در ماده ۱۱ قانون حمایت ۵۳ مقرر شده است که حقوق و تکالیف سرپرستان نسبت به فرزند خوانده نظیر حقوق و تکالیف اولاد و والدین است. پس از صدور حکم سرپرستی برای سرپرستان حقوقی برقرار می شود. از جمله این حقوق:

حق نگهداری از طفل که هم حق و هم تکلیف سرپرست می‌باشد. حق احسان و نیکی به والدین سرپرست، حق مسلم آن ها‌ است. حق تادیب فرزند خوانده، که در جهت تکلیف والدین سرپرست مبتنی بر تربیت و نگهداری از طفل است.

حق تکریم و احترام از سوی فرزند خوانده.

حق اطاعت فرزند خوانده، برای اینکه سرپرستان بتوانند طفل خود را نگهداری و تربیت کنند باید با او بگونه ای رفتار کنند که حس اطاعت در او ایجاد کنند.

حق نفقه از دیگر حقوق والدین سرپرست است یعنی در صورت استطاعت فرزند خوانده، پدر خوانده و مادر خوانده او جزء افراد واجب النفقه محسوب می‌شوند.

حق تغییر نام خانوادگی طفل به نام خانوادگی زوج سرپرست نیز در زمره حقوق سرپرستان می‌باشد.

گفتار چهارم : تکالیف سرپرستان

به موجب لایحه قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست که مفاد آن برگرقته از قانون حمایت کودکان بدون سرپرست می‌باشد، عمده تکالیف سرپرستان را در بندهای آتی شرح می‌دهیم.

۱-حضانت و نگهداری از طفل

تحقق فرزند خواندگی بدون ایجاد حق و تکلیف حضانت برای پذیرندگان قابل تصور نیست.

ماده ۱۷ لایحه قانون حمایت ۹۲ مقرر می‌دارد : (( تکالیف سرپرستان نسبت به کودک یا نوجوان از لحاظ نگهداری، … نظیر حقوق و تکالیف والدین نسبت به اولاد است. ))

ماده ۱۱۶۸قانون مدنی : (( نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.))

با توجه به دو ماده فوق و تأکید ماده ۱ لایحه قانون حمایت ۹۲ بر منافع مادی و معنوی طفل، بیان گر این مطلب است که والدین وظیفه حفظ و نگهداری از طفل فرزند خوانده را دارند و در صورت امتناع از نگهداری و مؤثر نبودن الزام آن ها به نگهداری، دادگاه حکم به فسخ سرپرستی و واگذاری طفل به دیگری اقدام می کند.

‌در مورد تکلیف نگهداری از طفل تا چه زمانی بر عهده سرپرستان است باید گفت طفل تا پایان عمر خود محتاج مراقبت والدین سرپرست نمی باشد و با رسیدن به سن رشد تکلیف سرپرستان پایان می‌یابد. اما برخی معتقدند^[۷۷] اصل بر بقاء و استمرار حضانت سرپرستان است و تنها در مواردی که قانون برای پدر و ماد ر ذکر نموده است، حکم به سلب حضانت آنان نمود.

۲- تربیت

از دیگر تکالیف زوجین سرپرست نسبت به طفل تحت سرپرستی، تربیت طفل است.

در این خصوص ماده ۱۷ لایحه قانون حمایت ۹۲ که مفاد ماده ۱۱ قانون حمایت ۵۳ می‌باشد به صراحت این تکلیف قانونی را برای سرپرست بیان نموده است.

ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی : (( ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت طفل بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن ها را مهمل بگذارند )). یکی از نتایج این تکلیف مسئولیت خسارات ناشی از نقص تربیت به دیگران است.^[۷۸] یعنی اگر طفل تحت سرپرستی در اثر تربیت ناصحیح والدین مرتکب تقصیری شود سرپرستان او باید جبران خسارت کنند.

‌بنابرین‏ والدین در تربیت طفل فرزند خوانده باید از راه گفتگو یا امر و نهی یا توسل به تنبیه به استناد ماده ۱۱۷۹ بپردازند تا راه صحیح را به آن ها بیاموزند، البته در توسل به تنبیه نباید از حدود اختیارات خود خارج شوند.

۳-نفقه

از دیگر تکالیف خطیر سرپرستان که قانون‌گذار بر آن ها معین ‌کرده‌است، پرداخت نفقه است.

ماده ۱۷ لایحه قانون ۹۲ و ماده ۱۱ قانون حمایت ۵۳، بر الزام و تکلیف زوجین سرپرست در پرداخت نفقه بر طفل تأکید نموده است.

با قبول سرپرستی طفل فرزند خوانده از سوی والدین سرپرست، نفقه او بر عهده پدر خوانده و مادر خوانده است.

در صورت عدم استطاعت یا فوت والدین سرپرست، از سوی سایر اقارب با توجه به عدم توارث و نبودن قرابت خونی، تکلیف انفاق به فرزند خوانده را ندارند.^[۷۹] لازم به ذکر است که تکلیف به انفاق مقرر در ماده ۱۷ لایحه قانون حمایت ۹۲ که برگرفته از ماده ۱۱ قانون حمایت ۵۳ است یک قاعده استثنایی است که برای تامین منافع مادی و معنوی طفل مقرر شده است . قانون به متقابل بودن این تکلیف اشاره ای ننموده است و این وظیفه فقط برای سرپرستان است و طفل فرزند خوانده در صورت ندار بودن والدین سرپرست، از جهت قانونی تکلیفی ندارد.^[۸۰] اما به نظر می‌رسد همان‌ طور که در ماده ۱۷ قانون فوق بیان شد رابطه سرپرست و طفل فرزند خوانده همانند رابطه والدین و اولاد است، منطقی این است که تمام حقوق و تکالیف والدین و فرزندان واقعی مشمول این رابطه شود و حق نفقه در رابطه فرزند و والدین واقعی متقابل است در این رابطه سرپرست و فرزندخوانده نیز متقابل باشد.

۴-احترام

این تکلیف سرپرستان نیز در ماده ۱۷ لایحه حمایت ۹۲ و ماده ۱۱ قانون حمایت ۵۳ آمده است.

ماده ۱۱۷۷ قانون مدنی : (( طفل باید مطیع ابوین خود باشد و در هرسنی که باشد به آن ها احترام بگذارد .))

به استناد بند ۲ ماده فوق، طفل در هر سنی باشد باید به ابوین خود احترام بگذارد، با بهره گرفتن از قیاس می توان گفت ابوین هم باید به فرزندان خود احترام بگذارد و این رابطه متقابل برقرار شود زیرا، متقابل بودن این احترام باعث احترام گذاری بیشتری از سوی فرزندان به والدین می شود و فرزندان در محیط های اجتماعی رفتار و برخورد متناسب از خود نشان خواهند داد، اگر والدین به آن ها با بی احترامی برخورد نمایند این نحوه برخورد عادت آن ها می شود و بی بند ‌و باری وبی احترامی ایجاد خواهد شد.

۵- ولایت

تبصره ماده ۱۱ قانون حمایت ۵۳ در این خصوص بیان داشته است که : (( اداره اموال و نمایندگی قانونی طفل صغیر به عهده سرپرست است، مگر اینکه دادگاه ترتیب دیگری اتخاذ نماید.)) ‌بنابرین‏ زوجین سرپرست، اداره اموال طفل را بر عهده دارند، مگر دادگاه ترتیب دیگری اتخاذ کند. در ماده ۱۶ لایحه قانون حمایت ۹۲ چنین مقرر شده است : (( اموالی که در مالکیت صغیر تحت سرپرستی قرار دارد در صورتی اداره آن به سرپرست موضوع این قانون سپرده می شود که طفل فاقد ولی قهری باشد یا ولی قهری وی برای اداره اموال او شخصی را تعیین نکرده باشد و مرجع صالح قضایی قیومیت طفل را بر عهده سرپرست قرار داده باشد.))

طبق ماده فوق سرپرستی موضوع این قانون نوعی قیومیت از سوی دادگاه صالح است که قابل تغییر و سلب از پدر خوانده و محول کردن این نمایندگی به مادر خوانده یا هر شخص ثالث امینی است.

اگر اداره اموال فرزند خوانده به سرپرست سپرده شود سرپرست قیم باید با رعایت مصلحت فرزند خوانده نسبت به اداره اموال عمل کند.

برای اداره اموال طفل بدون سرپرست شرایطی لازم است.