• اصل تغییر پذیری تابعیت یا نفی بقای تابعیت

با وجود اینکه اعلامیه حقوق بشر دولت ها را از محروم نمودن یا اجبار افراد به داشتن تابعیت خاص منع نموده است، ولی تابعیت یک امر دائمی نیست و می ­تواند تغییر کند.

بر اساس اصل تغییر پذیری تابعیت باید گفت که پیوستگی تبعه به دولت متبوع رابطه ای است که با اجتماع شرایط و اوضاع و احوال جدید قابل تغییر است. فکر تغییر پذیری تابعیت سابقه طولانی ندارد و تقریباً تا اواسط قرن نوزدهم این نظر غالب بود که رابطه فرد و دولت انقیادی همیشگی است و تبعه به هیچ وجه و تحت هیچ شرایطی نمی­تواند این رابطه را قطع کند اما بتدریج از اواسط قرن نوزدهم به بعد دولت ها به این فکر افتادند که همیشه مصلحت آنها در این نیست که به هر قیمت تبعه را از طریق رابطه تابعیت حفظ نمایند.

این اصل در چند حالت نمود پیدا می­ کند : با تغییر ارادی تابعیت ( بند 7 ماده 976 )، با تغییر غیر ارادی تابعیت مثل اینکه بخشی از خاک یک کشور به کشور دیگر ملحق شود و با تغییر تابعیت در اثر ازدواج (بند 6 ماده 976 ).

بند 3- سایر قوانین مرتبط با تابعیت

در این گفتار مواد مرتبط با امر تابعیت در قانون ثبت احوال، آئین نامه رویه شناسایی مشکوک التابعین و مدعیان تابعیت ایران، آئین نامه سجل قضائی و ماده واحده تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی به عنوان مقرراتی که در سایر قوانین آمده معرفی می­ شود.

• قانون ثبت احوال مصوب تیر ماه سال 1355 متضمن اصلاحیه سال 1363- مواد مرتبط با موضوع اتباع خارجه و مسئله تابعیت در قانون ثبت احوال عبارتند از :

الف) بند ه ماده 1 ، صدور گواهی ولادت برای اتباع خارجه از وظایف سازمان ثبت احوال شمرده شده است. این گواهی می ­تواند در آینده برای امر تابعیت خود فرد یا فرزندش مستند بند 4 یا 5 ماده 976 مورد استفاده قرار گرفته و بر اساس روش خاک تبعه ایران محسوب گردند.

• ماده 12 ، اعلام ولادت طفل حاصل از اتباع خارجی به مامور ثبت احوال الزامی است و متعاقب آن برابر بند ه ماده 1، گواهی ولادت ویژه اتباع خارجی صادر می­گردد.
• تبصره ماده 13 ، پس از اعلام رویداد ولادت مامور ثبت احوال نسبت به ثبت آن اقدام و برای اطفال خارجی گواهی موضوع بند ه ماده 1 را صادر می­نماید.
• ماده 22 ، وفات اتباع خارجه نیز باید به مامور ثبت احوال اعلام گردد . اداره ثبت احوال پس از ثبت فوت مراتب را به نیروی انتظامی محل اعلام و یک نسخه گواهی فوت نیز به وزارت خارجه ارسال می­نماید.
• ماده 37 ، ثبت احوال مکلف به انعکاس مراتب ترک یا خروج از تابعیت اتباع ایرانی در سند هویتی آنان می­باشد این وظیفه در راستای اصل وحدت تابعیت است و از ایجاد تابعیت مضاعف جلوگیری می­ کند.
• ماده 45 ، این ماده نیروی انتظامی را برای اثبات هویت و شورای تامین را برای اثبات تابعیت معین کرده است . این ماده مختص کسانی است که دارای مدرک هویتی و تابعیتی متقن نیستند و در تابعیت و هویت آنها تشکیک شده است، مهاجرین غیر قانونی از مصادیق این افراد هستند که مدعی تابعیت ایران می­باشند.
• ماده 50 ، هرگاه بیگانه ای به اشکال مختلف خود را ایرانی وانمود کند و این اقدام منتج به صدور سند هویتی گردد مرتکب جرم شده و مجازات خواهد شد. این ماده با وجود ماده 11 قانون تخلفات، جرائم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه مصوب 10/5/1370 مجمع تشخیص مصلحت نظام نسخ شده است.

- سهرابی ، محمد (1385) . حقوق بین الملل خصوصی : تابعیت، اقامتگاه، وضع اتباع بیگانه و تعارض قوانین ( چاپ اول) . تهران : کتابخانه گنج دانش . ص 40 و 41

- ماده 1- وظایف سازمان ثبت احوال کشور به قرار زیر است …. هـ صدور گواهی ولادت برای اتباع خارجی.

 - ماده 12- ولادت هر طفل در ایران اعم از اینکه پدر و مادر طفل ایرانی یا خارجی باشند باید به نماینده یا مامور ثبت احوال اعلام شود و ولادت اطفال ایرانیان مقیم خارج از کشور به مامور کنسولی ایران در محل اقامت و اگر نباشد به نزدیکترین مامور کنسولی و یا به سازمان ثبت احوال کشور اعلام می­ شود.

- تبصره ماده 13 – پس از ثبت ولادت اگر طفل ایرانی باشد شناسنامه صادر و تسلیم می­گردد و اعلامیه برای ثبت واقعه در دفتر ثبت کل وقایع صفحه مخصوص پدر و مادر به اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه آنان فرستاده می­ شود و در صورتی که طفل خارجی باشد گواهی صادر و تسلیم می­گردد ( اصلاحی 18/10/63 ) .

- ماده 22- وفات هرکس اعم از ایرانی یا خارجی و همچنین …. باید به مامور یا نماینده ثبت احوال اعلام شود. …. وفات ایرانیان و خارجیان ساکن کشور را ماموران و نمایندگان ثبت احوال و …. ثبت می­ کنند . ….. وفات خارجیان پس از ثبت به شهربانی محل اعلام می­ شود و یک نسخه گواهی …. به وزارت امور خارجه ارسال گردد ( اصلاحی 18/10/63 ).

- ماده ۳۷ - سازمان ثبت احوال کشور مکلف است بمجرد وصول اعلام ترک تابعیت و یا اخراج از تابعیت اشخاص و از طرف وزارت امور خارجه ‌ترک تابعیت و یا اخراج تابعیت را در دفاتر و اسناد مربوط منعکس و یا شناسنامه را معدوم نماید.

- ماده ۴۵ - هر گاه ‌هویت و تابعیت افراد مورد تردید واقع گردد و مدارک لازم جهت اثبات آن ارائه نشود مراتب برای اثبات ‌هویت به مراجع انتظامی‌و برای اثبات ‌تابعیت به شورای تأمین شهرستان ارجاع و در صورت تأیید طبق مقررات اقدام خواهد شد.

‌- ماده ۵۰ - افراد بیگانه که قبل از احراز تابعیت ایرانی به منظور ایرانی قلمداد کردن خود موجب تنظیم اسناد سجلی یا دریافت شناسنامه شوند به‌حبس جنحه‌ای از سه ماه تا یک سال محکوم خواهند شد.

- ماده ۱۱ - هر غیر ایرانی که قبل از تحصیل تابعیت ایرانی با ایرانی قلمداد کردن خود موجب تنظیم اسناد سجلی یا دریافت شناسنامه شود به حبس از یک سال تا سه سال و پرداخت جزای نقدی از (۱۰۰۰۰۰۰) ریال تا (۳۰۰۰۰۰۰) ریال محکوم می­ شود.