4-2- هدف از آوردن طنز ………………………………………………………………………………………….. …53

 

4-3-ورود طنز در آثار ادبی ……………………………………………………………………………………………55

 

4-4-انواع طنز از نظر مضامین  …………………………………………………………. 57

 

4-4- 1-طنز فردی ……………………………………………………………………………………………………….. 57

 

 4-4-2- طنزهای خصوصی …………………………………………………………………………………………. 58

 

4-4- 3-طنز فلسفی ……………………………………………………………………………………………………… 58

 

4-4-4- طنزهای اجتماعی ………………………………………………………………………………………….. 58

 

4-4-5- طنز سیاسی ……………………………………………………………………………………………………. 59

 

4-4- 6-طنز خانوادگی …………………………………………………………………………………………………. 59

 

 4-5- : زمینه های طنز  ……………………………………………………………………. 59

 

4-5-1- طنز و زمینه جامعه شناختی آن ………………………………………………………………….. 59

 

4-5- 2-طنز و زمینه های اخلاقی آن ………………………………………………………………………… 60

 

4-5- 3-طنز و زمینه های تاریخی آن ………………………………………………………………………… 60

 

4-5- 4-طنز و زمینه های هنری آن ………………………………………………………………………….. 60

 

فصل پنجم :مقاله نویسی در روزنامه ها و مجلات و تاثیر آنها بر جامعه …………….62

 

5-1- : مقاله نویسی  در روزنامه ها و مجلات …………………………………………. 63

 

5-2- : تاثیر مقالات دهخدا بر جامعه …………………………………………………….. 68

 

  5-3-اعتقاد مردم به اشعار و نوشته های ظنز آمیز دهخدا………………………..81

 

فصل ششم : ویژگی های نثر دهخدا در مجموعه مقالات طنز آمیزچرند و پرند 86

 

6-1- نثر دهخدا پلی است بین عامیانه نویسی و قصه نویسی و روزنامه نویسی ……… 87

 

6-2-  مقایسه نثر طنز آمیز مقالات چرند و پرند با نثر معاصر و غیره ……………………… 88

 

6-3- نمونه ای  از نثر طنز آمیز دهخدا ……………………………………………………………………… 90

 

6-4- تقلید از نثر متداول زبان ساده و اصطلاحات زیبا …………………………………………………         ..92

 

6-5-  واژه های عامیانه در نثر طنز آمیزچرند و پرند ………………………………………………… 96

 

6-6- از ویژگی دیگر دهخدا در نثر حذف علامت مفعول بی واسطه «را» در جملات 98

 

6-7- به کار گرفتن افعال مرکب در زبان مردم ………………………………………………………….. 98

 

6-8- اصطلاحات عامیانه در نثر طنز آمیز دهخدا ……………………………………………………… 99

 

6-9- به کاربردن  ضرب المثلهای فارسی در نثر طنز آمیز چرند و پرند ……………….. 100

 

6-10- ضرب المثلها و عبارات عربی در نثر طنز آمیز چرند و پرند………………………… 101

 

6-11- استفاده از کلمات و زبان اروپای در نثر طنز آمیز چرند و پرند ………………….. 103

 

6-12- شگردهای علامه دهخدا در بیان مطالب طنز آمیز ……………………………………… 105

 

6-12-1- کنایه …………………………………………………………………………………………………………… 105

 

6-12-2- ضرب المثلها ………………………………………………………………………………………………. 109

 

6-12-3- مجاز ……………………………………………………………………………………………………………. 110

 

6-12-4- استعاره ……………………………………………………………………………………………………….. 110

 

6-12-5- تمثیل …………………………………………………………………………………………………………. 110

 

6-12-6-  ادبیات فلوکلوریک …………………………………………………………………………………….. 111

 

6-12-7- زبان محاوره ای ………………………………………………………………………………………….. 111

 

6-12-8- بزرگ نمایی ( اغراق )………………………………………………………………………………… 111

 

6-12-9- ضرب المثلها و عبارات عامیانه در طنز دهخدا ……………………………………….. 112

 

6-12-10- تشبیه به حیوانات …………………………………………………………………………………… 112

 

6-12-11- ذم شبیه به مدح  …………………………………………………………………………………… 113

 

6-12-12- تحقیر ……………………………………………………………………………………………………….. 113

 

6-12-13- شیوه و شگردهای دهخدا حمله او به تابوها ی قرون وسطایی ایران …. 114

 

فصل هفتم  :  نتیجه گیری  ……………………………………………………………….. 126

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….129

 

 

چكیده

 

طنز سابقه ای طولانی در نظم و نثر دارد و در ادبیات این مرز و بوم مانند سایر ملل جهان دارای جایگاه خاص و ویژه ای است.

 

دهخدا یکی از بزرگانی است که با آثار طنز آمیز خود جایگاه ویژه ای در ادبیّات فارسی مخصوصاً طنز نویسی دارد گر چه کسانی مانند عبید زاکانی و… قبل از او در طنز نویسی دستی داشته اند ولی سخن دهخدا و طنز او چون به زبان گفتاری و عامیانه نزدیک است با اقبال بیشتری روبرو بوده است .

 

 در این اثر به سیر و حوادث زندگی دهخدا و آثار و اوضاع و احوال او و تاریخچه طنز،چگونگی به وجودن آمدن طنز و سابقه طنز درایران نگاهی انداخته اند و به بررسی شگردهاو زمینه های طنزو پیشینه ی آن مخصوصاً در زمان مشروطه پرداخته و مقالات طنز آمیز دهخدا را در چرند و پرند مورد بررسی قرار داده ایم .

 

واژه‌ی های كلیدی: دهخدا ، چرند و پرند ، طنز ، مشروطه،مقالات.

 

 

 

مقدمه

 

«توّجه جدی بشر به مسائل زبانی از زمانی شروع شدکه او پی بردتنها راه رسیدن به مقصود ، نبرد فیزیکی و جسمانی نیست. در این راستا ، او به فکر استفاده از استعدادهای  بالقوه ی فکری و زبانی خود شد.»

 

« داستان ها گفت و شعرها سرود و سعی کرد با قصّه ها و حکایت ها ، مفاهیم ذهنی خود را به شنونده هایش انتقال دهد. این داستان ها که بی شک در ابتدا ساده و بی  آلایش  و مطابق با واقعیات بودند کم کم مزیّن به صنایعی  شدند که داستان سرا و شاعر و حکایت پرداز به طور خودآگاه یا ناخودآگاه در آثار خود گنجانده اند. با تکامل فکری بشر افرادی پیدا شدند که صنایع نهفته در این آثار را کشف و به طبقه  بندی آنها پرداختند. این صنایع ادبی که اکنون مجله های قطور با عنوان اصطلاحات ادبی را به خود اختصاص داده اند به اعتراف  محققین هنوز به طور کامل شناسایی نشده اند.»

 

« یکی از صنایع و تمهیدات ادبی  که ریشه در یونان باستان و قرون پیش از میلاد دارد ، صنعت « طنز » می باشد، که در نوشته های منثور و منظوم  بکار رفته است. آن طور که تاریخ مکتوب نشان می دهد شاعرانی طنز پرداز از جمله ،آرکیلوکوس ( قرن هشتم پیش از میلاد )، هیپوناکس   ( قرن ششم پیش از میلاد) و ارسیتوفان ( قرن پنجم پیش از میلاد ) در یونان باستان وجود داشته اند که با کلام طنز آمیز خود ، افراد  مورد طنز  را وادار به خودکشی  کرده اند.»

 

( چراغی ؛1390،صص 54-52)

 

 امّا با توجه به کتب و نوشته های موجود، چه فارسی و چه انگلیسی، کلام طنز آمیز و هدف طنز پرداز را به طور خلاصه می توان چنین تعریف کرد: طنزپرداز با استفاده از طنز، خود را موظف می داند  که نادرستی ها و کجرویهای اجتماعی را مورد انتقاد قرار  دهد و برای رسیدن به یک جامعه ی مطلوب و ایده آل، انحراف ها را به باد تمسخر واستهزاء بگیردکه در این راه او از شگردهای متفاوتی چون مستقیم گویی و غیر مستقیم گویی ( از قبیل در لفافه گویی، دروغ گویی، کم و زیاد گویی ، اغراق ، ایهام وکنایه ) استفاده می کند.

 

مثال اصل کنایه: جمله کنایی « فلانی دوست واقعی است » ( که به منظور مخالف بکارگرفته شده است) را ناقص اصل  کیفیت می داند چون گوینده مطلبی را بیان کرده که خود می دانسته دروغ است.طنز در مورد  آدم ها است؛ پس باید نوعی شخصیت سازی در کار باشد. ساده ترین نوع آن توصیف توسط مؤلف است.یکی از مهمترین راهها برای بررسی وشناخت هر دوره ی تاریخی ، بررسی  مطبوعات آن دوره است . بررسی مطبوعات می تواند ، جهش فکری  و تغییرات جامعه را به طور قابل قبولی نشان دهد. افکاری که در عصر نهضت مشروطه در ایران پیدا شد، پربارترین روزگار طنز ایران ، در دوران جنبش مشروطه است. طنز دوره ی مشروطه به علت اجتماعی بودن از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و بهتر است به عنوان یک نوع ادبی مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت طنز این دوره یکی از ابزارهای اصلی و موثر در تحولات سیاسی است . در طنز های این دوره به دلیل رسالتی که طنز نویسان بر دوش خود احساس می کردند، به همه ی جوانب سیاسی و اجتماعی که به جامعه مربوط می شد و از ساختار متنوعی برخوردار بود ، می پرداختند . طنزی  که در دوران مشروطه بوجود آمد، طنزی است  که مقاصد انقلابی و آزادی خواهی و منافع تمام اقشار جامعه را مد نظر داشته و از کینه توزی های شخصی جدا می باشد، همچنین اهداف متعالی انسانی را دنبال می کند.

 

 با صدور فرمان مشروطه تاریخ ایران  چه از نظر سیاسی و چه از نظر اجتماعی وارد مرحله ی جدیدی شد.در اصل می توان گفت : که این فرمان ، مهر تأییدی برمبارزات روشنفکران بود. صدور فرمان مشروطه بر اثر عوامل متعددی بود که امکان داشت  این عوامل چه از درون و چه ازبیرون تاثیر داشته باشند ولی به هر حال باعث شد که  محیط سیاسی و اجتماعی جامعه را همراه با روزنامه نگاری دگرگون کند.

 

 اگر چه به خوبی این موضوع مشاهده می شود که با صدور فرمان مشروطیت رشدی در روزنامه نگاری بوجود آمد و قلم در خدمت بیداری مردم و جامعه قرار گرفت. امّا مشخّص است که بعضی از روزنامه ها، تأثیرشان بیشتر از بقیه ی روزنامه ها می باشد و آن هم روزنامه های طنز است.

 

«شکوفایی طنز و طنز نویسی در گرو رواج نقدها و انتقادهای سیاسی  و اجتماعی و ارتقای سطح فرهنگی مردم و توسعه ی دانش عمومی خوانندگان نشریات است. با بررسی مقالات و مطبوعات از جهات مختلف از جمله بررسی طنز در مقالات و مطبوعات هر دوره می توان، نمایشگر اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره باشیم»

 

 ( همان ؛1390صص: 58-57)

 

در روزگاری که نابسامانی و بیداد بر جامعه ی ایرانی حاکم بود دهخدا که روشنفکری توانا و همنشین و همدرد عامه ی مردم ستم کشیده ی ایران بود با قلم توانای خود مبارزه بر علیه استبداد و استعمار زمان و شاهان بی کفایت و والیان بی لیاقت را آغاز کرد دهخدا با مقالات طنز آمیز خود اوضاع سیاسی و اجتماعی آن زمان را به گونه ای  بیان می کند که اکنون گوئی از دریچه ای به گذشته وقایع را آن گونه که هستند می بینیم.