجلسی به عدم تعارض واقعی در روایات………………. 54
3-2-2- روشهای مجلسی در کشف روایات متعارض………………………. 56
3-2-2-1- حمل بر تقیه……………………………. 56
3-2-2-1-1-«تقیه» از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت…………………….. 58
3-2-2-1-2- تقیّه در زمان معصومان (علیهم السلام)…………………………… 58
3-2-2-1-3-انواع تقیه……………………………. 59
3-2-2-1-4-نمونههای تقیه در کتاب مرآة العقول…………………………… 64
3-2-2-1-4-1-کیفیت زیارت قبر مؤمنین…………………………….. 64
3-2-2-1-4-2-همسفره شدن با مجوس………………………………. 66
3-2-2-1-4-3-دیهی قتل خطایی…………………………….. 67
3-2-2-1-4-4-آنچه موجب حد تازیانه میشود……………………………. 68
3-2-2-1-4-5-میزان مال مسروقه در اجرای حد سرقت………………….. 70
3-2-2-1-4-6-آنچه سبب وقوع و عدم وقوع طلاق میشود……………… 72
3-2-2-1-4-7-موارد ایجاب نگه داشتن عدهی کامل……………………….. 73
3-2-2-1-4-8-حکم زنی که بدون آمیزش، شوهرش را از دست میدهد……… 74
3-2-2-1-4-9-طواف نساء در عمرهی مفرده…………………………… 76
3-2-2-1-4-10- حج پیامبر (ص)…………………………… 78
3-2-2-1-4-11-چگونگی مسح پاها…………………………… 79
3-2-2-1-4-12-اعضاء وضو……………………………. 80
3-2-2-1-4-13-بیع عَذره…………………………… 80
3-2-2-1-4-14-ذبیح الله در حج ابراهیم (ع)…………………………… 81
3-2-2-1-4-14-1-جریان قربانی در قرآن کریم…………………………….. 81
3-2-2-1-4-14-2-پیشینهی بحث در سنّت اسلامی…………………………….. 82
3-2-2-1-4-14-3-أدلّهی قائلان به ذبیح بودن اسماعیل……………………… 84
3-2-2-1-4-14-4-ذبیح از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام)…………………. 86
3-2-2-2- حمل بر سبب صدور روایات………………………………89
3-2-2-2-1- اعتقاد به لزوم توجه به سبب صدور حدیث……………………. 89
3-2-2-2-2-فواید شناخت سبب صدور حدیث…………………………… 90
3-2-2-2-3-نمونه: داستان ذبح کدو…………………………… 93
3-2-2-3-حمل فعل امر بر استحباب و فضیلت ……………………………94
3-2-2-3-1-غسل روز جمعه……………………………. 94
3-2-2-3-2- حکم زنی که قبل از عروسی مسلمان میشود…………………. 96
3-2-2-3-3-چگونگی خواندن نماز بر مستضعف (در عقیده)……………….. 96
3-2-2-3-4-دعا و تعقیب بعد از نماز…………………………… 97
3-2-2-4-حمل بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلّفین…………………………….. 98
3-2-2-4-1-ثواب زیارت حج نیابتی…………………………….. 98
3-2-2-4-2-پاداش حاملان جنازه…………………………… 99
3-2-2-4-3- فضیلت حج گزاردن…………………………….. 100
3-2-2-4-4-پاداش عیادت از بیمار…………………………… 100
3-2-2-5- حمل بر حکومت……………………………… 102
3-2-2-5-1-حکم کسی که به غیر قبله نماز خوانده است……………….. 102
3-2-2-6-حمل بر تخییر……………………………. 103
3-2-2-6-1-چگونگی بالا بردن دست در تکبیر……………………………. 106
3-2-2-7-حمل بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل و…)……………… 107
3-2-2-7-1-انقطاع وحی پیامبر(ص)…………………………… 109
3-2-2-7-2-تعداد شتران حج پیامبر (ص)…………………………… 110
3-2-3- نتیجه گیری…………………………….. 111
منابع…………………………….. 112
چکیده انگلیسی …………………………… 125
چکیده:
پژوهش حاضر، به بررسی روشهای کشف اختلاف و تعارضدر روایات، در بخش فقهی کتاب مرآة العقول فی شرحِ أخبار آلِ الرَسول (جلدهای 13 تا 24) علامه محمد باقر مجلسی میپردازد. از آنجاییکه همواره در میان احادیث امامان (علیهم السلام)،اخبار مختلف و متعارض یافت میشود،مسألهی ضرورت حلّ اختلاف در روایات و کشف و شناسایی علل و عوامل ایجاد تعارض، از دیرباز از مباحث مهم و دغدغه آور محدّثان، فقیهان و متکلمان بوده است که در نهایت سبب پدید آمدن علم «مختلف الحدیث» گردید.عالمان و دانشمندان حدیث، برای حلّ اختلاف و تعارض در اخبار، قوانین و روشهایی وضع کردند تا شبهات موجود پیرامون حدیث را پاسخگو باشند. علامه مجلسی در طول عمرش، تمام همتش را به نشر روایات اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص داده است. ایشان علاوه بر تبحر بالایشان در فقه، قدرت تصحیح روایات و احادیث را به خوبى دارا بود همانگونه كه این قدرت و ژرف نگرى خود را در مرآة العقول به نمایش گذارده است. وی، با قرار دادن اخبار مشابه در کنار یکدیگر و جمع آوری احادیث مختلف، امکان ملاحظهی تعارض روایات را بیش از پیش فراهم کرد. این پژوهش براساس روش توصیفی – تحلیلی است که در آن، هفت نوع از روشهای کشف اختلاف در کتاب مرآة العقول (جلدهای 13 تا 24)، مورد بررسی قرار گرفته است. این موارد عبارتند از:حمل روایات متعارض بر تقیه؛ حمل براختلاف سبب صدور روایت؛حمل فعل وجوب (امر)، بر استحباب و فضیلت؛ حمل روایات بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلفین؛حمل روایات بر حکومت (تفاوت روایات در صورت توسعه و تضییق از نظر: زمان و …)؛حمل روایات بر تخییر (دارای اختیار در انجام هریک از آن دو روایت)؛حمل روایات بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل، سهو، نسیان و ضبط) میباشد.
فصل اول: کلیات
1-1- مقدمه
شکی نیست که دانش حدیث، مادر علوم اسلامی است و اهمیت فراوانى در اسلام دارد. در حقیقت، حدیث در فقه اسلامى، پس از قرآن، از منابع اصلی دین اسلام میباشد که تأمین کنندهی احکام شرعی (نیاز فطری) بشر است و هرچه که با نیاز بشر سرو کار داشته باشد قطعا جایگزینی ندارد تا انسان را برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی یاری رساند؛ بنابراین احادیث رسیده از معصومان (علیهم السلام)، نزد شیعه جایگاهی مهم دارد و کسی در اعتبار و حجیّت آن تردید نمیکند و همگان عمل بر طبق آن را لازم میشمارند. علاوه بر این، درعلوم مختلف دیگری چون: تفسیر، کلام و … نقش بنیادین داشته ودارای کارکردهای بسیار با ارزشیاست.
در واقع، علم حدیث زمانى پدید آمد كه مسلمانان كوشیدند احادیث واقعى را از احادیث جعلى تشخیص دهند؛ زیرا حدیث در طول تاریخ،دارای فراز و نشیبهایی بوده است و در اثر راهیابی خطا و اشتباه در بخشی از احادیث معصوم(ع)، موجب گشت فقیهان و محدثان در صددچارهجویی برآیند و راه دستیابی به احادیث صحیح و معتبر را مشخص نمایند. از این جهت، هر فقیه و حدیث پژوهی درصدد پاسخ گویی به این سؤالات است که: علت تعارض در کلام امامان معصوم چیست؟ و آیا این اختلاف و تعارض، مولود کلام معصوم است یا متأثر از عوامل بیرونی و خارجی آن؟ در پاسخ میتوان گفت: پدیدهی اختلاف و تعارض اخبار، علل و عوامل گوناگونی داشته است که برخی از آنها مربوط به کلام بشری و چگونگی ابلاغ قانون (تقیهی امام (ع) در بیان حکم شرعی، تعدد مراتب مکلفین و …)، و بعضی دیگر مربوط به عوامل بیرونی و خارج از متن کلام (نقل به معنا، سهو راویان و …) است که همهی اینها دست به دست هم داده و این تعارض را ایجاد نموده است(دلبری،1390: 92).
