2-5-1- پارامترهای پایه بهینه‌سازی ازدحام ذرات………………….. 35

 

2-5-2- چالش‌ها و مسائل پیش روی الگوریتم بهینه‌سازی ازدحام ذرات…….. 39

 

2-5-2-1- مشکل ابعاد بالا………………… 40

 

2-5-2-2- مشکل همبستگی میان داده‌ها ………………..43

 

2-5-3- گونه‌های مختلف PSO………………….

 

2-5-3-1- بهینه‌سازی ازدحام ذرات مبتنی بر شبکه‌های جمعی…………………. 48

 

2-5-3-1-1- همسایگی مبتنی بر فاصله فضایی…………………. 48

 

2-5-3-1-2- همسایگی فزاینده……………….. 48

 

2-5-3-1-3- بهینه‌سازی ازدحام ذرات کاملاً آگاه (FIPS)…………………

 

2-5-3-2- مدل پیوندی بهینه‌سازی ازدحام ذرات………………….. 50

 

2-5-3-3- بهینه‌سازی ازدحام ذرات چند جمعیتی…………………. 53

 

2-6- سیستم‌های فازی…………………. 56

 

2-6-1- ساختار یک سیستم دسته‌بندی مبتنی بر قوانین فازی……… 57

 

2-6-2- دسته‌بندی بدون استفاده از درجه قطعیت………………….. 58

 

2-6-3- دسته‌بندی با استفاده از درجه قطعیت………………….. 62

 

2-6-4- استنتاج فازی…………………. 66

 

2-7- معیار‌های ارزیابی دسته‌بند‌ها……………….. 68

 

فصل سوم – روش تحقیق…………………. 72

 

3-1- مقدمه………………… 73

 

3-2- تبدیل داده‌های حقیقی به ترم‌های فازی…………………. 75

 

3-3- تولید توابع عضویت و قوانین فازی با استفاده از الگوریتم بهینه‌سازی ازدحام ذرات…….. 77

 

3-3-1- کدگذاری توابع عضویت فازی…………………. 78

 

3-3-2- کدگذاری قوانین فازی…………………. 80

 

3-3-3- PSO پیشنهادی…………………. 82

 

3-3-5- توابع برازش کیفیت قوانین…………………. 87

 

3-5- نتیجه‌گیری…………………. 90

 

فصل چهارم – محاسبات و یافته‌های تحقیق…………………. 91

 

4-1- داده‌های مورد استفاده……………….. 92

 

4-2- تنظیم پارامترها……………….. 94

 

4-3- روش‌های استفاده شده به منظور مقایسه………………… 97

 

4-4- نتایج…………………. 98

 

4-5- نتیجه گیری…………………. 101

 

فصل پنجم – نتیجه گیری و پیشنهادات…………………. 102

 

5-1- خلاصه و نتیجه‌ گیری…………………. 103

 

 

5-2- پیشنهادات………………….. 103

 

منابع:……………….. 105

 

چکیده:

 

تشخیص بیماری دیابت و یا آگاهی یافتن از احتمال بالای ابتلا به این بیماری همواره کار آسانی نخواهد بود. چرا که این بیماری علائم متعددی را بروز می‌دهد که بعضی از این علائم در سایر بیماری‌های دیگر نیز وجود دارند. بنابراین پزشک برای اتخاذ یک تصمیم مناسب، باید نتیجه‌ی آزمایش‌های بیمار و تصمیم‌هایی که در گذشته برای بیماران با وضیعت مشابه گرفته است، را بررسی کند.

 

در این پایان نامه از یک الگوریتم دسته‌بندی مبتنی بر قانون برای دسته‌بندی بیماران دیابتی استفاده شده است. برای استخراج قوانین فازی از یک الگوریتم بهینه سازی ازدحام ذرات استفاده شده است. این الگوریتم دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر الگوریتم مورد استفاده متمایز می‌کند. از جمله‌ی این ویژگی‌ها می‌توان به تابع افزایش تنوع ذرات و تکامل هم‌زمان توابع عضویت و قوانین فازی اشاره کرد. برای ارزیابی کارایی الگوریتم از مجموعه داده‌ی دیابت استفاده شده است. نتایج ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که الگوریتم برای مجموعه داده‌ی دیابت دارای کارایی بسیار بالایی می‌باشد. همچنین کارایی الگوریتم پیشنهادی به علت بالا بردن قابلیت تفسیرپذیری دسته‌بند (کاهش تعداد قوانین فازی) بسیار مناسب می‌باشد.

 

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

افزایش استفاده از کامپیوترها در فعالیت‌های کسب و کار، منجر به رشد سریع پایگاه‌های اطلاعاتی و اجتماع داده‌ها توسط بیشتر سازمان‌ها شده است. روزانه حجم عظیمی از داده‌ها تولید شده و در پایگاه‌های مختلف داده ذخیره می‌شود. در سال‌های اخیر تمایل به جستجو برای کشف الگوهای تکرار‌پذیر به منظور بهبود در تصمیم گیری افزایش چشمگیری داشته است. همچنین کاوش در داده‌های تراکنشی جهت یافتن الگوهای پنهان و تکنیک‌های کشف دانش به منظور شناخت دقیق‌تر و بیشتر تراکنش‌ها، اهمیت بسزایی یافته است. [1]. در حوزه پزشکی و سلامت با افزایش استفاده از سیستم‌های جامع درمانی و پرونده‌های الکترونیک بیمار در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی حجم انبوهی از اطلاعات مربوط بیماران و انواع بیماری‌ها مهیا می‌شود. [2]. استخراج دانایی از حجم عظیم داده‌های مرتبط با سوابق بیماری و پرونده‌های پزشکی افراد با استفاده از فرآیند داده‌کاوی می‌تواند منجر به شناسایی قوانین حاکم بر ایجاد، رشد و افت بیماری‌ها گردیده و اطلاعات ارزشمندی را به منظور شناسایی علل وقوع بیماری‌ها با توجه به عوامل محیطی حاکم در اختیار متخصصین و دست اندر کاران حوزه سلامت قرار دهد؛ که این امر در نهایت منجر به افزایش متوسط طول عمر افراد جامعه و ایجاد آرامش می‌گردد. [3].

 

آنچه مسلم است با افزایش سیستم‌های الکترونیک سلامت حجم داده‌های پزشکی هر روزه در حال افزایش است. اما این مجموعه داده‌های بزرگ به طور خام هیچ کاربردی ندارد برای آنکه بتوان از این داده‌ها ارزشی را استخراج کرد نیاز به تحلیل داده‌ها و تبدیل آن به اطلاعات و دانش، یک نیاز اساسی است. با توجه به چنین حجمی از داده‌ها استفاده از عامل انسانی به عنوان تشخیص دهنده الگوها و تحلیلگر داده‌ها پاسخگو نمی‌باشد؛ لذا داده کاوی روی داده‌های پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. داده‌کاوی را می‌توان از جنبه‌های مختلف در پیشگیری یا تشخیص انواع بیماری، انتخاب روش‌های درمان بیماری، مدت زمان بستری بیمار و … به کار برد.

 

2-1- بیان مسأله

 

دیابت یکی از بیماری‌های رایج در جوامع امروزی است که دارای عوارض خطرناکی می‌باشد. این بیماری اگر چه گونه‌ای از بیماری‌های قلبی محسوب نمی‌شود ولی اغلب سبب بیماری‌های قلبی می‌شود.

 

تشخیص بیماری دیابت و یا آگاهی یافتن از احتمال بالای ابتلا به این بیماری همواره کار آسانی نخواهد بود. چرا که این بیماری علائم متعددی را بروز می‌دهد که بعضی از این علائم در سایر بیماری‌ها نیز وجود دارند. بنابراین پزشک برای اتخاذ یک تصمیم مناسب، باید نتیجه‌ی آزمایش‌های بیمار و تصمیم‌های که در گذشته برای بیماران با وضیعت مشابه گرفته است، را بررسی کند. با توجه به حجم انبوه تعداد بیماران، می‌توان از یك ابزار داده‌كاوی برای شناخت الگوی بیماران قبلی استفاده كرد.

 

3-2- نظریه‌ی مجموعه‌های فازی………………………………………………………. 41

 

3-3- سامانه‌ی فازی………………………………………………………………………….. 47

 

3-4- نظریه‌ی مجموعه‌های ژولیده……………………………………………………….. 49

 

3-5- انتخاب ویژگی………………………………………………………………………… 52

 

3-6- فروکاست‌ها و هسته………………………………………………………………. 54

 

3-7- ترکیب مجموعه‌های فازی و مجموعه‌های ژولیده…………………………. 56

 

3-8- نتیجه‌گیری………………………………………………………………………… 57

 

4- طراحی سامانه‌ی خبره‌ی فازی برای تشخیص دام‌گستری………………… 58

 

4-1- مقدمه………………………………………………………………………….. 58

 

4-2- ویژگی‌های مؤثر در تشخیص دام‌گستری………………………………….. 59

 

4-3- تعیین متغیرهای ورودی………………………………………………………… 77

 

4-4- تعیین متغیرهای خروجی…………………………………………………….. 86

 

4-5- تعریف توابع عضویت متغیرهای ورودی و خروجی…………………… 88

 

4-6- فازی‌سازی………………………………………………………………………….. 91

 

4-7- پایگاه قواعد فازی………………………………………………………………. 92

 

4-8- وافازی‌سازی…………………………………………………………………….. 97

 

4-9- موتور استنتاج فازی………………………………………………………… 97

 

4-10- ارزیابی سامانه‌ی خبره‌ی فازی شناسایی دام‌گستری………………. 99

 

4-11- بهبود سامانه‌ی خبره‌ی فازی به کمک نظریه‌ی مجموعه‌های ژولیده………. 110

 

4-12- نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………. 116

 

5- نتیجه‌گیری و پیشنهاد………………………………………………………………… 118

 

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………. 118

 

5-2- نتایج تحقیق……………………………………………………………………………. 119

 

5-3- نوآوری تحقیق………………………………………………………………………… 120

 

5-4- پیشنهاد پژوهش‌های آتی……………………………………………………… 121

 

فهرست منابع……………………………………………………………………………. 123

 

چکیده:

 

دام­چینی شیوه­ای از دزدی هویت الکترونیکی است که در آن از روش­های مهندسی اجتماعی و جعل وبگاه برای فریب کاربران و افشای اطلاعات محرمانه­ای که ارزش اقتصادی دارند، استفاده می­شود. دام­چینی با از بین بردن اعتماد بین کاربران و کسب و کار برخط، بر عرصه­ی نوظهور تجارت الکترونیکی اثر منفی می­گذارد. کشورهای در حال توسعه­ای مانند ایران به تازگی با تهدیدات اینترنتی مانند دام­چینی روبرو شده­اند که با توجه به تفاوت­های اجتماعی، طبعاً روش‌های دام­چینی در ایران ممکن است با سایر تجربه­ها متفاوت باشد، به همین دلیل لازم است روش تشخیص، متناسب با آن­ها و برای افزایش کارایی بهبود یابد. هدف این پایان‌نامه ارائه­ی یک سامانه­ی تشخیص دام­چینی برای استفاده در بانکداری الکترونیکی کشورمان است. شناسایی ویژگی­های برجسته­ی دام­چینی، یکی از پیش­نیازهای مهم در طراحی سامانه­ای دقیق است. لذا در قدم اول برای شناسایی ویژگی­های تأثیرگذار دام­چینی که بیشترین تناسب را با وبگاه­های بانک­های ایرانی دارند، فهرستی از 28 شاخص دام­چینی جمع­آوری و در قالب پرسشنامه بین خبرگان توزیع گردید تا بدین صورت نظر آنها درباره­ی میزان اهمیت هریک از شاخص­ها در حوزه بانکداری الکترونیکی استخراج گردد. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی، 20شاخص برگزیده و سامانه­ی خبره­ی اولیه با استفاده از نظریه­ی مجموعه­های فازی طراحی شد. در مرحله­ی بعد برای بهبود سامانه­ی اولیه، الگوریتم «انتخاب ویژگی فازی-ژولیده» بر60 نمونه وبگاه بانکداری الکترونیکی اجرا شد. درنهایت سامانه­ی خبره­ی فازی بهبود یافته با استفاده از 6 شاخص با بیشترین تأثیر در تشخیص حملات دام­چینی طراحی شد. نتایج ارزیابی نشان­دهنده­ی این است که سامانه­ خبره­ فازیِ طراحی شده به خوبی می­تواند وبگاه‌های دام­چینی شده را تشخیص دهد و دارای کارایی 88% است.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

در طول پانزده سال اخیر، ورود اینترنت و وب موجب بروز تحولات چشمگیری در سراسر دنیا شده است. انقلاب اینترنت نیز مانند هر پدیده­ی فناورانه­ی دیگر آثار خوب و بد بسیاری در پی داشته است. از جمله تأثیرهای مثبت استفاده از اینترنت، امکان دسترسی به حجم انبوهی از اطلاعات در هر زمان و هر مکان دلخواه است. تغییر شکل و توسعه­ی حوزه­های کسب وکار، زمامداران، آموزش، پژوهش، سرگرمی، فرهنگ و همچنین ایجاد ارتباط انبوه با سایر کاربران، از پیامدهای ورود به عصر اطلاعات بوده است. ابعاد منفی استفاده از اینترنت نیز، ایجاد مسائل ناخوشایندی است که موجب آزار و آسیب رساندن به افراد، کسب و کارها، مؤسسات و دولت­ها می­شود(Kim et al. , 2011). کلاهبرداری[1]، دزدی هویت[2]، دام­گستری[3] و هرزنامه[4]، بزرگترین تهدید برای تجارت الکترونیکی و شهرت و اعتبار سازمان­ها در قرن بیست و یکم هستند(James, 2005).

 

در این فصل به كلیات تحقیق پرداخته خواهد شد و در آن به موضوع­های: روش تحقیق، فرضیات، پرسش­های تحقیق، اهداف و جنبه‌های نوآوری پژوهش اشاره خواهد شد.

 

1-2- معرفی موضوع تحقیق و ضرورت انجام آن

 

بانکداری الکترونیکی یکی از ملزومات تجارت الکترونیکی است. با توجه به اهمیت بانکداری الکترونیکی پیشرفته و به­روز، برای ورود به بازارهای جهانی، باید زیرساخت­های موردنیاز تجارت الکترونیکی و بانکداری الکترونیکی را فراهم نمود و با پیاده­سازی راهکارهای امنیتی، سطح اعتماد مشتریان و کاربران را افزایش داد.

 

دام­گستری در بانکداری الکترونیکی مسئله­ای پیچیده و چالش­برانگیز است زیرا از یک طرف آسیب گسترده­ای به اعتماد مشتریان اینترنتی وارد می­کند و از سوی دیگر تلفیقی از مسائل فنی و اجتماعی است و تشخیص آن به صورت بی­درنگ[5] بسیار دشوار است زیرا عوامل و معیارهای فراوانی در آن دخیل هستند. به همین دلیل راه حل جامعی وجود ندارد که بتواند به طور کامل جلو حملات دام­گستری در این حوزه را بگیرد. سامانه­ی پیشنهادی در این پژوهش می­کوشد حملات دام­گستری را تشخیص داده و مانع افشای اطلاعات محرمانه­ی مشتریان بانک شود.

 

1-3- واژه­ های کلیدی تحقیق

 

الف- دام­چینی[6]

 

دام­چینی[7] نوعی حمله­ی اینترنتی است که در آن مهاجمان تلاش می­کنند نشانی یا وبگاه سازمان­های رسمی و قانونی را جعل کنند تا از این طریق کاربران را فریب دهند و آنها را وادار کنند اطلاعات محرمانه و شخصی خود مانند کلمه کاربری، رمز عبور یا اطلاعات حساب بانکی خود را در اختیارشان قرار دهند(James, 2005).

 

ب- وبگاه(وب­پایگاه)[8]

 

محیطی است كه در آن پرونده­ها و بانك­های اطلاعاتی مرتبط با یکدیگر قرارگرفته­اند. در این محیط به دلیل استفاده از روشهای ابرمتنی[9] و ابررسانه­ای[10] امكان ایجاد پیوند بین پرونده­ها در داخل یا خارج از محیط وبگاه وجود دارد. وبگاه­ها دارای«آغازه­ای[11]» هستند كه فهرستی از وظایف و محتویات آن را نشان می­دهد (اسدی صومعه، 1389).

 

ج- بانکداری الکترونیکی[12]

 

بانکداری الکترونیکی عبارت است از فراهم آوردن امکاناتی برای بانک در جهت افزایش سرعت و کارایی آنها در ارائه خدمات بانکی در محل شعبه و همچنین فرایندهای بین شعبه­ای و بین بانکی در سراسر دنیا و ارائه امکانات سخت­افزاری و نرم­افزاری به مشتریان که با استفاده از آنها بتوانند بدون نیاز به حضور فیزیکی در بانک، در هرساعت از شبانه­روز از طریق شبکه­های ارتباطی ایمن، عملیات بانکی دلخواه خود را انجام دهند (ساروخانی، 1387).

 

د- بانکداری اینترنتی

 

انجام تراکنش­های مالی از طریق وبگاه­های بانک­ها بر روی اینترنت را بانکداری اینترنتی[13] یا بانکداری برخط[14] گویند. بانکداری اینترنتی از مهمترین و گسترده­ترین انواع بانکداری الکترونیکی است. از دیدگاه برخی پژوهشگران، بانکداری اینترنتی فقط شیوه­ی جدیدی برای ارائه خدمات بانکی نیست بلکه فرصت و محرکی برای ایجاد تغییرات و تحولات کامل در کسب و کار و صنعت بانکداری نیز هست (ساروخانی، 1387).

 

 ه- مجموعه­ های ژولیده[15]

 

مجموعه­ی ژولیده عبارت است از تقریب ابهام به کمک دو مفهوم «تقریب بالا»[16] و «تقریب پایین»[17]. هر مجموعه دلخواه از مجموعه­ی مرجع بین تقریب­های بالا و پایین خود قرار می­گیرد بدین معنی که هر عنصر در تقریب پایین لزوماً عضوی از مجموعه خواهد بود ولی عناصر تقریب بالا ممکن است عضو مجموعه نباشند. در نظریه­ی مجموعه­ی ژولیده، هریک از زیرمجموعه­ها با استفاده از دانش موجود در داده­ ها تقریب زده می­شود (Jensen and Shen, 2004).

 

و- سامانه فازی

 

سامانه­ی فازی، سامانه­ای است که برای استدلال و استنتاج، به جای منطق دودویی از مجموعه‌ای از توابع عضویت و قواعد فازی استفاده می‌کند. این­گونه سامانه ­ها پدیده­های غیرقطعی و نامشخص را توصیف می­کنند. قلب یک سامانه­ی فازی یک پایگاه دانش است که از قواعد اگر-آنگاه فازی تشکیل شده است. یک قاعده­ی اگر-آنگاه فازی یک عبارت اگر-آنگاه است که بعضی کلمات در آن به وسیله­ی توابع عضویت پیوسته مشخص شده­اند (تشنه­لب و همکاران، 1389).

 

1-4- هدف تحقیق

 

هدف اصلی این پژوهش «افزایش امنیت وبگاه­ها در بانکداری الکترونیکی و جلوگیری از گسترش تأثیر دام­گستران» است که در نهایت منجر به افزایش اطمینان خاطر مشتریان برای استفاده از امکانات بانکداری الکترونیکی خواهد شد.

 

بدین منظور، پژوهش پیش­رو اهداف جزیی و اختصاصی دیگری را نیز دنبال می‌کند که اهم آنها عبارتند از:

 

 

1- شناسایی عوامل مؤثر در تشخیص حملات دام­گستری در وبگاه­های بانکداری الکترونیکی.

 

2- تشخیص وبگاه­ های جعلی طراحی شده توسط دام­گستران که مانع از سرقت هویت مشتریان و وارد آمدن خسارت مالی به مشتریان و بانک­ها می­شود.

 

5-1- فرضیه تحقیق

 

فرضیه­ اصلی این پایان ­نامه به شرح زیر است:

 

به کمک نظریه­ فازی می­توان سامانه­ ای خبره طراحی کرد که حملات دام­گستری به وبگاه بانک­ها را شناسایی کند.

 

علاوه بر این پرسش­های اصلی پژوهش عبارت است از:

 

1- آیا سامانه­ خبره فازی می­تواند فرایند تشخیص وبگاه­ های دام­گستری شده را بهبود بخشد؟

 

2- آیا روش­های داده­کاوی فازی می­توانند در استخراج ویژگی­ها و قواعد مؤثرتر در سامانه‌ی خبره فازی مفید باشند؟

 

[1] Fraud

 

[2] Identity theft

 

[3] Phishing

 

[4] Spam

 

[5] Realtime

 

[6] Phishing

 

[7] همزمان با تدوین طرح پیشنهادی این پایان نامه واژه‌ی «دام‌چینی» که به عنوان معادل واژه‌ی «فیشینگ» در نظر گرفته شده بود، برای بررسی به فرهنگستان زبان و ادب فارسی داده شد. بعد از گذشت چند ماه از تصویب طرح پیشنهادی، واژه‌ی «دام‌گستری» به عنوان معادل فارسی «فیشینگ» مورد تصویب قرار گرفت. لذا در ادامه از واژه‌ی «دام‌گستری» استفاده شده است.

 

این بخش شامل تامین كنندگان مواد اولیه و تامین كنندگان آنها می­باشد.

 

ب – زنجیره تامین داخلی:

 

این قسمت شامل همة فرآیندها و پردازش­هایی است كه بوسیله یك سازمان در جهت تبدیل داده­ها به ستاده­ها صورت می­گیرد.

 

ج – زنجیره تامین پایین دست:

 

این قسمت شامل همة واحدهای درگیر در توزیع و تحویل محصول یا خدمت به عمده فروشان، خرده فروشان و مشتریان نهایی می­باشد.

 

3-1- ضرورت انجام طرح و اهداف پژوهش

 

پیچیدگی کالاها و خدمات در دنیای امروز باعث شده است که شرکت هایی که به تنهایی و بدون کمک گرفتن و همکاری با دیگر سازمان ها،محصولی را عرضه می کنند، برای بقای خویش با مشکلات بسیاری روبرو شوند. به همین منظور سازمان ها دریافته اند که اگر با یکدیگر همکاری داشته باشند، مجموع منافعی که عاید آنها می شود بیش از وضعیتی است که هر یک فعالیت خود را بدون هماهنگی با سازمان های مرتبط انجام می دهند. به همین دلیل امروزه هر دو طرف خریدار و فروشنده بر اساس روابط بلند مدت و کسب سود با یکدیگر همکاری می کنند. در سالهای اخیر به دلایل زیر توجه زیادی در مقوله زنجیره تامین شده است:

 

 

• نیاز برای فعالیت های بهبود

 

• افزایش سطح برون سپاری

 

• افزایش هزینه حمل و نقل

 

• فشارهای شدید رقابتی

 

• افزایش جهانی شدن

 

• افزایش اهمیت تجارت جهانی

 

• نیاز برای مدیریت موثر موجودی ها

 

به طور کل ،زنجیره تامین دارای ساختارهای چند بعدی است که بهبود برای رشد در سیستم های زنجیره تامین نیاز به اتخاذ روش های مناسب است که می تواند تضمین کننده مدیریت کارا برای مجموعه ای از کارها در یک مقیاس گسترده باشد. [2]

 

 

هدف اصلی مدیریت زنجیره تامین بهینه سازی عملکرد زنجیره تامین می باشدکه عمدتا به توسعه چارچوب مدل سازی برای تجزیه و تحلیل و درک رفتار دینامیکی زنجیره های تامین می پردازد.

 

ضرورت اصلی این پژوهش مبتی بر دلایل ذیل می باشد که عبارت است از :

 

 

1. پیچیدگی مدل زنجیره تامین

 

1. عدم بررسی رفتار متغییرهای اساسی و تاثیرات علی و معلولی متغییر ها در روش های دیگر

 

1. بررسی و تحلیل جز به جز مدل زنجیره تامین و بهینه سازی آن جهت افزایش کارایی و بهبود عملکرد زنجیره تامین

 

اهداف اصلی پژوهش حاضر مبنی بر توضیحات بالا عبارت است از :

 

 

1. شناسایی متغییر های اساسی و موثر بر عملکرد زنجیره تامین مطالعه موردی

 

2-5-4- استراتژی لیست کاندید…………………….. 31

 

2-5-5- استراتژی تقویت……………………… 32

 

2-5-6- استراتژی تنوع بخشی…………………….. 32

 

2-5-7- معیار توقف………………………. 33

 

2-6- الگوریتم جستجوی متغیر همسایگی (VNS)…………………….

 

2-6- 1- فرآیند ارتعاش………………………. 35

 

2-6- 2- فرآیند جستجوی محلی…………………….. 36

 

2-7- مدل­های بهینه سازی چند هدفه……………………. 37

 

2-7-1- مفهوم غلبه در مسائل بهینه سازی چندهدفه…………. 38

 

2-8- الگوریتم چند هدفه ژنتیک (NSGA II)…………………….

 

2-9- فرآیند تحلیل سلسه مراتبی (AHP)…………………….

 

2-9-1- درخت سلسه مراتبی…………………….. 42

 

2-9-2- انجام مقایسات زوجی…………………….. 43

 

2-9-3- محاسبه ضرایب اهمیت……………………… 44

 

2-9-4- تعیین امتیاز نهایی گزینه ­ها…………………… 45

 

2-9-5- بررسی سازگاری سیستم…………………….. 45

 

2-10- جمع­بندی…………………….. 48

 

فصل سوم: روش تحقیق……………………… 49

 

3-1- مقدمه……………………. 50

 

3-2- جدول زمانی دروس دانشگاهی مبتنی بر ترجیحات اساتید، دانشجویان و دانشگاه……. 50

 

3-2-1- مفروضات مسأله ارائه شده……………………. 51

 

3-2-2- مهمترین تصمیمات اتخاذ شده در مدل ارائه شده……………………. 52

 

3-3- روش جمع آوری اطلاعات……………………… 52

 

3-4- الگوریتم­های تکاملی مورد استفاده……………………. 52

 

3-5- مدل ریاضی…………………….. 53

 

3-5-1- محدودیت­های سخت……………………… 53

 

3-5-2- محدودیت­های نرم……………………. 54

 

3-5-3- پارامترها و مجموعه ­های مدل…………………….. 55

 

3-5-4- متغیر تصمیم…………………….. 56

 

3-6- مدل ریاضی تک هدفه……………………. 56

 

3-7- تشریح مدل ریاضی…………………….. 57

 

3-8- الگوریتم جستجوی ممنوعه (TS)…………………….

 

3-8- 1- نحوه نمایش جواب……………………… 58

 

3-8-2- تولید جواب اولیه……………………. 59

 

3-8-3- همسایگی…………………….. 59

 

3-8-4- لیست ممنوعه……………………. 59

 

3-8-5- معیار آرمانی…………………….. 60

 

3-8-6- استراتژی لیست کاندید…………………….. 60

 

3-8-7- استراتژی تقویت……………………… 61

 

3-8-8- استراتژی تنوع بخشی…………………….. 61

 

3-8-9- معیار توقف………………………. 62

 

3-9- الگوریتم جستجوی همسایگی متغیر در جستجوی ممنوعه (TS-VNS)…………………….

 

3-9-1- استراتژی­های ساختار همسایگی…………………….. 64

 

3-10- فرآیند تحلیل سلسه مراتبی (AHP)…………………….

 

3-10-1- درخت سلسه مراتبی…………………….. 69

 

3-10-2- انجام مقایسات زوجی…………………….. 69

 

3-10-3- محاسبه ضرایب اهمیت……………………… 70

 

3-10-4- تعیین امتیاز نهایی گزینه ­ها…………………… 70

 

3-10-5- بررسی سازگاری سیستم…………………….. 70

 

3-11- مدل ریاضی چند هدفه……………………. 71

 

3-12- الگوریتم ژنتیک چند هدفه (NSGA II)…………………….

 

3-12-1- نحوه نمایش جواب و جمعیت اولیه……………… 73

 

3-12-2- انتخاب……………………… 74

 

 

3-12-3- تقاطع……………………. 74

 

3-12-4- جهش………………………. 77

 

3-12-5- معیار توقف………………………. 78

 

3-13- الگوریتم جستجوی ممنوعه چند هدفه (MOTS)………………..

 

3-14- جمع­بندی…………………….. 81

 

فصل چهارم: محاسبات و یافته­ های تحقیق……………………… 82

 

4-1- مقدمه……………………. 83

 

4-2- تنظیم پارامترهای الگوریتم­های فراابتکاری…………………….. 83

 

4-3- اجرای الگوریتم­ها…………………… 86

 

4-4- نتایج محاسباتی الگوریتم­های مدل تک هدفه و تجزیه و تحلیل آنها……. 86

 

4-4-1- تحلیل نتایج بهترین مقدار تابع هدف……………………… 87

 

4-4-2- تحلیل نتایج اولین زمان رسیدن به بهترین مقدار تابع هدف………….. 89

 

4-5- نتایج محاسباتی الگوریتم­های مدل چند هدفه و تجزیه و تحلیل آنها……. 91

 

4-5-1- تحلیل نتایج شاخص میانگین فاصله از نقطه ایده آل (MID)………………….

 

4-5-2- تحلیل نتایج شاخص تعداد جوابهای آرشیو پاراتو……………………. 95

 

4-5-3- تحلیل نتایج شاخص یکنواختی پاراتو……………………. 98

 

4-5-4- تحلیل نتایج شاخص پوشش مجموعه……………………. 100

 

4-5-5- تحلیل نتایج شاخص بیشترین گستردگی…………………….. 102

 

4-5-6- تحلیل نتایج زمان اجرای الگوریتمها ……………………104

 

4-6- جمع­بندی…………………….. 106

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات……………………… 108

 

5-1- نتیجه ­گیری…………………….. 109

 

5-2- پیشنهادها برای تحقیقات آتی…………………….. 110

 

5-2-1- تحقیقات مربوط به گسترش مدل مسأله……………………. 110

 

5-2-2- تحقیقات مربوط به رویکرد حل مسأله……………………. 111

 

مراجع…………………….. 112

 

چکیده:

 

در این پایان­نامه، یک مدل برای مسأله زمانبندی دروس دانشگاهی به دو صورت تک هدفه و دو هدفه ارائه شده است. هدف این مسأله تهیه جدول زمانی دروس دانشگاهی مناسب و قابل قبول، با در نظر گرفتن مجموعه­ای از محدودیت­ها و ترجیحات اساتید، دانشجویان و دانشگاه با توجه به فضای آموزشی در ایران است. در مسائل جدول زمانی محدودیت­ها به دو دسته سخت و نرم تقسیم می­شوند. محدودیت­های سخت باید برآورده شوند و شدنی بودن جواب را تضمین می­کنند و محدودیت­های نرم که بیان کننده مطلوبیت و ترجیحات مسأله هستند که برای کیفیت بهتر جدول زمانی در نظر گرفته    می­شوند. برای بدست آوردن یک جدول زمانی با کیفیت، باید مسأله شدنی و کمترین تعداد تجاوز را در محدودیت نرم داشته باشیم. با توجه به NP-Hard بودن مسأله، برای حل مدل­ها از الگوریتم­های فرا ابتکاری استفاده شده است. در مدل تک هدفه از الگوریتم جستجوی ممنوعه (TS) و الگوریتم جستجوی همسایگی متغیر در جستجوی ممنوعه (TS-VNS) برای حل مدل استفاده شده است. با استفاده از فرآیند تصمیم­گیری AHP، جدول­های زمانی بدست آمده از الگوریتم­های فراابتکاری، رتبه­بندی و گزینه برتر انتخاب می­شود. در مدل دو هدفه از الگوریتم ژنتیک چند هدفه (NSGA II) و الگوریتم جستجوی ممنوعه چند هدفه (MOTS) استفاده شده است. همچنین در هر بخش با مقایسه عملکرد الگوریتم­ها، کارایی آنها ارزیابی شده است.

 

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

امروزه زمانبندی جزء ضروریات اجتناب ناپذیر زندگی بشری است. در برنامه­های کلان کشورهای توسعه یافته، یکی از بخش­هایی که در نیل به تحقق برنامه­ها و اهدافشان نقش به سزا و مؤثری ایفا کرده، نظام آموزشی است. بنابراین با توجه به نقش کلیدی نظام آموزشی در هر جامعه، می­توان به اهمیت برنامه­ریزی درست و مناسب در این سیستم پی برد. به طوری که یک زمانبندی مناسب سبب ارتقای کیفیت آموزشی و رضایتمندی کارکنان می­باشد. جدول زمانی نوع خاصی از مسأله زمانبندی است. مسأله زمانبندی در دانشگاه­ها به دو دسته جدول زمانی برای امتحانات و زمانبندی دروس تقسیم می­شود. مقصود از زمانبندی در این تحقیق، دسته دوم است. در این تحقیق تلاش شده است که تا حد امکان از مقالات اخیر در حوزه جدول زمانی، بویژه جدول زمانی دروس دانشگاهی و همچنین مقالات مربوط به روش­های حل فراابتکاری استفاده شود تا بیان نوین و کارا با اثربخشی مناسب ایجاد گردد.

 

2-1- بیان مسأله

 

جدول زمانی نوع خاصی از مسأله زمانبندی است، در سال 1996، آقای رن[1] تهیه جدول زمانی را بعنوان مسئله قرار دادن منابع خاص، با توجه به محدودیت­ها، در تعداد محدودی بازه زمانی و مکان، با هدف ارضاء مجموعه­ای از اهداف تا حد ممکن توصیف کرد. این تعریف عمومی توصیفی از مسائل تهیه جدول زمانی است که به طور کلی پذیرفته شده است.

 

جدول زمانی در مسائلی با دامنه­های وسیع و متنوع کاربرد دارد که از آن جمله می­توان مسائل آموزشی، مسابقات ورزشی، مسائل حمل­ونقل، برنامه­ی کاری کارکنان، زمانبندی جلسات و زمانبندی فرآیندهای تولیدی نام برد.

 

جدول زمانی دروس دانشگاهی عبارت از تخصیص تعداد معینی از منابع مانند اساتید و دروس، به تعداد محدودی از دوره­های زمانی و کلاس در یک دوره مشخص با توجه به مجموعه­ای از محدودیت­ها، جهت رسیدن به یکسری از اهداف مشخص است. معمولاً در این نوع مسائل محدودیت­ها به دو دسته سخت و نرم تقسیم می­شوند. محدودیت­های سخت، محدودیت­هایی هستند که حتماً باید برآورده شوند و شدنی بودن جواب را تضمین می­کنند و محدودیت­های نرم بیان کننده مطلوبیت و ترجیحات مسأله هستند که برای کیفیت بهتر جدول زمانی در نظر گرفته می­شوند و حتماً لزومی ندارد که همانند محدودیت­های سخت به طور کامل برآورده شوند. برای بدست آوردن یک جدول زمانی باکیفیت، باید مسأله شدنی و کمترین تعداد تجاوز را در محدودیت­های نرم داشته باشیم [4].

 

محدودیت­های نرم از طریق تابع پنالتی ارزیابی می­شوند و تابع هدف این مسائل از مجموع وزن دهی شده توابع پنالتی محدودیتهای نرم تشکیل می­شود.

 

محدودیت­های سخت عمومی به کار گرفته شده در این مسائل به صورت زیر هستند:

 

 

1. یک منبع (درس، استاد، دانشجو) نمی­تواند در آن واحد در چند جا (کلاس، پریود زمانی) استفاده شود.

 

1. در هر دوره زمانی باید منابع در دسترس برای مواردی که زمانبندی شده­اند کافی باشد.

 

اما محدودیت­های نرم با توجه به نوع و ترجیحات، برای هر مسأله متفاوت است. ما در این تحقیق ترجیحات اساتید، دانشجویان و دانشگاه را مد نظر قرار داده­ایم.

 

در حال حاضر در اغلب دانشگاه­ها زمانبندی دروس به صورت دستی و توسط افراد مجرب انجام     می­گیرد. در برنامه­ریزی دستی، با روشی تکراری دروس زمانبندی می­شوند بدین صورت که در هر تکرار، یک درس انتخاب می­شود و زمانبندی از دو درسی شروع می­شود که تعداد دانشجوی بیشتری همزمان برای آن دو درس ثبت نام کرده باشند و بنابراین این دو درس نباید در یک زمان ارائه شوند و باید انتخاب استاد و بازه زمانی به گونه­ای صورت گیرد که محدودیتهای دیگر را نیز نقض نکند. این روند همچنان ادامه پیدا می­کند تا تمامی دروس به استاد و زمانی تخصیص داده شوند.

 

از آنجا که زمانبندی دستی وقت­­گیر است و لزوماً تمام خواسته­های اساتید و دانشجویان را به بهترین نحو برآورده نمی­کند، استفاده از روش کامپیوتری که در زمانی بسیار کمتر، جواب خوبی را فراهم می­آورد، مناسب به نظر می­رسد.

 

تحقیق و جستجو درباره زمانبندی ماشینی دروس به دهه 60 میلادی برمی­گردد. بیشتر این روش­ها، به نوعی شبیه­­سازی نحوه زمانبندی توسط نیروی انسانی است. در این روش­ها، ابتدا مفیدترین دروس زمانبندی می­شوند. سپس دروس با اولویت کمتر، به طور متناوب به جدول زمانی ناتمام اضافه شده تا اینکه تمام دروس زمانبندی شوند. پس از آن محققان به بررسی روش­های عمومی­تر پرداختند مانند روشهای برنامه­ریزی عدد صحیح، جریان شبکه، رنگ آمیزی گراف و …. در دو دهه آخر، تلاش­ها بر روی روش­ها ابتکاری و فراابتکاری متمرکز شده است [5].

 

البته این گونه مسائل زمانبندی نمی­تواند به صورت کاملاً نرم­افزاری انجام شود. زیرا معیارهای بهتر بودن نسبی زمانبندی­ها، لزوماً به آسانی به زبان نرم افزارهای کامپیوتری بیان نمی­شوند. از طرفی، از آنجا که فضای جواب در این گونه مسائل بسیار بزرگ است، دخالت نیروی انسانی می­تواند مسأله را در راستای جواب­های مناسب­تر هدایت کند، در حالی که روش­های کامپیوتری به صورت کامل، قادر به یافتن این جواب­­­های مناسب نیستند. به همین دلیل، بیشتر سیستم­های حل، امکان تغییر و دستکاری در جواب را برای کاربر فراهم می­سازند. که در این تحقیق از مدیر گروه دانشکده به عنوان تعدیل کننده نهایی خروجی برنامه (برای مدل تک هدفه) با کمک گرفتن از روش AHP استفاده شده است، که در فصل 3 به صورت کامل تشریح شده است.

 

2-3 پیشینه تحقیقات عملی کیفیت جامع …………………………………………………………………55

 

2-3-1 کیفیت جامع : تحقیقات داخلی……………………………………………………………………..55

 

2-3-2 کیفیت جامع : تحقیقات خارجی…………………………………………………………………….58

 

فصل سوم:روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………..65

 

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………..66

 

3-2 روش تحقیق………………………………………………………………………………………………. 66

 

3-3 جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………..66

 

3-4 روش نمونه گیری وتعیین حجم نمونه آماری تحقیق……………………………………………66

 

3-5 : ابزارگردآوری اطلاعات و اندازه گیری …………………………………………………………. 67

 

3-6 تعیین پایایی و روایی ابزارگیری………………………………………………………………….. 67

 

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………… 70

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………… 71

 

4-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………….. 72

 

4-2 توصیف داده های جمعیت شناختی (دموگرافیک)…………………………………………… 72

 

4-3 تحلیل داده های مربوط به فرضیه های پژوهش……………………………………………… 79

 

فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………. 92

 

5 -1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………. 93

 

5-2 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………..96

 

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………. 100

 

پیوستها و ضمایم ……………………………………………………………………………………. 110

 

چکیده:

 

امروزه سازمان ها برای زنده ماندن و پویا بودن در دنیای پر رقابت، بهبود و اصلاح در همه زوایای سازمان را مورد توجه قرار می دهند. مدیریت کیفیت جامع و مدیریت دانش ابزارهای مفید و اساسی در بهبود عملکرد و اصلاح سازمان ها در عصر دانش و رقابت می باشد. هدف مدیریت کیفیت جامع، بهبود مستمر کیفیت کالاها و خدمات با مشارکت همه کارکنان و مدیران می باشد تا رضایت مشتریان را جلب نموده و نیازهای آنان تامین گردد. مدیریت دانش بر چگونگی مدیریت دانش آشکار و ضمنی کارکنان تاکید دارد تا از این طریق بتوان از تجربیات آنان در بهبود عملکرد سازمان استفاده بهینه را بُرد. هر دوی اینها در افزایش سطح بهره وری نیروی انسانی تاثیر بسزایی دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر مدیریت کیفیت جامع و مدیریت دانش در بهبود بهره وری نیروی انسانی می باشد. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی بوده و از نظر روش جمع آوری داده ها، همبستگی ـ توصیفی       می باشد. برای جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه های استاندارد استفاده شده است. روش نمونه گیری دراین پژوهش، طبقه ای تصادفی بوده و حجم نمونه آماری به تعداد ١٧٠ نفر با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss نشان می دهد که، بین مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع با بهره وری رابطه معنادار وجود دارد و نتایج رگرسیون چند متغیره نشان می دهد که، مدیریت دانش ٦٠ درصد از تغییرات بهره وری نیروی انسانی را تبیین می کند. همچنین مدیریت کیفیت جامع توان تبیین تغییرات بهره وری نیروی انسانی را به میزان ٧٣ درصد را دارد. از سوی دیگر مدیریت دانش به میزان ٨٣ درصد از تغییرات مدیریت کیفیت جامع را توضیح می دهد. نتایج تحلیل داده ها نشان دادند که، مولفه های مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع پیش بینی کننده های خوبی برای تغییرات بهره وری نیروی انسانی می باشند.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

فعالیت های هر سازمانی به مجموعه ای از عوامل بستگی دارد. شناخت و بررسی این عوامل      می تواند در بهینه سازی فعالیت ها و تحقق اهداف سازمانی کمک کند. یکی از هدف های مهم هر سازمان بالا بردن کیفیت است که در شرایط رقابتی امروز، سازمان ها باید آن را با افزایش بهره وری مد نظر قرار دهند. اهمیت بهره وری در افزایش رفاه ملی، اکنون به طور عام پذیرفته شده است. افزایش بهره وری بر تمام فعالیتهای انسانی اثر مثبت دارد زیرا افزایش بهره وری بیش از آن که در به کارگیری و سرمایه به وجود آید، در تولید ناخالص ملی بر اثر بهینه سازی در اثربخشی و کیفیت نیروی انسانی به وجود می آید. بنابراین تغییر در بهره وری نیروی انسانی تاثیر شگرفی بر بسیاری از پدیده های اقتصادی واجتماعی مانند رشد سریع اقتصادی، سطح زندگی، بهبود در موازنه پرداخت ها، تورم و حتی مقدار و کیفیت اوقات فراغت دارد (ابراهیمی مهر،1372).

 

از سوی دیگر اهمیت و نقش برجسته نیروی انسانی در هر سازمان و پرداختن به موضوعاتی که موجب افزایش عملکرد کارکنان، کاهش غیبت و ترک خدمت آنها و در نهایت افزایش بهره وری گردد، مورد توجه محققان و صاحب نظران می باشد. از دغدغه های مهم سازمان ها و مدیران، مسئله افزایش بهره وری می باشد به طوری که بسیاری از کشورها عمده برنامه های توسعه ای خود را بر مبنای افزایش بهره وری قرار داده اند؛ به نحوی که طی 15 سال اخیر، افزایش بهره وری در سطح جهان 45 برابر شده است (فرجی،1385). از بین عوامل تاثیر گذار بر بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها   می توان به مسئله مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع اشاره نمود.

 

سازمان ها برای افزایش بهره وری نیروی انسانی و بهبود عملکرد سازمانی خویش اقدام به بکارگیری اصول مدیریت کیفیت جامع یا فراگیر نموده اند. مدیریت کیفیت فراگیر روشی مدیریتی است که به سازمان کمک می کند تا به عملکرد بهبود یافته سازمانی بر اساس تقویت حل مساله بر مبنای کیفیت دست یابد.

 

مدیریت کیفیت جامع یک سیستم مبتنی بر نیروی انسانی است که تلاش می کند با افزایش رضایت مشتریان و کاهش هزینه های عملیات به بقای سازمان کمک نماید. یکی از اصول بنیادی مدیریت کیفیت جامع، بهبود مستمر در تمام فرایند ها، بهبود کیفیت خدمات مد نظر مشتری، تولیدی بودن ضایعات (قابلیت بازیافت ضایعات)، تمرکز بر بهبود فرایندها به جای انتقاد از افراد و تصمیم گیری مبتنی بر داده ها می باشد (فلاین و همکاران،1995).

 

از سوی دیگر مدیریت دانش یکی دیگر از مولفه های بسیار تاثیرگذار بر بهبود و افزایش بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها بشمار می رود. دانش و کسب آن در دنیای امروزی جایگاه بس رفیع برای پویایی سازمان ها دارد. یادگیری و نیاز به کسب دانش در عرصه های مختلف در سازمان های امروزی رو به افزایش می باشد. اگر سازمانی در مقایسه با سایر رقبا و محیط خویش دیرتر یاد بگیرد از بین خواهد رفت و سازمانهایی باقی می مانند که یاد گیرنده باشند و سریع تر از رقبای خود بیاموزند (رمضانیان و همکاران،1391).

 

به عبارتی مدیریت دانش به هر نوع فعالیتی که به تجربه و دانش ذهنی افراد توجه کرده، به گونه ای که بتواند با آشکارسازی و به اشتراک گذاری آن به هم افزایی دانش کمک کند، گفته می شود. هم افزایی دانش می تواند به دانش آفرینی مشترک نسبت داده شود. این اشتراک در خلق دانش، همکاری مستقیم در خلق دانش نیست، بلکه به خلق دانش بر مبنای دانسته ها که به اشتراک گذاشته شده اشاره دارد. بنابراین مدیریت دانش فرایندی می باشد که مراحلی چون کسب آگاهی نسبت به دانش نهان، عیان سازی، به اشتراک گذاری، گسترش و درک و بهره گیری از آن در خلق دانش جدید را طی می کند که با تسهیم آن بین افراد یک سازمان می توان توانمندی و افزایش تجربه و تخصص را در سایه بهره مندی از دانش دیگران شاهد بوده و نتیجه آن افزایش سطح کارآئی و اثربخشی نیروی کار در سازمان می باشد (نوناکا و تاکوچی،1995).

 

1-2 بیان مساله پژوهش

 

در عصر حاضرکه به عصر سازمان های دانش محور، عصر انفجار اطلاعاتی و دیجیتال معروف گشته، بهره وری و ارتقای آن یکی از اهداف عمده سازمان های فعال و زنده است. در نظام متحول و پیشرو، اولین کوشش برای شناخت بهره وری و متعاقب آن تعیین عوامل تاثیرگذار بر افزایش آن   می باشد که از شرایط لازم و ضروری تحقق رشد و توسعه به شمار می آید.

 

بهره وری عاملی است که با بقا و دوام حیات ملتها گره خورده و یکی از معیارهای تعیین قدرت در جوامع بین الملی و محافل علمی است. لزوم شناخت توانایی های بالفعل و بالقوه در دنیای بهره وری و سرمایه گذاری کلان برای اشاعه و گسترش آن از اهم اولویت های امروزه نظام اداری واجرایی کشور است. در حقیقت بهره وری نگرشی واقع بینانه و یک فرهنگ و بینش بوده که می توان از آن طریق به طور مستمر وضعیت موجود را بهبود بخشید (رحیم نیا و همکاران،1388).

 

اهمیت بهره وری در عصر حاضر با توجه به پیشرفت های حیرت انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات بر هیچ کسی پوشیده نیست. بهره وری به شکلی فزاینده مبتنی بر دانش، مهارت ها و توانایی های عقل انسان آموزش دیده است. مفهوم گسترش یافته بهره وری حاصل یک کسر ستانده به داده نیست، بلکه سیستمی فکری است. نوعی نگرش عقلائی به زندگی و نوعی فرهنگ است. فرهنگی که انسان با فکر و اندیشه خود اعمال خود را بر ارزش و واقعیت ها منطبق می کند و سعی دارد بهترین نتیجه مادی و معنوی را در زندگی کسب کند (خدادادی وهمکاران،1389). از نظر مهرابیان و همکاران (1390) عواملی چون، فرهنگ سازمانی، عوامل انگیزشی، شرایط محیطی، توانمندسازی کارکنان و شیوه رهبری، مدیریت دانش و کیفیت فراگیر در ارتقای بهره وری نیروی انسانی بعنوان مهمترین سرمایه های یک سازمان تاثیر گذار هستند (پورسلطانی و همکاران،1392).