1-11- گیاهشناسی عدس …………………………………………………………………………………………… 19

 

1-12- ویژگی های اندام های رویشی و زایشی عدس …………………………………………. 20

 

1-12-1- ریشه ……………………………………………………………………………………………………………… 20

 

1-12-3- برگ ……………………………………………………………………………………………………………….. 21

 

1-12-4- گل …………………………………………………………………………………………………………………. 22

 

1-12-5- غلاف ……………………………………………………………………………………………………………… 22

 

1-12-6- بذر ………………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

1-13- جوانه زنی …………………………………………………………………………………………………………… 23

 

1-14- سطح زیر کشت و عملکرد گیاه مورد بررسی …………………………………………… 23

 

فصل دوم: ی بر تحقیقات انجام شده

 

2-1- نشانگرها ………………………………………………………………………………………………………………… 25

 

2-2- انواع نشانگر …………………………………………………………………………………………………………… 25

 

2-2-1- نشانگر RAPD …………………………………………………………………………………………….. 25

 

2-2-2- نشانگر RFLP ………………………………………………………………………………………………. 27

 

2-2-3- نشانگر AFLP ………………………………………………………………………………………………. 28

 

2-2-4- نشانگر SSR ………………………………………………………………………………………………….. 30

 

2-2-4- نشانگر 31

 

2-2-4-2- نقشه یابی ژنوم ………………………………………………………………………………………….. 32

 

2-2-4-3- برچسب زنی ژن و گزینش به کمک مارکر ……………………………………….. 32

 

2-2-4-4- تنوع ژنتیکی و آنالیز فیلوژنتیکی …………………………………………………………… 33

 

فصل سوم: مواد و روش ها

 

3-1- تجهیزات و مواد موردنیاز جهت آزمون شیمیایی، میکروبی و PCR …….. 36

 

3-1-1- تجهیزات مورد استفاده ………………………………………………………………………………… 36

 

3-1-2- مواد مورد استفاده …………………………………………………………………………………………. 37

 

3-1-3- بافرها و محلول ها …………………………………………………………………………………………. 38

 

3-1-3-1- بافر TBE (TRIS-Boric acid- EDTA) ……………………………….. 38

 

3-1-3-2- محلول EDTA ………………………………………………………………………………………. 39

 

3-1-3-3- NaOH ……………………………………………………………………………………………………… 39

 

3-1-3-4- CTAB BUFFER…………………………………………………………………………….. 39

 

3-2- خصوصیات مکان آموزشی ……………………………………………………………………………….. 39

 

3-3- طرح آزمایشی و فاکتورهای مورد مطالعه …………………………………………………….. 40

 

3-4-1- مواد گیاهی ……………………………………………………………………………………………………… 40

 

3-4-2- استخراج DNA ژنومی گیاه ……………………………………………………………………… 41

 

3-4-2-1- استخراج DNA ژنومی به روش CTAB ……………………………………….. 41

 

3-4-2-2- نحوه تهیه ژل الکتروفورز ………………………………………………………………………… 42

 

3-5- انجام واکنش PCR …………………………………………………………………………………………… 43

 

3-6- مواد لازم جهت انجام PCR ……………………………………………………………………………. 43

 

3-6-1- آغازگر ……………………………………………………………………………………………………………….. 43

 

3-6-2- آنزیم Taq DNA Polymerase …………………………………………………………. 44

 

3-7- تنظیم شرایط برای PCR ………………………………………………………………………………… 44

 

3-8- الکتروفورز و رنگ آمیزی محصول PCR …………………………………………………….. 46

 

3-9- تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………… 46

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- جوانه زنی و سبز شدن گیاهان ……………………………………………………………………….. 4٧

 

4-2- کمیت و کیفیت DNA استخراجی ………………………………………………………………. 4٨

 

4-4- روابط فیلوژنتیک بین ژنوتیپ ها ……………………………………………………………………… ٤٩

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

5-١- نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………. 5٢

 

5-٢- بحث ………………………………………………………………………………………………………………………. 5٣

 

5-٣- پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………. 5٤

 

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………….. 5٥

 

منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………….. 6٣

 

چکیده انگلیسی 6٧

 

 

چکیده

 

حبوبات دانه­های خوراکی هستند که به خانواده بقولات تعلق دارند. حبوبات بعد از غلات مهمترین منبع غذایی بشر به حساب می­آیند. عدس زراعی گیاهی از جنس Lens، گونه culinaris متعلق به تیره لگومینوزه، زیر­خانواده پروانه­آسا، از قبیله Vicieae می­باشد. عملیات اصلاحی در عدس در مقایسه با سایر محصولات مهم زراعی از قدمت کمتری برخوردار است و فعالیت نسبتا جدیدی است. با توجه به این موضوع لزوم تعیین تنوع ژنتیكی در این گیاه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و استفاده از روش های جدید ارزیابی تنوع ژنتیكی به منظور انتخاب والدین دو رگ و تعیین میزان قرابت ارقام ضروری می باشد. دراین ارتباط بهترین روش استفاده از نشانگرهای مولكولی می باشد، زیرا تعیین تنوع به وسیله نشانگرهای مورفولوژیكی با توجه به اثرات متقابل محیط و ژنوتیپ و فنوتیپ گیاهان، كارایی شاخص های مورفولوژیكی را كم می نماید. در این مطالعه به منظور بررسی تنوع ژنتیكی 18 توده عدس خراسان شمالی از نشانگر مولكولی ISSR كه مبتنی بر PCR است، استفاده شد. برای استخراج DNA از روش CTAB استفاده شد و تكثیر ژنوم نمونه ها با استفاده از 10 پرایمر اختصاصی ISSR انجام پذیرفت. سپس با الكتروفورز ژل آگارز و رنگ آمیزی با اتیدیوم بروماید، قطعات تكثیر شده مورد ارزیابی قرار گرفتند که از مجموع 125 باند تولید شده 32 باند منومورف و 93 باند از آنها چند شکل بودند. درصد چند شکلی برای هر آغازگر از 5/28 درصد برای آغازگر E55تا 3/92 درصد برای آغازگر B22متغییر بود. در این بررسی توزیع مقادیر PIC بین 28/0 تا 49/0 با میانگین 45/0 متغییر بود. شاخص نشانگر در آغازگر های مورد مطالعه بین 9/7 تا 2/45 قرار داشت. بیشترین مقدار شاخص نشانگر متعلق به آغازگر B22 بود که نشان دهنده قدرت تفکیک بالاتر این آغازگر در مقایسه با سایر آغازگرها است. که با توجه به میزان محتوای اطلاعات چند شکلی آغازگرها وشاخص نشانگر، آغازگر­های B22 و RA3 و RR1 در بررسی تنوع ژنتیکی مناسب می­باشند. میزان فاصله ژنتیکی ژنوتیپ­ها با استفاده از روش UPGMA و در نرم­افزار NTSYS محاسبه و ارتباط ژنوتیپ­ها با استفاده از دندروگرام نشان داده شد. دندروگرام حاصل از تجزیه و تحلیل مجموع الگوهای باندی حاصل از پرایمرهای مورد استفاده، توده­ها را در سطح 5/61 درصد به 4 گروه تقسیم نمود. با توجه به اهداف این تحقیق می­توان به این نتایج رسید که بررسی تنوع ژنتیکی توده­های عدس با استفاده از نشانگر مولکولی ISSR امکان پذیر بوده و با استفاده از این نشانگر می­توان توده­های مورد بررسی را به گروه­های مختلف تقسیم­بندی کرد. همچنین به وسیله فاصله ژنتیکی به دست آمده بین توده­ها، با توجه به درصد تشابه آنها می­توان توده­ها با فاصله ژنتیکی بیشتر را جهت استفاده در مراکز تحقیقاتی جهت تولید بذور هیبرید با هتروزیس مطلوب استفاده نمود.

 

کلمات کلیدی: تنوع ژنتیکی، چند­شکلی، عدس، نشانگر، ISSR 

 

 فصل اول : مقدمه

 

١-١-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

بقولات از متنوع­ترین تیره­های گیاهی جدا گلبرگ بوده که بعد از تیره کاسنی و ثعلب در رده نهاندانگان قرار دارند. این تیره مشتمل بر حدود ٧٥٠ جنس و ٢٠٠٠ گونه می­باشد (هیکی و کینگ، ١٩٩٧). از ویژگی­های مشترک تیره بقولات می­توان به وجود تخمدان یک برچه و آزاد، که پس از رسیدن تشکیل میوه­ای بنام لگوم یا غلاف (نیام) را می­دهد، اشاره کرد (مجنون حسینی، ١٣٨٧).

 

حبوبات دانه­های خوراکی هستند که به خانواده بقولات تعلق دارند (اسدی­چالش­تری و همکاران، ١٣٨٥). حبوبات بعد از غلات مهمترین منبع غذایی بشر به حساب می­آید. پروتئین حبوبات در جوامع بشری به خصوص اقشار کم درآمد نقش مهمی در تغذیه ایفا می­کند تا به آن حد که به گوشت فقرا معروف شده است (کوچکی و بنایان، ١٣٧٥). گیاهان خانواده لگومینوزه، در دوران کرتاسه پیدا شده­اند و به شرایط مرطوب آن زمان، که مشابه شرایط گرم و مرطوب امروزی است، سازگار شدند. بطور کلی اکثر گیاهان خانواده لگومینوزه به مناطق گرم سازگار شده­اند. ولی یکی از زیرخانواده­های آن، یعنی پروانه­آساها، دارای انعطاف زیادی بوده و به مناطق معتدل و سرد معتدله سازگار شده­اند (کوچکی، ١٣٨٨). این گیاهان منبع مهم ویتامین­هایی مانند ریبوفلاوین، ویتامین ب و کاروتن می­باشند و از لحاظ اسیدهای آمینه ضروری مخصوصا لیزین که کمبود آن در غلات وجود دارد غنی هستند (سینگ و همکاران، ١٩٨٢). طبق مطالعات انجام شده ترکیب مناسبی از پروتئین حبوبات با غلات می­تواند سوء تغذیه و کمبود اسیدهای آمینه را برطرف کند. در کشورهای در حال توسعه تقریبا یک چهارم نیاز پروتئینی توسط حبوبات تامین می­شود و عدس با دارا بودن حدود ٢٨ درصد نقش مهمی را در تغذیه مردم ایفا می­کند (پارسا و همکاران، ١٣٨٤). در میان گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک، عدس از جمله گیاهانی است که غالبا در اراضی حاشیه­ای و در خاک­های نه چندان حاصلخیز کشت می­شود. این گیاه همچنین قادر است که از طریق تثبیت نیتروژن موجب بهبود حاصلخیزی خاک شود (استاویر و همکاران، ٢٠٠٣). مهمترین قاره تولید کننده عدس آسیاست که ٦٨ درصد کل تولید جهان را در اختیار دارد (توکلی، ١٣٨٢). معمولا گونه­های عدس را به دو گروه اصلی تقسیم می­کنند (کوچکی و بنایان، ١٣٧٥) :

 

١-میکرواسپرما : با بذرهای ریز گرد به قطر ٢ تا ٦ میلیمتر که رنگ پوسته بذر آن از زرد کمرنگ تا سیاه متغیر است.

 

٢-ماکرواسپرما : در این گروه بذرهای بزرگ­تر و پهن­تر هستند و رنگ پوسته بذر سبز کمرنگ است. این گروه از گیاهان دارای غلاف­ها و برگچه­های بزرگ­تری نسبت به گروه قبلی هستند. بطور کلی گیاهان میکرواسپرما قدیمی­تر بوده و گیاهان ماکرواسپرما از میان آنها انتخاب شده­اند.

 

عدس نسبت به سایر حبوبات دارای مدت پخت کوتاه­تری است و راحت­تر هضم می­گردد (وب و هوتین، ١٣٧٦). عدس در رفع یبوست و اختلالات روده­ای مفید است، همچنین در جلوگیری از سکته نیزموثر می­باشد. مرهم خمیر عدس جهت التیام زخم­های باقی مانده از آبله در طب سنتی توصیه شده است (مجنون ­حسینی، ١٣٨٧). مقدار پروتئین عدس با باقلا برابر و از نخود بیشتر است. عدس سرشار از آهن است و همچون باقلا و نخود منبع خوبی برای تیامین و نیاسین بوده، اما از نظر ویتامین B و کاروتن نسبتا فقیر است (نامدار و همکاران، ١٣٧٤). اگرچه عدس اساسا در تغذیه انسان استفاده می­شود ولی از آن در تغذیه حیوانات به ویژه ماکیان نیز استفاده می­گردد. کاه و دیواره­های غلاف و بقایای ناشی از کوبیدن آن از ارزش تغذیه­ای زیادی برای دام برخوردارند (وب و هوتین، ١٣٧٦).

 

عدس یکی از قدیمی­ترین گیاهان زراعی است که منشاء آن خاک­های حاصلخیز خاور نزدیک می­باشد. قدمت این گیاه به شروع کشاورزی باز می­گردد. در مقبره فراعنه مصر آثار خمیری محتوی عدس پخته بدست آمده است. نویسندگان یونانی در آثار خود به نام عدس اشاره داشته­اند و به نظر می­رسد که این گیاه به عنوان هدیه­ای برای خدایان مورد استفاده قرار می­گرفته است. رومیان نیز ارزش زیادی برای عدس قائل بوده­اند به­طوری که آن را از مصر وارد می­کرده­اند (کوچکی و بنایان، ١٣٧٥). نام عدس در کتاب­های مقدس دینی نظیر انجیل و قرآن ذکر شده است. در قرآن (سوره بقره) عدس یکی از محصولات زمینی بوده

 

که یهودیان از موسی(ع) خواستند که از خداوند برایشان درخواست نماید (وب و هوتین، ١٣٧٦). یکی از قدیمی­ترین آثار گیاهان خوراکی بقایای عدس است که مربوط به ٧٥٠٠ تا ٨٥٠٠ سال قبل از میلاد مسیح می­باشد (پارسا و باقری، ١٣٨٧).

 

به نظر می­رسد که عدس در منطقه­ای بین جنوب­غربی ترکیه و ترکمنستان از نژادهای وحشی خود اهلی شده است و به سمت نیل، یونان، اروپای مرکزی و متعاقب آن به سمت دانوب گسترش یافته باشد. بر اساس نظریه­های موجود عدس به دلیل نیازهای متفاوت اکولوژیکی موجود در گونه­های وحشی، پراکنش متفاوتی داشته و به مناطقی با شرایط مدیترانه­ای و همچنین در نواحی کوهپایه­ای جنوب­غربی آسیا سازگار شده است (کوچکی و بنایان، ١٣٧٥).

 

اصلاح کنندگان نباتات که در جهت دست­یابی به تنوع ژنتیکی موجود در کلکسیون ژرم­پلاسم فعالیت می­کنند، نیاز به داشتن اطلاعاتی در مورد میزان تنوع دارند. عملیات اصلاحی در عدس در مقایسه با سایر محصولات مهم زراعی از قدمت کمتری برخوردار است و فعالیت نسبتا جدیدی است. بهبود در عدس عمدتا بر اساس معرفی مواد انتخاب شده برای سازگاری به نواحی خاصی بوده است. در نتیجه بیشتر ارقام مورد استفاده امروزی بر اثر انتخاب در جمعیت­های نامتجانس بدست آمده و از عملیات هیبریداسیون استفاده نشده است. پیشرفت با استفاده از این روش محدود به تنوع موجود در این توده­ها و پیشرفت­های اصلاحی بعدی بستگی به هیبریداسیون و انتخاب خواهد داشت. کلکسیون­هایی برای حفاظت از ژرم­پلاسم عدس در آمریکا، هندوستان و سوریه ایجاد شده و از این نظر که تنوع ژنتیکی مورد نیاز برنامه­های اصلاحی هیبریداسیون را فراهم می­کند ارزشمند است.

 

با استفاده از روش­های انتخاب توده­ای والدین خالص در داخل ژرم­پلاسم یا نژادهای بومی می­توان به سهولت و سرعت به پیشرفت­های قابل توجهی دست یافت. این رو­ش­ها می­توانند در کوتاه مدت نیاز به واریته­های اصلاح شده و همچنین مواد ژنتیکی یکنواخت مورد نیاز در برنامه­های هیبریداسیون را فراهم کنند.

 

انتخاب توده­ای دو نوع گزینش را دربر می­گیرد :

 

١-حذف تیپ­های نامطلوب از یک مخلوط یا جمعیت­های متنوع و برداشت گیاهان باقی­مانده به صورت مخلوط.

 

٢-شناسایی تیپ­های برتر در جمعیت از طریق علامت­گذاری و یا هر روش دیگر و برداشت آنها به صورت مخلوط، نتیجه نهایی این دو روش کاهش فراوانی ژنوتیپ­های نامطلوب و افزایش فراوانی ژنوتیپ­های مطلوب خواهد بود.

 

انتخاب توده­ای ممکن است در هر نوع از منبع ژنتیکی (مثل نژادهای بومی، جمعیت­های هیبرید) که دارای تغییرات ژنتیکی کافی باشد و موفقیت را تضمین کند انجام شود (وب و هوتین، ١٣٧٦).

 

از آنجا که تنوع، اساس هر برنامه اصلاحی است، به طوری که موفقیت یک برنامه اصلاحی به طبیعت و یا حجم و تنوع موجود در مواد ژنتیکی بستگی دارد. وجود حداکثر تنوع، بزرگترین شانس برای نائل شدن به موفقیت در گزینش محسوب می­شود (میشرا و همکاران، ٢٠٠٧). با توجه به این که ایران یکی از مراکز تنوع عدس در جهان بوده و حتی پراکندگی دو گونه وحشی آن (Lens cyanea و Lens orientalis) نیز گزارش شده است (آقایی و همکاران، ١٣٨٣)، انتظار می­رود تنوع زیادی در میان توده­های بومی این محصول یافت شود. تنوع ژنتیکی بین و داخل جمعیت­های گونه­های گیاهی، یکی از موارد اصلی مورد مطالعه به­نژادگران و متخصصان ژنتیک می­باشد (هایوارد و بریز، ١٩٩٣). مور و کولینز دریافتند که توجه به ژرم­پلاسم گیاهان در طول نگهداری آنها، جهت پیش­بینی پتانسیل ژنتیکی و استفاده از آن در برنامه­های اصلاحی ضرووری است (مور و کولینز، ١٩٩٣). در استان خراسان شمالی عدس با سطح کشت ٢١٣١٢ هکتار که ٢٠٩٠٠ هکتار آن دیم می­باشد و با مقدار تولید ٨٣٦٣ تن بیشترین تولید و سطح کشت در بین سایر حبوبات را به خود اختصاص داده است که این مطلب خود بیان کننده جایگاه ویژه این محصول در استان می­باشد. با توجه به اهمیت گیاه عدس، انجام اقدامات اصلاحی در آن امری بسیار مهم می­باشد.

 

 

6

 

 

 

1-3 مشخصات گیاه شناسی

 

 

6

 

 

 

1-4 درجه حرارت

 

 

7

 

 

 

1-5 نیاز کودی جو

 

 

8

 

 

 

1-6 آبیاری

 

 

8

 

 

 

1-7 برداشت

 

 

9

 

 

 

فصل دوم: بررسی منابع

 

 

10

 

 

 

2-1 مقیاس BBCH

 

 

11

 

 

 

2-2 کود زیستی

 

 

11

 

 

 

2-3 قارچ مایکوریزا

 

 

12

 

 

 

2-4 انواع میکوریزا

 

 

13

 

 

 

2-5 فواید همزیستی میکوریزایی

 

 

14

 

 

 

2-5-1 میکوریزا و افزایش جذب عناصر غذایی

 

 

14

 

 

 

2-5-2 میکوریزا و بهبود جذب آب

 

 

15

 

 

 

2-5-3 میکوریزا و جذب مواد غذایی و تاثیر بر عملکرد و اجزا عملکرد

 

 

16

 

 

 

2-5-4 کاهش از بین رفتن نهال ها در جابجایی

 

 

 

17

 

 

 

2-6 هیومیک اسید

 

 

17

 

 

 

2-6-1 خواص هیومیک اسید

 

 

19

 

 

 

2-6-2 هیومکس

 

 

20

 

 

 

2-7 ریزمغذی ها

 

 

20

 

 

 

2-7-1 بیومین

 

 

21

 

 

 

2-8 اثر محلول پاشی اسید هیومیک و اسید بیومین بر عملکرد و اجزا عملکرد

 

 

21

 

 

 

2-9 اثر اسید هیومیک بر ماده خشک

 

 

23

 

 

 

2-10 اثر اسید هیومیک و بیومین بر عناصر، آنزیم ها، فتوسنتز

 

 

23

 

 

 

فصل سوم: مواد و روشها

 

 

26

 

 

 

3-1 زمان و محل اجرای آزمایش

 

 

27

 

 

 

3-2 ویژگی های خاک محل آزمایش

 

 

27

 

 

 

3-3 مشخصات طرح آزمایشی و عملیات اجرایی

 

 

27

 

 

 

3-4 صفات مورد مطالعه

 

 

28

 

 

 

3-5 صفات زراعی و مورفولوژیک

 

 

28

 

 

 

3-6 صفات فیزیولوژیک

 

 

28

 

 

 

3-6-1 سنجش پرولین

 

 

28

 

 

 

3-6-2 سنجش پروتئین

 

 

29

 

 

 

3-6-3 سنجش فسفر

 

 

29

 

 

 

3-6-4 سنجش رنگیزه ها

 

 

30

 

 

 

3-6-5 سنجش پتاسیم

 

 

30

 

 

 

3-6-6 سنجش خاکستر

 

 

31

 

 

 

3-6-7 سنجش کربوهیدرات

 

 

31

 

 

 

3-6-8 محاسبات آماری

 

 

32

 

 

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

 

33

 

 

 

4-1- صفات مورفولوژیک

 

 

34

 

 

 

4-1-1- طول ساقه

 

 

34

 

 

 

4-1-2- سطح برگ

 

 

35

 

 

 

4-1-3- وزن تر ساقه

 

 

35

 

 

 

4-1-4- وزن خشک ساقه

 

 

4-1-5- وزن تر برگ

 

4-1-6- وزن خشک برگ

 

36

 

 

37

 

37

 

 

4-2- صفات فیزیولوژیک

 

 

40

 

 

 

4-2-1- کلروفیل a

 

 

40

 

 

 

4-2-2- کلروفیل b

 

 

40

 

 

 

4-2-3- کلروفیل کل

 

 

41

 

 

 

4-2-4- کارتنوئید

 

 

42

 

 

 

4-2-5- خاکستر

 

 

42

 

 

 

4-2-6- فسفر

 

 

43

 

 

 

4-2-7- پتاسیم

 

 

44

 

 

 

4-2-8- پروتئین

 

 

45

 

 

 

4-2-9- کربوهیدرات

 

 

46

 

 

 

4-2-10- پرولین

 

 

46

 

 

 

4-3- عملکرد و اجزای عملکرد

 

 

51

 

 

 

4-3-1- طول سنبله

 

 

51

 

 

 

4-3-2- تعداد بوته در متر مربع

 

 

52

 

 

 

4-3-3- تعداد دانه در سنبله

 

 

53

 

 

 

4-3-4- وزن هزار دانه

 

 

53

 

 

 

4-3-5- عملکرد

 

 

54

 

 

 

4-4- همبستگی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک و اجزای عملکرد جو

 

 

57

 

 

 

نتیجه گیری کلی

 

 

59

 

 

 

پیشنهادات

 

 

59

 

 

 

منابع

 

 

60

 

 

 

پیوست ها

 

 

72

 

 

چکیده لاتین

 

چکیده

 

به منظور بررسی اثرات محلول پاشی کودهای آلی و کاربرد میکوریزا بر ارقام جو بهاره آزمایشی در سال زراعی 92-91 در شهر مجن از توابع شهرستان شاهرود اجرا گردید. این آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار و دو رقم جو بهاره(مجن، کلاته)، قارچ میکوریزا در دو سطح (استفاده از قارچ، عدم استفاده از قارچ) و محلول پاشی در چهار سطح (شاهد(عدم استفاده)، هیومیک 100%، بیومین 100%، هیومیک +بیومین 50%+50% ) در نظر گرفته شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که اعمال قارچ میکوریزا و محلول پاشی در زراعت جو بر کلیه صفات زراعی و مورفولوژیک گیاه به جز سطح برگ در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود. همچنین استفاده از قارچ میکوریزا باعث افزایش میزان خاکستر، فسفر، پروتئین، کلروفیل a و b و کل و کارتنوئید گردید، محلول پاشی 100%بیومین و هیومیک+بیومین تاثیر بیشتری بر افزایش انواع رنگیزه ها داشت. بررسی ها نیز نشان داد که رقم محلی مجن در صفاتی از قبیل طول ساقه، وزن تر و خشک ساقه، وزن تر و خشک برگ،پتاسیم، پرولین، وزن هزار دانه و در نتیجه عملکرد بیشترین مقدار را کسب کرد. نتایج محلول پاشی نیز نشان داد که محلول پاشی هیومیک باعث افزایش وزن هزاردانه (89/44 گرم) شد. محلول پاشی هیومیک +بیومین در بیشتر صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک و اجزا عملکرد دانه به جز برخی از صفات مورد مطالعه شامل طول ساقه، سطح برگ، وزن تر و خشک برگ، پرو تئین و کربو هیدرات بیشترین میزان را حاصل شد. نتایج این ازمایش نشان می دهد که کودهای آلی و قارچ میکوریزا اثرات مثبتی بر صفات مورد آزمایش داشتند.

 

کلمات کلیدی: ارقام جو، کودها آلی، میکوریزا، صفات زراعی، فیزیولوژیک

 

 -1 مقدمه

 

کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری دراستفاده از منابع داشته و با محیط در توازن است، به عبارتی کشاورزی پایدار باید از نظر اکولوژی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر، از نظر اجتماعی مطلوب و از نظر فرهنگی مورد قبول و قابل اجرا باشد (کهنسال و زارع،1378).

 

همچنین کشاورزی پایدار نیازمند تعهد و تغییر ساختارهای عمومی سیاسی، نهادهای دولتی، هنجارها و ارزش های اجتماعی و فرهنگی است، به بیانی دیگر می توان گفت که کشاورزی پایدار به معنای استفادهاز مناسب ترین روش تولید، مطابق با اکوسیستمهای طبیعی و همچنین با بیشترین میزان تولید، در کشاورزی است در حالی که در کشاورزی تجاری برای نیل به اهداف تولید کوتاه مدت از نهاده های کشاورزی به طور بی رویه استفاده می شود، این نهاده ها شامل کود، سم، زمین، آب، نیروی کار، سرمایه و فناوری است که استفاده های بی رویه از هرکدام، ناهنجاریهایی را به دنبال دارد با افزایش روزافزون جمعیت و نیازهای فراوان آنان از جمله غذا، کشاورزی به روشهای ابتدایی و سنتی با بازدهی کم، دیگر جوابگو نیست، در طی سالهای گذشته با قطع درختان جنگلی و از بین بردن مراتع، سطح زیر کشت زمین های زراعی افزایش و با استفاده از تکنولوژی های صنعتی و روشهای نوین کشاورزی تا حدودی این نیازها برآورده شده است، به کارگیری روشهای شیمیایی و مکانیکی هرچند توانست کشاورزی را رونق دهد، ولی جاذبه های منافع کوتاه مدت کشاورزی تجاری به سیستم حساس و آسیب پذیر خاک، این اجازه را نداد که بگوید: چه مدت می توان ازاین روش کشاورزی استفاده کرد (کروز[1]،2004).

 

در کشاورزی تجاری بااستفاده بی رویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و از بین رفتن موجودات خاکزی را در پی داشت، توان تولید و حاصلخیزی خاک کاهش یافته و نتیجه این روش کشاورزی، پایین آمدن کیفیت محصولات می باشد (ساد[2]،2007).

 

به طور کلی باید گفت: کشاورزی پایدار از اهدافی است که باید هرچه سریعتر به آن دست یافت و با استمرار آن نیاز به مواد شیمیایی گران و مخرب را کمتر کرد و با حفاظت از محیط زیست، موجودات و سلامتی جوامع زیستی از طریق برنامه ریزی دقیق، کشاورزی پایدار را حاصل نمود تا نسل های آینده بتوانند از شرایط مناسب محیطی برخوردار شوند و از نعمتهای آن بهره جویند، با توجه به عوامل و متغیرهایی نظیر ویژگیهای خاص الگوی زراعی، تناوب زراعی،تقویم عملیاتهای زراعی، تقویم آبیاری محصولات مختلف رایج، طیف وسیع ترکیبات کشت نباتات زراعی، محدودیت زمین های قابل کشا و رقابت جدی محصولات در کسب آب مورد نیاز بهترین روشی که در برگیرنده اطلاعات فوق برای بررسی رفتارهای زارعین و ارائه راههای بهینه سازی این فعالیت ها می باشد (باقریان و همکاران،1386).

 

واژه میکوریز به معنی همزیستی بین قارچ و ریشه گیاه است، امروزه محققین و پژوهشگران توجه قابل ملاحظه ای به دلیل افزایش در رشد گیاهان، افزایش میزان محصول و استفاده از آن به عنوان کود بیولوژیک دارند، هیفهای قارچ میکوریز آربوسکولار با نفوذ به درون بافت میزبان در لایه کورتکس ریشه میزبان گسترش می یابند و مواد وورد نیاز خود را از گیاه جذب می کنند و در عوض با گسترش شبکه مسیلیومی خود در خاک جذب عناصری از قبیل کلسیم، سدیم، فسفر، نیتروژن، منیزیم، آهن، منگنز و کربن را در خاک افزایش می دهند و همچنین می توانند دامنه وسیعی از آنزیم های مستعد را برای تجربه ترکیبات آلی بوجود بیاورند(پفلگر و لیندرمن[3]،1994).

 

مهمترین عمل قارچ های میکوریز جذب فسفر از خاکهای با ذخایر فسفر کم می باشد که این انتقال با استفاده از انتقال فعال از قارچ به سلول میزبان صورت می گیرد، عوامل مختلفی از قبیل نوع خاک، مقدار و نوع مواد آلی خاک، مقدار رطوبت،نور و حرارت در شکل گیری رابطه میکوریزایی موثر می باشند(پفلگر و لیندرمن[4]،1994).

 

در نظام های پایدار، خاک به عنوان جزئی اساسی و حیاتی در نظر گرفته می شود و میکروارگانیسم های موجود در خاک در چرخه عناصر غذایی نقش بسزایی دارند، حضور این میکروارگانیسم ها خاک را پویا نگه داشته و این توانایی را برای پشتیبانی پایدار از زندگی گیاه بوجود می آورد، یکی از اصلی ترین میکروارگانیسم های موجود در محیط ریشه ،قارچ های میکوریز آربوسکلار هستند، این قارچ ها در تمام خاکها حضور دارند و با ریشه اکثر گیاهان رابطه همزیستی ایجاد می کنند ،83%گیاهان دو لپه ،79%گیاهان تک لپه و همه بازدانگان با قارچ های میکوریز دارای رابطه همزیستی هستند، روابط همزیستی میکوریزایی تحت واکنش های سه جانبه ای که بین گیاه میزبان ،قارچ میکوریز و شرایط خاک و محیط وجود دارد صورت می گیرد(تراپه[5]، 1987 سیوردینگ[6]،1991). مرفولوژی ریشه گیاهان بر ایجاد رابطه همزیستی میکوریزایی تاثیر دارد، به نظر بعضی از محققین پاسخ ضعیف گندمیان به قارچ های میکوریز به علفی بودن آنها ارتباط دارد، این گیاهان دارای سیستم های ریشه ای بسیار منشعبی بوده که بطور ضعیفی جهت جذب مواد غذایی به همزیستی میکوریزایی وابسته است، معلوم شده است که میکوریزی بودن گیاه با کمتر بودن تارهای کشنده ارتباط مستقیم دارد،معمولا ریشه های با آلودگی میکوریزایی زیاد دارای تراکم تارهای کشنده کمتری می باشند در حالیکه ریشه هایی با آلودگی کم تراکم تارهای کشنده زیادی دارند(غلامی و همکاران،1379).

 

یکی از کودهای با اهمیت در بخش مصرف در گیاهان هیومیک اسید می باشد ،هیومیک اسید یک پلیمر طبیعی است که دارای موضع های H+ مربوط به عامل های اسیدی کربوکسیل بنزوئیک و فنلی (مکان های تبادل کاتیونی) است(سردشتی و همکاران،1386).این اسید ماکرومولکول پیچیده آلی می باشد که با پدیده های شیمیایی و باکتریایی در خاک تشکیل می شود و نتیجه نهایی عمل هومیفیکا سیون است(سردشتی و همکاران،1386) . مواد آلی خاک تاثیر کنترل کننده ای بر باروری خاک دارد که بدون آن لایه سطحی زمین را به سختی می توان به عنوان خاک در نظر گرفت(هپکینس و استراک[7]،2003).اسید هیومیک و اسید فولویک از منابع مختلف نظیر خاک ،هوموس، پیت، لیگنیت اکسید شده، زغال سنگ استخراج می شود که در اندازه مولکولی و ساختار شیمیایی متفاوت اند(سردشتی و همکاران،1386).

 

اسید هیومیک در اثر تجزیه مواد آلی به ویژه مواد با منشا گیاهی بوجود می آید و در خاک، زغال سنگ و پیت یافت می شود و با وزن مولکولی 300000-30000 سبب تشکیل کمپلکس پایدار و نامحلول با عناصر میکرو می گردد(مکوئیک و همکاران[8]،2001). کاربرد اسید هیومیک در گیاه بصورت محلول پاشی و خاکی موجب افزایش هورمون های اکسین، سیتوکنین و جیبرلین در گیاه می شود (عبدل ماوگواد و همکاران[9]،2007).اسید هیومیک از طریق افزایش رشد گیاه به خصوص ریشه ها، میزان فتوسنتز، جذب عناصر غذایی، سطح برگ، بیوماس گیاهی و نفوذ پذیری بافت های گیاهی می شود(چن و اوید[10]،1990). کاربرد اسید هیومیک به صورت محلول پاشی و کاربرد در خاک و کارایی عناصر غذایی در گیاه می شود(ادنی و همکاران[11]،1998).

 

مقادیر بسیار کم از اسید های آلی به دلیل وجود ترکیبات هورمونی اثرات مفیدی در افزایش تولید و کیفیت محصولات کشاورزی دارند(سماوات و ملکوتی[12]،2005). همچنین اسید هیومیک با افزایش فعالیت آنزیم روبیسکو سبب افزایش فعالیت فتوسنتزی گیاه می شود(دلفین و همکاران[13]،2005). سبزواری و همکاران (1388) در تحقیقی عنوان نمودند که با توجه ملاحظات زیست محیطی اخیرا استفاده از انواع اسیدهای آلی برای بهبود کمی و کیفی محصولات زراعی و باغی رواج فراوان یافت است، مقادیر بسیار کم از اسیدهای آلی اثرات قابل ملاحظه ای در بهبود خصوصیات فیزیکی ،شیمیایی و بیولوژیکی خاک داشته و به دلیل وجود ترکیبات هورمونی اثرات مفیدی در افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی دارند.

 

در این تحقیق سعی می شود تا به صورت علمی و با اندازه گیری صفات مختلف مرتبط با عملکرد نهایی محصول، تاثیر کودهای آلی و قارچ میکوریزا بر عملکرد و اجزا عملکرد دانه و نیز خصوصیات کیفی دانه جو و انتخاب بهترین رقم مورد استفاده در منطقه و اثر متقابل (رقم و کود آلی) ،(رقم و میکوریزا) و(رقم و کودآلی و میکوریزا) جهت افزایش حداکثر عملکرد دانه به کشاورزان منطقه مجن معرفی شود.منظور از کشاورزی پایدار حذف نهاده ها (سم و کود) نمی باشد.بلکه منظور استفاده بهینه از این عوامل(کودهای بیولوژیک) جهت کشاورزی مدرن و دقیق و تلفیق آن با کشاورزی سنتی می باشد. بطوریکه در طی چندین سال متوالی، شاهد یکنواختی در برداشت محصول باشیم.

 

2-2-2- موقعیت جغرافیایی شهرستان دامغان و حومۀ آن : 38

 

2-3 – اصلاح درختان پسته : 40

 

2-4- مطالعات بر روی گرده افشانی پسته: 42

 

2-5- مطالعات بر روی صفات کمی وکیفی پسته: 47

 

2-5- بررسی و ارزیابی ارقام پسته. 51

 

2-6- ارزیابی و اصلاح پایه های پسته. 61

 

2-7- استفاده از بیوتكنولوژی در شناسایی، تكثیر و اصلاح ارقام و پایه های پسته. 71

 

ب – استفاده از بیوتكنولوژی در تكثیر ارقام و پایه های پسته. 82

 

پ – استفاده از بیوتكنولوژی در اصلاح ارقام و پایه های پسته. 87

 

فصل 3. 89

 

مواد و روشها 89

 

زمان و موقعیت جغرافیایی محل انجام آزمایش: 90

 

مشخصات اقلیمی و جغرافیایی محل تحقیق: 90

 

رسم نقشه ونقاط پراکنش: 90

 

کدهای قرار دادی برای ژنوتیپ های نروماده: 90

 

نقشه باغ کلکسیون تلقیح کنندگان پسته بلوک 3و4. 93

 

نقشه باغ كلكسیون پایه های بذری (Seedling) پسته ایستگاه تحقیقات پسته دامغان. 95

 

3-1)اندازه گیری صفات کمی وکیفی ژنوتیپ های نر: 98

 

3-1-1)ابعاد جوانه گل.. 98

 

3-1-2)صفات باز شدن گل: 98

 

3-1-3)اندازه گیری طول محور گل آذین: 98

 

3-1-4 )اندازه گیری طول شاخه سال جاری: 99

 

3-1-5)تعیین درصد جوانه زنی دانه گرده: 99

 

تهیه نمونه. 99

 

تهیه محیط کشت: 99

 

تعیین درصد قوه نامیه با استفاده از تست IKI: 100

 

3-1-6) اندازه گیری میزان فلورسنس كلروفیل: 100

 

روش کار دستگاه کلروفیل فلرومتر: 100

 

3-1-7 ) اندازه گیری میزان فتوسنتز با دستگاه فتوسنتز آنالایزر: 101

 

3-1-9) اندازه گیری مقدار کلرفیل: 102

 

3-1-10 ) اندازه گیری صفات ژنوتیپ های ماده: 102

 

3-1-10-1 )اندازه گیری میزان فلورسنس كلروفیل: 102

 

3-1-11) اندازه گیری صفات كمی وكیفی مربوط به خوشه : 103

 

3-1-12 )اندازه گیری صفات كمی وكیفی مربوط به میوه: 103

 

روش تجزیه تحلیل داده ها: 104

 

فصل 4. 105

 

نتایج و بحث… 105

 

4-نتایج: 106

 

4-1-ژنوتیپ های نر. 106

 

4-1-1-نتایج ارزیابی صفات گلدهی.. 106

 

4-1-1-3-نتایج ارزیابی همپوشانی ژنوتیپهای انتخابی با 9رقم تجاری.. 107

 

4-1-1-5-نتایج بررسی اثر ژنوتیپ بر جوانه زنی دانه گرده 109

 

4-1-1-6-نتایج بررسی اثر ژنوتیپ بر قوه نامیه دانه گرده 110

 

4-1-2-اثر ژنوتیپ های مختلف بر روی سطح برگ… 112

 

4-1-3-نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی طول محور گل آذین در ژنوتیپ های نر. 113

 

4-1-4-نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی طول شاخه سال جاری در ژنوتیپ های نر. 114

 

4-1-5- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی طول جوانه گل در ژنوتیپ های نر. 115

 

4-1-6- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های مختلف برروی قطر جوانه گل در ژنوتیپ های نر. 116

 

4-1-7- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی فلورسنس حداقل(FO) در ژنوتیپ های نر. 117

 

4-1-8- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی فلورسنس متغیر(FV) در ژنوتیپ های نر. 118

 

4-1-9- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان فلورسنس ماکزیمم(FM) در ژنوتیپ های نر. 119

 

4-1-10- نتایج بررسی نسبت فلور سنس متغیر به ماکزیمم(FM/FV) در ژنوتیپ های نر. 120

 

4-1-11- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان سرعت فتوسنتز در ژنوتیپ های نر. 122

 

 

4-1-12- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان تعرق در ژنوتیپ های نر. 123

 

4-1-13- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی دمای برگ در ژنوتیپ های نر. 124

 

4-1-14- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان کلروفیلA در ژنوتیپ های نر. 125

 

4-1-15- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان کلروفیلB در ژنوتیپ های نر. 126

 

4-1-16- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان کلروفیل کل در ژنوتیپ های نر. 127

 

4-2- نتایج آنالیز صفات کمی وکیفی 20 ژنوتیپ ماده 129

 

4-2-1-نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی سطح برگ در ژنوتیپ های ماده 129

 

4-2-2-نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی طول شاخه سال جاری در ژنوتیپ های ماده 130

 

4-2-3- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی فلورسنس حداقل(FO) در ژنوتیپ های ماده 131

 

4-2-4- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ بر میزان فلورسنس ماکزیمم(FM) در ژنوتیپ های ماده 132

 

4-2-5- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی فلورسنس متغیر(FV) در ژنوتیپ های نر. 133

 

4-2-6- نتایج بررسی نسبت فلور سنس متغیر به ماکزیمم(M/FV) در ژنوتیپ های ماده 134

 

4-2- 7نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان سرعت فتوسنتز در ژنوتیپ های ماده 136

 

4-2-8- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ برروی میزان تعرق در ژنوتیپ های ماده مختلف… 137

 

4-2-9- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی دمای برگ… 138

 

4-2-10- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی درصد پوکی میوه پسته. 139

 

4-2-11- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی وزن خشک میوه پسته. 140

 

4-2-12- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی مقدار انس میوه پسته. 142

 

4-2-13- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی درصدخندانی میوه پسته. 143

 

4-2-14- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی وزن پوست تر میوه پسته. 145

 

4-2-15- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی وزن تر100عدد میوه پسته. 146

 

4-2-15- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی شکاف نا منظم میوه پسته. 147

 

4-2-15- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف بر زود خندانی( شکاف منظم میوه )پسته. 148

 

4-2-16- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی طول خوشه پسته. 150

 

4-2-17- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی عرض خوشه پسته پسته. 151

 

4-2-18- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی قطر دم خوشه پسته. 152

 

4-2-19- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی تعداد پسته در خوشه. 153

 

4-2-20- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی تعداد انشعابات اولیه خوشه پسته. 154

 

-2-20- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی تعداد انشعابات ثانویه خوشه پسته. 155

 

4-2-21- نتایج بررسی اثر ژنوتیپ های ماده مختلف برروی وزن خوشه پسته. 156

 

نتیجه گیری کلی: 160

 

توصیه ها: 166

 

پیشنهادات: 167

 

منابع: 169

 

چکیده

 

 پسته یکی از مهمترین اقلام باغی کشور و از عمده ترین محصولات صادراتی غیر نفتی می باشد. شهرستان دامغان یکی از شهرستانهای استان سمنان به عنوان از مناطق مستعد پسته کاری کشور محسوب می شود. این تحقیق در ایستگاه تحقیقات پسته دامغان در سالهای 93-92به منظور بررسی صفات کمی وکیفی ژنوتیپ های پسته انجام گردید. برای انجام این آزمایش تعداد20 ژنوتیپ نر و20 ژنوتیپ ماده از بین درختان کلکسیون پایه مادری (بذری) وکلکسیون تلقیح کنندگان پسته انتخاب گردیدو در ژنوتیپهای نر کلیه صفات گلدهی،زمان ،طول دوره گلدهی ، همپوشانی با ارقام ماده ابعاد جوانه گل، طول محور گل آذین، درصد جوانه زنی و قوه نامیه ژنوتیپهابا تست IKI  ،سطح برگ ،طول شاخه . میزان فلورسنس كلروفیل میزان فتوسنتز، دمای برگ، ، میزان و شدت تعرق ، کلروفیل ، اندازه گیری شد.در ژنوتیپهای ماده صفات سطح برگ ،طول شاخه . میزان فلورسنس كلروفیل میزان فتوسنتز، دمای برگ، ، میزان و شدت تعرق ، صفات کمی وکیفی مربوط به خوشه و میوه اندازه گیری شد. مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد با توجه به تجزیه واریانس داده ها وآزمون دانکن در ژنوتیپ های نرکلیه صفات معنی دار بود.در ژنوتیپ های ماده در اکثر صفات معنی دار گردید. با توجه به نتایج بدست آمده در ژنوتیپ های نردر صفات گلدهی وهمپوشانی ژنوتیپ های شما 14و19و صفات مر فولوژیک گل وکلروفیل برگ ژنوتیپ شماره 7 و میزان فلورسنس كلروفیل ژنوتیپ شماره 9 وصفات فتوسنتزی ژنوتیپ شماره1 بعنوان ژنوتیپ های مطلوب شنا سایی وثبت گردید. و در ژنوتیپ های ماده در میزان فلورسنس كلروفیل ژنوتیپ شماره 17 وصفات فتوسنتزی و صفات مربوط به خوشه وعملکرد ژنوتیپ شماره6 ودر صفات میوه وزن خشک و انس بهترین عملکرد ژنوتیپ شماره 17ومیزان خندانی ژنوتیپ شماره 2 بعنوان ژنوتیپ های مطلوب شنا سایی وثبت گردید. که میتوان باتحقیقات بیشتر بعنوان رقم معرفی نمود.

 

واژهای کلیدی: پسته، ژنوتیپ،صفات،فلورسنس کلروفیل،فتوسنتز،جوانه زنی،قوه نامیه، تست IKI

 

 مقدمه:

 

اهمیت اقتصادی پسته معروف به طلای سبز، بر هیچ كس پوشیده نیست. پسته به عنوان یك محصول استراتژیك جایگاه خاصی در بین تولیدات كشاورزی ایران دارد. این محصول بخش عمده ای از صادرات غیر نفتی در حدود 55 درصد از تولید و بیش از 60 درصد از صادرات جهانی را به خود اختصاص داده است. در آمد ارزی حاصل از صادرت پسته در ایران به بیش از 1000 میلیون دلار میرسد. عدم تلقیح به موقع ارقام مختلف پسته وعدم هم پوشانی گلهای نر وماده پسته به علت نبود رقم مناسب بامنطقه جغرافیایی ونیز معرفی تعداد انگشت شماری ازارقام تجاری ما را به این فکر وامیدارد که با بررسی ژنوتیپ های مختلف که درطبیعت بصورت بذری وجود داردژنوتیپ های مناسب آن منطقه را بیابیم و با عملیات بهنژادی واصلاح و معرفی آن گامی هر چند کوچک در جهت پیش برد اهداف تحقیقات و سند راهبردی پسته برداریم و امیدواریم این بزرگترین محصول صادراتی کشور همچنان در بازار های خارجی بی رقیب باقی بماند.

 

انتخاب ارقام و پایه های مناسب برای هر منطقه از جمله عواملی است كه بر روی میزان تولید و كیفیت محصول تولیدی موثر می باشد و این مسئله می تواند اقتصادی بودن یا غیراقتصادی بودن كشت و تولید پسته را در یك منطقه توجیه نماید. بنابراین بایستی در هر منطقه بر اساس شرایط آب و هوایی موجود همچون میزان درجه حرارت در فصل رشد، احتمال بروز سرمای بهاره و پاییزه، میزان بارندگی و … رقم مناسب را انتخاب و توسعه داد.

 

ارقام تجاری موجود بطور تصادفی در اثر تفرقه صفات ناشی از كشت بذری بوجود آمده اند . با توجه به هتروزیگوتی شدید پسته، نتایج حاصل از كشت بذور مختلف حتی یك درخت دارای صفات و خصوصیات بسیار متفاوتی هستند. بنابراین با توجه بذری بودن باغات قدیمی پسته، سابقه و قدمت كاشت پسته در ایران، بسیار متنوع ارقام و فنوتیپهای موجود پسته ایران درجهان بی نظیر است . ارقام پسته تجاری موجود در ایران بدون كار اصلاحی ایجاد شده اند و توسط باغداران علاقه مند، در سطح محدودی از تنوع ژنتیكی انتخاب و تكثیر شده اند. مسلم است در صورت بررسی و شناسایی ارقام و فنوتیپها پتانسیل افزایش تولید پسته از لحاظ خصوصیات كمی و كیفی بر تر نسبت به ارقام موجود وجود دارد

 

ارقام عمده تجارتی پسته دارای عیوبی نظیر حساسیت به خطر سرمازدگی (رقم كله قوچی ) ، كم بودن كمیت و كیفیت پسته (اوحدی)، دیر گلی، عدم تلقیح كافی، خطر گرمازدگی در زمان گلدهی و عدم تامین نیاز سرمایی (اكبری)، سال آوری شدید و آلودگی به افلاتوكسین (احمد آقایی) می باشند .بنابراین هر ساله قسمتی از محصول در اثر خصوصیات فنولوژیكی و فیزیولوژیكی این ارقام و نیز عدم مطابقت كامل با شرایط اقلیمی از بین می رود.

 

     در مناطق پسته کاری استان سمنان خصوصا دامغان با سطح زیر کشت باغ بر 14700هکتاربزرگترین محصول باغبانی استان محسوب می شودکه به توجه بیشتری از طرف بخصوص دانشگاهیان نیاز دارد. همچنین برداشت های غلط روستائیان بعلت ضعف واز هم گسیختگی زنجیره تحقیق آموزش وترویج ما را برآن داشت که دراین تحقیق با بررسی صفات کمی وکیفی 20 ژنوتیپ گرده زا 20 ژنوتیپ ماده که در باغ کلکسیون ایستگاه تحقیقات پسته دامغان انتخاب و مورد بررسی قرار می دهیم وشاخص های مختلف از جمله شروع واتمام گلدهی طول دوره گلدهی درصد جوانه زنی در روز های مختلف وصفات دیگر مورد بررسی قرار می گیرد تاارقام مناسب وجدیدی برای کاشت درمناطق پسته کاری شناساییو و معرفی گردد. تنكی خوشه های پسته و عدم دانه بندی مناسب پسته در مناطق پسته كاری دامغان به علت عدم تلقیح وتلقیح نا مناسب و وجود تعداد انگشت شماری فنوتیپ های ماده تجاری و عدم تناسب آنها با شرایط تنش های محیطی وکمبود آب از اساسی ترین مشكلات این منطقه می باشد. یك از فرضیه بر این است كه می توان با انجام عملیات بهنژادی ومعرفی رقم جدید بر میزان عملکرد پسته تاثیر گذاشت. حدود 50 ژنوتیپ نر و 750 ژنوتیپ ماده بذری در كلكسیون ایستگاه تحقیقات پسته وجود دارد كه تا كنون تحقیق جامعی بر روی این موضوع انجام نشده است كه در این تحقیق به این مهم پرداخته می شود.

 

6-2-2- سالمونلا آریزونا……………………………………………………………………………………………………………..29

 

7-2-2- ساختمان آنتی­ژنی………………………………………………………………………………………………………….31

 

8-2-2- طبقه بندی سالمونلا به منظور اهداف اپیدمیولوژیكی………………………………………………………….32

 

1-8-2-2- ارگانیسم­های موجب عفونت در انسان ………………………………………………………………………..32

 

2-8-2-2- واریته های سرولوژیكی سازگار با میزبان………………………………………………………………………32

 

3-8-2-2- واریته های سرولوژیكی ناسازگار…………………………………………………………………………………33

 

3-2- شاخص­های بیماری­زایی……………………………………………………………………………………………………..33

 

1-3-2- آنتی­ژن­های سطحی………………………………………………………………………………………………………..33

 

2-3-2-تهاجم…………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

3-3-2- اندو­توكسین انترو­توكسین سیتو­توكسین …………………………………………………………………………….34

 

4-2- بیماری­زایی و مكانیسم آن……………………………………………………………………………………………………34

 

1-4-2- روند بیماری­زایی……………………………………………………………………………………………………………35

 

2-4-2- میزان شیوع سالمونلوز در انسان……………………………………………………………………………………….35

 

3-4-2- عفونت­های سالمونلایی در انسان……………………………………………………………………………………..36

 

1-3-4-2- تب تیفوئید و تب­های روده­ای……………………………………………………………………………………..36

 

2-3-4-2- سپتی­سمی…………………………………………………………………………………………………………………37

 

3-3-4-2- گاسترو­انتریت…………………………………………………………………………………………………………….37

 

4-4-2- علائم بالینی در انسان……………………………………………………………………………………………………..37

 

5-2- اپیدمیولوژی……………………………………………………………………………………………………………………….38

 

6-2- روش­های تشخیص…………………………………………………………………………………………………………….40

 

1-6-2- روش­های فنوتیپی…………………………………………………………………………………………………………..41

 

1-1-6-2- بیوتایپینگ………………………………………………………………………………………………………………..41

 

2-1-6-2- سروتایپینگ……………………………………………………………………………………………………………….42

 

3-1-6-2- روش­های ایمنولوژیك………………………………………………………………………………………………..42

 

1-3-1-6-2- الایزا…………………………………………………………………………………………………………………….43

 

2-3-1-6-2- IMS…………………………………………………………………………………………………………………..44

 

2-6-2- روش­های ژنوتیپی………………………………………………………………………………………………………….44

 

1-2-6-2- روش واكنش زنجیره ایی پلیمراز PCR)) …………………………………………………………………. 45

 

2-2-6-2- multiplex PCR……………………………………………………………………………………………………47

 

3-2-6-2- real-time PCR……………………………………………………………………………………………..47

 

4-2-6-2- روش تکثیر هم دمای وابسته به حلقه LAMP………………………………………………………………48

 

1-4-2-6-2- پرایمرهای LAMP………………………………………………………………………………………………..49

 

2-4-2-6-2- مكانیسم واكنش LAMP……………………………………………………………………………………….51

 

3-4-2-6-2- مشخصات روش LAMP………………………………………………………………………………………56

 

4-4-2-6-2- مواد لازم برای انجام واکنش LAMP………………………………………………………………………57

 

5-4-2-6-2- ارزیابی محصولات LAMP……………………………………………………………………………………60

 

6-4-2-6-2- مكانیسم تشكیل كدورت در واكنش LAMP…………………………………………………………….61

 

7-4-2-6-2- مزایای روش LAMP…………………………………………………………………………………………….62

 

7-2 مطالعات آزمایشگاهی…………………………………………………………………………………………………………….63

 

1-7-2- مطالعه بر روی سویه­های سالمونلا به روش الایزا……………………………………………………………….63

 

2-7-2- مطالعه بر روی سویه­های سالمونلا به روش PCR………………………………………………………………65

 

3-7-2- مطالعه بر روی سویه­های سالمونلا به روش LAMP…………………………………………………………..70

 

فصل سوم (مواد و روش ها)…………………………………………………………………………………………………………75

 

1-3 وسایل مورد استفاده………………………………………………………………………………………………………………76

 

2-3- مواد مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………………77

 

3-3- رنگ آمیزی گرم………………………………………………………………………………………………………………..79

 

4-3- تستهای بیوشیمیایی……………………………………………………………………………………………………………79

 

1-4-3- تست سیمون سیترات…………………………………………………………………………………………………….81

 

2-4-3- تست تریپل شوگر ایرون آگار(TSI) ………………………………………………………………………………81

 

3-4-3- تست SIM…………………………………………………………………………………………………………………82

 

4-4-3- تست اوره …………………………………………………………………………………………………………………..82

 

5-3- روش تهیۀ گلسیرول استوک از باکتری­ مورد نظر…………………………………………………………………..83

 

6-3- روش استخراج DNA ……………………………………………………………………………………………………..83

 

 

1-6-3- طرز تهیۀ محلول­های مورد نیاز برای استخراج DNA………………………………………………………..84

 

2-6-3- مراحل استخراج DNA …………………………………………………………………………………………………84

 

7-3- تعیین غلظت DNA با دستگاه اسپکتروفتومتر……………………………………………………………………….86

 

8-3- الکتروفورز………………………………………………………………………………………………………………………..87

 

1-8-3- طرز تهیه ژل آگارز…………………………………………………………………………………………………………88

 

2-8-3- طرز تهیۀ بافر (1X)TBE……………………………………………………………………………………………….88

 

9-3- واکنش PCR ……………………………………………………………………………………………………………………89

 

1-9-3- اجزا واکنش PCR………………………………………………………………………………………………………….91

 

2-9-3- روش انجام واکنش PCR با آنزیم SmarTaq DNA Polymerase……………………………….93

 

10-3- واکنش LAMP………………………………………………………………………………………………………………94

 

1-10-3- روش انجام واکنشLAMP …………………………………………………………………………………………95

 

11-3- آلوده سازی سس مایونز با باكتری مورد نظر………………………………………………………………………..96

 

12-3- آلوده سازی سالاد سبزیجات با باكتری مورد نظر…………………………………………………………………..97

 

13-3- تهیه پورپلیت و شمارش باكتری­ها………………………………………………………………………………………98

 

1-13-3 تهیه رقت……………………………………………………………………………………………………………………..98

 

2-14-3- کشت سطحی………………………………………………………………………………………………………………99

 

2-14-3- کشت پورپلیت…………………………………………………………………………………………………………….99

 

3-13-3 شمارش باكتری­ها…………………………………………………………………………………………………………..99

 

فصل چهارم (نتایج)……………………………………………………………………………………………………………………100

 

1-4- رنگ آمیزی گرم از باكتری……………………………………………………………………………………………….101

 

2-4- نتایج کشت نمونه ها روی محیط اختصاصی shigella– salmonella agar………………………101

 

2-4- تست­های بیوشیمیایی……………………………………………………………………………………………………..102

 

1-3-4- تست اوره………………………………………………………………………………………………………………….102

 

2-3-4- تست سیمون سیترات…………………………………………………………………………………………………..103

 

3-3-4 تست TSI ……………………………………………………………………………………………………………………104

 

4-3-4 تست SIM……………………………………………………………………………………………………………………105

 

5-3-4 تست متیل رد ……………………………………………………………………………………………………………….106

 

4-4- استخراج DNA …………………………………………………………………………………………………………….107

 

5-4- PCR………………………………………………………………………………………………………………………………108

 

1-5-4- حد تشخیص PCR………………………………………………………………………………………………………109

 

6-4- LAMP ……………………………………………………………………………………………………………………….110

 

1-6-4 حد تشخیص LAMP………………………………………………………………………………………………….112

 

فصل پنجم (بحث)……………………………………………………………………………………………………………………113

 

نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..121

 

منابع و ماخذ……………………………………………………………………………………………………………………………..122

 

چكیده

 

سالمونلا باكتری گرم منفی، متحرك و باسیلی شكل است كه خصوصیات عمومی خانواده انتروباكتریاسه را دارا می‌باشد. سالمونلا و سروتیپ‌های آن منبع مهم آلودگی غذاهای انسانی و عامل پاتوژن بسیار قوی و بیماری­زا در انسان­هاست. امروزه بیش از 2450 سروتیپ سالمونلا شناسایی شده است كه برخی از این سروتیپ‌ها عامل بیماری‌هایی از قبیل تب تیفوئید و انتروكولیك در انسان می‌باشند. بیماری­های ناشی از این عامل یک معضل بزرگ بهداشتی در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما می باشد. بنابراین تشخیص سریع، دقیق و به موقع آن برای جلوگیری از اپیدمی و عوارض مخرب این باکتری ضروری به­نظر می­رسد.

 

روش­های مختلفی برای جداسازی باكتری سالمونلا از نمونه‌های محیطی وجود دارد كه شامل: روش‌های كشت سنتی و بیوشیمیایی، سرولوژیكی و مولكولی (از جمله PCR) است. تمام این روش­ها به زمان طولانی، تعداد زیاد باکتری در نمونه اولیه، تجهیزات گران­قیمت آزمایشگاهی و به افراد متخصص در این زمینه نیاز دارند.

 

هدف از این مطالعه بررسی کارایی روش نوین تشخیص مولکولی LAMP در تشخیص عامل عفونی سالمونلا تیفی می­باشد. بررسی نتایج در تشخیص مولکولی سالمونلاها نشان داد که روش LAMP روشی سریع، ارزان و اختصاصی است و به­جای دستگاه­های گران­قیمت PCR و برنامه چرخه حرارتی چند دمایی آن با استفاده از یک بلوك حرارتی بسیار ساده و ارزان و در یک دمای واحد 60 درجه سانتی­گراد و همچنین مشاهده کدورت حاصل از فرایند تکثیر ژن­ها در زمان كوتاه­تری به تشخیص اختصاصی این باكتری سالمونلا پرداخت.

 

این روش می تواند جهت تشخیص مولکولی سریع، دقیق و ارزان با كاربرد گسترده در آزمایشگاه­های تشخیصی و بخصوص تشخیص عوامل عفونی در آزمایشگاه­های مناطق محروم و آزمایشگاه­های سیار مورد استفاده قرار گیرد.

 

واژه های کلیدی : سالمونلا، تشخیص مولکولی، PCR، LAMP

 

مقدمه

 

اعضای جنس سالمونلا، باكتری گرم منفی، میله­ایی، بی­هوازی اختیاری و بدون اسپور هستند. از آنجا كه جایگاه اصلی و طبیعی این باكتری‌ها روده انسان و حیوانات می‌باشد اصطلاحاً آنها را باسیل‌های روده‌ای یا انتریك می‌نامند. از لحاظ شرایط رشد این میكروارگانیسم‌ها باكتری‌های انعطاف‌پذیری بوده و به آسانی با شرایط محیطی خود را هماهنگ می‌كنند این جنس از میكروارگانیسم‌ها به حرارت حساس‌اند. در درجه حرارت‌های پائین امكان بقای آنها بیشتر است .(Connie & Manuselis, 2000)

 

     اكثر سروتیپ‌های سالمونلا پاتوژن‌های بالقوه برای انسان و بسیاری از حیوانات می‌باشند. این باكتری‌ها در دستگاه گوارش مهره‌داران اعم از پستانداران و پرندگان و خزندگان و ماهی‌ها سیطره پیدا كرده، بسته به سروتیپ، شرایط و عوامل متعدد میزبانی، بیماری­هایی با نشانه‌های گوناگون و عوارض متفاوت ایجاد می‌كنند .(Merchant & Pocker, 1983)از جمله باكتری­های روده­ایی­ هستند كه موجب بیماری تب تیفوئید(حصبه)، تب شبه حصبه و بیماری­های ناشی از مواد غذائی در انسان می­گردند(Jay et al., 2005).

 

     بیماری­های ناشی از آلودگی مواد غذائی ناشی از سالمونلا را non typhoidal نامیده­اند. سالمونلا به­طور گسترده­­ایی در محیط زیست از قبیل آب، خاك و مدفوع حیوانات توزیع شده است (Cidrp, 2009). باكتری معمولاً از طریق مدفوع انسان و یا دام دفع شده و باعث آلودگی آب و غذا و محیط می‌گردد. مواد غذائی مانند گوشت، تخم­مرغ، مرغ، سس مایونز، سبزیجات و غیره ،از ناقل­های اولیه عفونت سالمونلا به انسان هستند(Dolye & Beuchat, 2007)..

 

   سالمونلای غیر­تیفوئیدی علت اصلی بیماری­های ناشی از مواد غذائی در سراسر جهان است. كه بر­آورد شده كه حدود 4/1 میلیون مورد در سال مورد عفونت غذائی سالمونلا قرار می­گیرند(Mead et al., 1999).

 

از این­رو شناخت و تشخیص به موقع سالمونلا از اهمیت خاصی برخوردار است. با ذكر تمامی این موارد به نظر می‌رسد تشخیص به موقع و كنترل باكتری از وظایف مهم آزمایشگاه‌های میكروب‌شناسی است. امروزه از 3 روش رایج به تشخیص باكتری می‌پردازند:

 

ـ روش‌های كشت سنتی و آزمایشات بیوشیمیایی.

 

ـ روش‌های سرولوژیكی.

 

ـ روش‌های مولكولی.

 

     برای تشخیص استفاده از روش­های سنتی مبتنی بر محیط كشت قابل قبول است ولی وقت­گیر است و برای تایید جواب نهایی چند روز به­طول می­انجامد .(Andrews & Hammack, 2007) علاوه­بر این، روش­های ایمنولوژیك مانند الایزا وIMS نیز برای شناسائی سالمونلا توسه یافته­اند.

 

. (Mansfield & Forsythe, 2000 ; FAVRIN , 2001) با این­حال اختصایت كم و هزینه­های بالا، استفاده ازین روش­ها را محدود كرده است. اخیرا روش­های مولكولی مانند PCR و real time PCR به­طور گسترده در شناسائی سالمونلا استفاده می­شوند كه روش­هایی كارآمد و حساس هستند.

 

Krascsenicsova et al., 2008) ; Eriksson & Aspan, 2007).

 

     با این­حال این روش­ها نیازمند سیكل حرارتی اختصاصی و دستگاه­های گران­قیمت­اند. از­این­رو نیاز به یك روش دقیق، حساس، آسان و به­صرفه­تر است. در سال 200 یك گروه ژاپنی یك روش تشخیص مولكولی به نام LAMP را معرفی كردند .(Notomi et al., 2000)از آن زمان روش LAMP به عنوان یك روش اختصاصی، حساس و سریع برای شناسائی پاتوژن­های ناشی از مواد غذائی مورد استفاده است. یك روش ساده، بدون نیاز به سیكل حرارتی اختصاصی و دستگاه­های گران­قیمت و به آسانی قابل اجرا است(Hara-Kudo et al., 2005; Notomi et al., 2000).

 

     هدف این تحقیق شناسائی باكتری سالمونلا تیفی در سالاد سبزیجات و سس مایونز آلوده با استفاده از روش LAMP، به­عنوان روشی سریع، حساس و اختصاصی می­باشد.

 

اهداف تحقیق در نگاه اجمالی

 

 

1. طراحی و بهینه­سازی روش LAMP بر اساس ژن تهاجمی invA سالمونلا تیفی

 

1. تعیین حد حساسیت روش PCR و LAMP به روی ژن تهاجمی invA سالمونلا تیفی

 

1. مقایسه دو روش PCR و LAM

 

 

• مشخصات جنس سالمونلا

 

1-1-2- تاریخچه

 

در سال 1885 یك دامپزشك آمریكائی به نام دانیل المر سالمون برای اولین بار این باكتری را از خوك جدا كرد وآن را باسیلوس كلرا­سوئیس[1] نامید. در سال 1888 جرم دیگری توسط گارتنر از فردی كه در اثر گاستروانتریت ناشی از مصرف گوشت نپخته مرده بود جدا شد و آن­را باسیلوس انتریتیدیس نامید كه بعداً سالمونلا انتریتیدیس خوانده شد. در سال 1900 خواص این باكتری توسط فردی به نام لینیر به­طور رسمی تصویب گردید. از آنجا كه این ارگانیسم ها شبیه به باكتری های جدا شده توسط سالمون بودند، به همین جهت به افتخار كاشف اولیه این باكتری سالمونلا[2] نامیدند(Roumagnac et al., 2006).

 

     در فاصله بین سال­های 1925ـ1900 بزرگ­ترین رویداد در كشف سرولوژیكی آنتی‌ژن‌های سوماتیك و فلاژلا در مورد گروه سالمونلا بوسیله لیگنیرز انجام شد. در سال 1926 تركیبات پادگنی سالمونلا طبقه‌بندی گردید و جدولی به نام جدول كافمن ـ وایت ایجاد شد. در حال حاضر این جدول دارای حدود 2500 سروتیپ است (Bhatia & Nabb , 1980) .

 

     سالمونلا بطور گسترده در طبیعت توزیع شده است مانند آب آلوده، خاك حاوی مدفوع حیوانات و غیره. به طور عمده این باكتری­ها در روده­ی حیوانات ساكن است و مخزن اصلی آلودگی مرغ، تخم مرغ، دام، حیوانات خانگی و خزندگان است(Cidrp, 2009).

 

 2-1-2- خواص شكلی

 

اعضای جنس سالمونلا باكتری­های میله­ای شكل و اندازه­ی آن 5-2 ´5/1-7 /. میكرون بوده است.گرم منفی، بدون اسپور و متعلق به خانواده­ی انتروباكتریاسه­اند (J. Antonio , 2009 ; Dolye & Beuchat, 2007) .. اكثر اعضای این جنس متحرك و با تاژه­ی پری­تریش­اند به­جز چند مورد استثناء مانند سالمونلا گالیناروم[3] و سالمونلا پولوروم[4] (et al., 2005 Hara-Kudo).

 

3-1-2- خواص بیوشیمیایی

 

اعضای این جنس قادر به تخمیر گلوكز بوده ولی از تخمیر ساكارز و لاكتوز نا­توانند. بیشتر انواع سالمونلا ها گلوكز، مالتوز، مانیتول، دولسیتول، دكسترین و سوربیتول را تخمیر می كنند و اسید و گاز بوجود می آورند. اكثر سویه­ها H₂sرا از منبع سولفوری معدنی تولید كرده و تولید H₂S یکی از واکنش های کلیدی در تشخیص سالمونلاها می­باشد. به استثنای سروتیپ تیفی[5] در بیشتر موارد جدا شده از گلوکز گاز ایجاد می­کنند. در سیترات به عنوان تنها منبع كربن رشد می­كنند اما برخی از گونه ها مانند سالمونلاتیفی و سالمونلا پاراتیفی A سیترات منفی هستند Aksoy, 2004)). این باكتری اكسیداز منفی و كاتالاز مثبت بوده. از تولیدات این باكتری لیزین در كربوكسیلات، سولفات هیدروژن وارنیتین می‌باشد.

 

( Alcamo , 1997 ; Connie & Manuselis, 2000) .

 

   از دیگر ویژگیهای بیوشیمیایی این است كه اكثر سالمونلاها عدم تولید اندول، عدم تولید آنزیم‌های اوره آز،   لیپاز، دزاكسی ریبونوكلئاز، فنیل‌آلانین و تریپتوفان دآمیناز، دكربوكسیلاسیون اسیدهای آمینه لیزین، اورنیتین و آرژنین، واكنش مثبت در آزمایش متیل‌رد(MR) و واكنش منفی در آزمایش وژس ـ پروسكوئر (VP) مثبت می‌باشد.( (Alcamo , 1997 ; Dolye & Beuchat , 2007.

 

 4-1-2- مقاومت در برابر عوامل فیزیكی و شیمیایی

 

این باكتری روی محیط كشت ماهها زنده می­مانند. حرارت 60 درجه را 15 تا 20 دقیقه تحمل می­كنند، سالمونلاها مدت 13 ماه در لاشه­های آلوده نگهداری شده در یخچال، 120 روز درآب، 280 روز در خاك باغچه و مدت بسیار طولانی در شیرخشك­های بدون چربی و موادغذایی دارای تخم مرغ زنده می­مانند. سالمونلاها نسبت به سرما مقاوم بوده و مدت3 ماه در برف و یخ زنده مانده واز این طریق می­توانند اپیدمی به­وجود آورند. كلرامنفیكل استرپتومیسین و بسیاری از آنتی بیوتیك های وسیع الطیف بر آن موثرند پنی سیلین بر آن كاملا بی­اثر است. سالمونلاها همچنین نسبت به املاح صفراوی مقاومند وبه همین دلیل از این مواد نیز علاوه بر رنگ­ها در تهیه محیط‌های غنی‌كننده استفاده می‌كنند Aksoy, 2004)).

 

 5-1-2- خواص كشت

 

اعضای این جنس هوازی بی­هوازی اختیاری می­باشند. مزوفیل بوده و رشد بهینه­ی آن در دمای 37درجه است.با این­حال برخی از سالمونلا­هادر شرایط شدید زیست محیطی مانند درجه حرارت بالای 54 درجه و سرمای 4-2 درجه را تحمل كنند. pH مناسب برای رشد آن 5/7-5/ 6 می باشد ولی pH حدود 9- 5/4  را می تواند تحمل كند و اگر pH پائین­تر از 4 برود باعث از بین رفتن میكرو­ارگانیسم می­شود. pH بیشتر از 9 صرفا از رشد آن جلوگیری می­كند. غلظت نمك 3/ 5 % بالاتر عاملی در جهت جلوگیری از رشد و تكثیر باکتری است (Jay et al., 2005 ; Doyle.M, 2007).

 

2-6- گیرنده‌های حسی و عمقی.. 13

 

2-6-1- دوکهای عضلانی.. 13

 

2-6-2- اندامهای وتری گلژی.. 14

 

2-7- تأثیرات مربوط به تمرینات پلایومتریک… 14

 

2-8- طبقه‌بندی تمرینات پلایومتریک… 14

 

2-9- اصول بکارگیری تمرینات پلایومتریک… 16

 

2-10- آسیب‌های ناشی از تمرینات پلایومتریک… 17

 

2-11- توان بیهوازی.. 17

 

2-11-1- عوامل مؤثر بر توان بی‌هوازی.. 18

 

2-12- چابكی.. 19

 

2-12-1- عوامل مؤثر بر چابكی.. 20

 

2-12-2- عوامل مؤثر در گسترش دامنه چابكی.. 20

 

2-13- استقامت عضلانی.. 20

 

2-13-1- عوامل تأثیر گذار در استقامت عضلانی.. 21

 

2-14- انعطاف پذیری.. 22

 

2-14-1- عوامل تأثیرگذار بر انعطاف پذیری.. 23

 

2-14-1-1- عوامل داخلی.. 23

 

2-14-1-2- عوامل خارجی.. 24

 

2-14-1-3- ارزشیابی انعطاف پذیری.. 25

 

بخش دوم: پیشینه تحقیق.. 25

 

2-15- تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور. 25

 

2-16- جمع‌بندی تحقیقات انجام شده 27

 

فصل سوم: روش‌ شناسی تحقیق

 

3-1- مقدمه. 28

 

3-2- روش تحقیق.. 28

 

3-3- جامعه و نمونه آماری آماری.. 28

 

3-4- متغیرهای تحقیق.. 29

 

3-4-1- متغیر مستقل.. 29

 

3-4-2- متغیر‌های وابسته. 29

 

3-5- ابزار اندازه گیری.. 29

 

3-6- روش جمع‌آوری دادهها 29

 

3-6-1- روش اندازه‌گیری قد. 30

 

3-6-2- روش اندازهگیری وزن. 30

 

3-6-3- روش جمع آوری اطلاعات از آزمون نشستن و رساندن دست‌ها به پنجه پا 31

 

3-6-4- روش جمع آوری اطلاعات از آزمون دوی 9×4. 31

 

3-6-5- روش جمع آوری اطلاعات از آزمون پرش سارجنت… 32

 

3-6-6- روش اندازه گیری استقامت عضلانی بالاتنه. 32

 

3-7- روش‌های آماری.. 33

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری

 

4-1- توصیف آماری داده‌ها 34

 

4-2- آزمون فرضیه‌ها: 35

 

فرضیه اول. 35

 

فرضیه دوم. 36

 

فرضیه سوم. 37

 

فرضیه چهارم. 38

 

فصل پنجم:‌ بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1- خلاصه تحقیق.. 39

 

5-2- بحث و نتیجه‌گیری.. 40

 

5-3- پیشنهادات برخاسته از تحقیق.. 41

 

5-3-1 پیشنهادات کاربردی.. 41

 

5-3-2- پیشنهادات پژوهشی.. 42

 

منابع و مآخذ. 43

 

چکیده

 

 

هدف از این تحقیق تاثیر یک دوره تمرینات دایره­ای پلایومتریک بر فاکتورهای آمادی جسمانی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران بود.

 

بدین منظور 30 نفر از دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران در سال تحصیلی 93-92 به صورت هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه تجربی (N=15) با (میانگین سن 97/1±2/17 سال، قد 69/3±06/179 سانتی­متر، وزن 81/5±06/73 کیلوگرم) و گروه کنترل (N=15) با (میانگین سن 57/3±26/17 سال، قد 74/6±6/177 سانتی­متر، وزن 88/5±66/72 کیلوگرم) تقسیم شدند. روش کار بدین صورت بود که ابتدا پرسشنامه جهت کسب اطلاعات شخصی توسط آزمودنی­ها تکمیل شد. پس از آن جهت آشنایی آزمودنی­ها با آزمون­ها، کلیه مراحل اجرای آزمون و نحوه انجام هر کدام از آزمون­ها به ترتیب توسط محقق توضیح و اجرا شد. سپس آزمودنی­ها 20 دقیقه گرم کرده و به ترتیب آزمون­های (سن، قد، وزن، نشستن و رسیدن، پرش سارجنت، شنا روی دست و دو 9×4) را به ترتیب برای اندازه­گیری فاکتورهای (انعطاف­پذیری، توان بی­هوازی، استقامت عضلانی و چابکی) را در پیش تست انجام داده و نتایج در برگه­های مخصوص ثبت شد. سپس گروه تجربی به مدت 6 هفته، هفته­ای 3 جلسه و هر جلسه 45 الی 60 دقیقه برنامه منتخب تمرین دایره­ای پلایومتریک را انجام داده و گروه کنترل هیچ تمرینی انجام نداد. در انتها نیز برای جمع آوری داده­ها در پس آزمون هر دو گروه مجدداَ آزمون­های مورد نظر را انجام دادند. نتایج نشان داد: برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر توان بی­هوازی، چابکی، استقامت عضلانی و انعطاف‌پذیری دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران تاثیر معنی­داری دارد.

 

واژه ­های کلیدی: توان بی­هوازی، استقامت عضلانی، چابکی، انعطاف­پذیری کشتی گیر، فاکتورهای آمادگی جسمانی.

 

1-1- مقدمه

 

جامعه ورزشی در جهت قهرمانی و حرفه­ای شدن در حال حرکت است و هر کسی به هر دلیل و هدفی ممکن است در یک فعالیت ورزشی و برنامه تمرینی خاص شرکت کند، اما توجه به این مسئله که استعداد ورزشی یکی از مهمترین عوامل در دستیابی به سطح بالای عملکرد ورزشی است نیز مهم است در ضمن برای شکوفایی این استعداد، مربیگری مبتنی بر اصول عملی ورزش نیز ضروری به شمار می‌رود. از این رو ضمن شناخت این استعداد باید به شیوه ای صحیح آن را رشد و توسعه داد. معمولا متخصصین ورزش معتقدند که برای دستیابی به سطح بالای عملکرد ورزشی باید ضمن شناخت ورزش، با روش‌های مختلف تمرین به توسعه سطح عملکرد و آمادگی افراد پرداخته شود.

 

انگیزه و پیشرفت و دستیابی به اوج توانمندی در اجرای مهارت­ها، مربیان را برآن داشته است تا روش‌ها و راههای تمرینی متفاوتی را جهت موفقیت ورزشکاران به کار گیرند. برای پیشرفت در هر رشته ورزشی، ضمن آگاهی لازم از اصول و فنون آن ورزش، باید ورزشکار از آمادگی بدنی لازم و اختصاصی برخوردار باشد(ادیب­پور، 1380). برای رسیدن به این آمادگی، یکی از شیوه‌های تمرینی که توسط مربیان به کار گرفته می‌شود تمرینات پلایومتریک است. از آنجایی که هر ورزشکاری برای قویتر و سریعتر بودن تلاش می‌کند پس این نوع تمرینات را می‌توان برای بهبود قدرت و سرعت ورزشکاران جهت افزایش آمادگی و توانایی آنها به کار گرفت. شروع به کارگیری این نوع تمرینات از دهه 1960 بوده که  از آن به عنوان یک روش تمرینی زود بازده استفاده می‌شد. این تمرینات با استفاده از مکانیسم بازتاب کششی برای رسیدن به اهداف ورزشی مفید بوده و در بسیاری از ورزش‌ها چون والیبال، بسکتبال، دوو میدانی، شنا و… کاربرد داشته است (ادیب­پور، 1380).

 

رشته کشتی از جمله رشته­های ورزشی است که در آن آمادگی جسمانی اهمیت بالایی دارد. پس ورزشکار برای دستیابی به رکورد خوب باید میزان، آمادگی و توان بدنی خود را بالا ببرد که این هدف می‌تواند از طریق تمرینات پلایومتریک فراهم شود و به ورزشکار در بهبود و توسعه آمادگی جسمانی و کسب قهرمانی خوب کمک می‌کند. در این تحقیق سعی بر این خواهد بود که به بررسی تاثیر تمرینات پلایومتریک بر فاكتورهای آمادگی جسمانی دانش­آموزان كشتی­گیر به عنوان آینده­سازان این رشته ورزشی پرطرفدار كشورمان پرداخته شود تا شاید بتوان با کسب اطلاعات، کمکی به ورزشکاران و مربیان نمود (بومپا،[1] 1982).          

 

1-2- بیان مساله

 

پیشرفت­های علوم ورزشی در سال­های اخیر بسیار چشمگیر بوده و آمادگی جسمانی نیز به عنوان بخش مهمی‌از این پیشرفت­ها، از تنوع، تغییر و توسعه به دور نبوده است. انجام تمرینات خاص برای رسیدن به آمادگی مطلوب در رشته­های ورزشی و همچنین در بحث تندرستی عمومی‌اهمیت ویژه­ای دارد. اگر این تمرینات بر پایه تحقیقات علمی‌استوار باشد، نتایج بهتری در پی خواهد داشت. از بین عوامل آمادگی جسمانی، توان عاملی مهم در موفقیت ورزشکاران محسوب می­شود و توان بی­هوازی اندام تحتانی عامل مهمی‌در رشته­هایی مانند فوتبال، بسکتبال، تکواندو و غیره است. در چند دهه اخیر، روش­های مختلفی مانند تمرینات با وزنه و تمرینات سرعتی برای تقویت توان بی­هوازی اندام تحتانی به کار برده شده است. اخیرا تمرینات پلایومتریک به عنوان شیوه­ای موثر، مورد توجه مربیانی قرار گرفته که در پی تقویت عملکردهای سرعتی و انفجاری ورزشکاران هستند. اصولا ویژگی ذاتی این نوع تمرینات، تلفیق قدرت و سرعت برای تولید توان است. این تمرینات با درگیر کردن تعداد بیشتری از تارهای عضلانی در اثر فعال شدن دوک‌های عضلانی و بهره مندی از ویژگی الاستیک یا کشسانی عضلات، سازگاری‌های عملکردی مختلفی در عضلات به وجود می‌آورند که نتیجه آن عملکرد بهتر و هماهنگ تر عضلات (هماهنگی در بکارگیری عضلات) و ایجاد قدرت انفجاری بیشتر در عمل است. این سازگاری، بویژه در رشته‌هایی که نیازمند پرش‌های پیاپی به مدت طولانی اند، اهمیت بیشتری دارد (نبی زاده و همکاران،1393).

 

آمادگی جسمانی همچنین مجموعه ای از ویژگی‌های ذاتی و اکتسابی است که توانایی اجرای فعالیت بدنی را تعیین می‌کند (سندگل،1372) و ایجاد سلامت عمومی‌مهمترین نقشی است که می‌توان از آن انتظار داشت. از جمله فاکتورهای مهم آمادگی جسمانی می­توان توان بی­هوازی، چابکی، قدرت و انعطاف­پذیری را نام برد (هامپری [2]و همکاران،1999).

 

در علم فیزیک توان عبارت است از انجام کاری معین در واحد زمان است. اغلب رشته‌های ورزشی دارای اجرای فعالیت‌های کوتاه مدت و سریع با بازده توان حداکثر، نیاز دارند. در واقع توان انفجاری نشانه ظرفیت و قابلیت دستگاه متابولیکی برای تأمین انرژی در غیاب اکسیژن است. بدین ترتیب اندازه‌گیری این قابلیت برای ارزیابی برنامه‌های تمرین و گزینش ورزشکاران زبده از اهمیت زیادی برخوردار است (مارکویچ[3] و همکاران، 2007).

 

تا دهه شصت میلادی، طراحی تمرینات بدنسازی بیشتر به کار مقاومتی برای افزایش قدرت یا سرعت محدود می­شده است. پس از آن، تمرینات مذکور تنها پیش­درآمدی برای تمرینات اصلی توانی یعنی تمرینات پلایومتریک محسوب شدند. در یک تعریف عملیاتی، حرکت پلایومتریک فعالیتی سریع و قدرتمند است که با استفاده از یک پیش­ حرکت کششی و سریع که محرک رفلکس کششی است، اجرا می­شود. در تمرینات پلایومتریک، با درگیر نمودن بیشتر اجزای کشش­ پذیر طبیعی عضله (تاندون­ها) و رفلکس کششی تلاش می­شود توان حرکات اجرایی افزایش یابد (کوین و همکاران، ). علاوه بر این، به نظر می­رسد که بازدارندگی متقابل عصبی نیز در تسهیل این فرآیند نقش داشته باشد (مک­کاتی[4] و همکاران، 2007. بنجامین و همکاران، 2005.گاردینر). پلایومتریک، تمریناتی است که عضلات را قادر می‌سازد در کوتاه‌ترین زمان ممکن، حداکثر قدرت خود را اعمال کند و فرآیند چرخه کشیده شدن ـ کوتاه شدن انقباض عضلانی، پایه اصلی این تمرین است (کوین[5] و همکاران، 2009).

 

مزیّت این تمرین در این است که موجب آمادگی دستگاه عصبی ـ عضلانی می‌شود و در نتیجه به ورزشکاران اجازه می‌دهد تا در فعالیت‌هایی که همراه با تغییر جهت می‌باشند، به نحو قدرتمند و سریعی اجرای وظیفه نمایند. با انجام این گونه تمرینات، زمان موردنیاز برای تغییر جهت، کاهش یافته و در نتیجه، سرعت و توان انفجاری، افزایش می‌یابد. لذا، ورزشکارانی که در رشته‌های مختلف به توان نیاز دارند، می‌توانند از تمرینات پلایومتریک بسیار سود ببرند. مزیت دیگر این تمرینات، نوع حرکات آن است که آموزش و یادگیری آن‌ها بسیار ساده و آسان می‌باشد (کلوندی[6] و همکاران، 1390).

 

اما همانند تمرینات استقامتی و مقاومتی، در تمرینات پلایومتریک نیز ضرورت دارد تا نوع حرکت، تعداد وهله­های تمرینی، تعداد تکرار حرکت در هر وهله و شدت بار هر تکرار به دقت طراحی شود. در غیر این صورت، ورزشکار یا با کم­تمرینی روبه­رو می­شود و پیشرفت چندانی نخواهد نمود و یا با بیش­ تمرینی روبرو شده و خیلی سریع دچار آسیب می­شود. بر اساس اصل ویژگی تمرین، نوع حرکات پلایومتریک باید تا حد ممکن مشابه حرکات ورزش مورد نظر باشد (کوین و همکاران، 2009. پوتاچ[7]، 2003. بومپاف[8] 1382). اما اینکه این تمرینات با چه شدت و چه مدتی باید انجام شوند؟ همچنین اینکه آیا این تمرینات بر فاکتورهای مختلف آمادگی جسمانی (توان بی­هوازی، چابکی، انعطاف­پذیری، استقامت عضلانی) آن هم در کشتی­گیران و مخصوصا کشتی­گیران جوان تاثیر دارد یا نه؟ سوالی است که لازم است تا تحقیقات بیشتری پیرامون آن انجام شود.

 

یکی از عوامل مهم که در اجرای حرکات مختلف رشته ورزشی کشتی کاربرد دارد، قدرت عضلانی و توان انفجاری اندام تحتانی است. همچنین، یکی از جنبه‌های بارز موفقیت و پیشرفت در هر رشته ورزشی، شناخت عوامل مؤثر در برنامه‌های قهرمانی و نیز آگاهی مربیان از ظرفیت‌های عملکردی مؤثر در پیروزی و موفقیت ورزشکاران می‌باشد. در تحقیقات انجام شده داخل و خارج کشور، تأثیر تمرینات پلایومتریک بر توان بی‌هوازی و انفجاری ورزشکاران تا حدودی مشخص گردیده است. اما، در زمینه تاثیر این تمرینات بر فاکتورهای آمادگی جسمانی کشتی­گیران و همچنین معرفی یک شیوه انتخابی مناسب از این‌گونه تمرینات تحقیقات چندانی صورت نگرفته است. لذا، می‌توان با انجام این تحقیق، روش مناسب و مفیدی از این‌گونه تمرینات را ارایه داد تا مربیان و معلمان بتوانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با صرف هزینه اندک، بیشترین سود را برده و به نتیجه برسند.

 

کاربرد این روش تمرینی ابتدا در شوروی و در سال 1960 مشخص شد. به دنبال آن ورزشکاران در رشته‌های دوومیدانی اولین گروهی بودند که با استفاده از این نوع تمرینات به موفقیت‌های چشمگیری دست یافتند (کوین[9] و همکاران، 2009). والری برزوف ، دونده سرعت روسی پیشرفت خود را مدیون تمرینات پلایومتریک می‌دانست. همچنین، اثر تمرینی پلایومتریک به طور تجربی توسط پژوهشگرانی از قبیل‌هارمن، پارسلز و اسکولز مطالعه و گزارش شده است. در چند سال اخیر، انجام تمرین به روش پلایومتریک میان ورزشکاران طراز اول، مرسوم شده و بخشی از برنامه‌های تمرینی آن‌ها را به خود اختصاص داده است (کلوندی[10] و همکاران، 1390).به همین دلیل محقق در تحقیق حاضر در پی یافتن این سوال است که آیا تمرینات پلایومتریک دایره­ای بر برخی فاکتورهای آمادگی جسمانی کشتی­گیران تاثیر دارد؟

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

انسان از گذشته تا به حال در تلاش بوده است که آمادگی بیشتری داشته باشد تا بتواند بهترین مقام­ها و حتی ركوردها را کسب کند. البته دستیابی به سرعت بالای حرکتی و افزایش کارایی كشتی­گیران نیازمند تولید این نیروی پیش برنده بالا می­باشد که این کارخود نیازمند افزایش قدرت و سرعت عضلات درگیر در حرکت‌ها می‌باشد.

 

كشتی­گیرانی که از لحاظ قدرت و سرعت عضلانی ضعیف هستند دارای سرعت عمل پایین بوده و در آنها تطابق و هماهنگی عضلانی ضعیف بوده و در نتیجه قابلیت‌های بدنی و حرکتی آنها از نظر کمی‌و کیفی کاهش می‌یابد (امیرخانی، 1381) .

 

بنابراین رسیدن به بهترین قهرمانی در كشتی بستگی به اجرای خوب مهارت­ها و داشتن حداكثر آمادگی بدنی دارد. لازم است هر كشتی­گیری ضمن صرف زمان کافی جهت یادگیری اصول مهارتی از برنامه تمرینی مناسب بهره جسته تا توانایی­­های خود را از حالت بالقوه به بالفعل در آورد. بنابراین مربی در کنار تمرینات كشتی، از تمرینات غیر تخصصی جهت بهبود عملکرد و افزایش فاکتورهای آمادگی جسمانی برای ورزشکاران استفاده می­نماید که از جمله این تمرینات، تمرینات پلایومتریک است. با توجه به فاکتورهای مهم آمادگی جسمانی در كشتی (توان، چابكی،استقامت و سرعت) و هدف بکارگیری تمرینات پلایومتریک، بنابراین به نظر می­رسد بتوان از این تمرینات در کنار تمرینات تخصصی جهت تقویت عملکرد كشتی­گیران استفاده کرد. چو کراجل داشتن سرعت بالا و اجرای حرکات و مهارت‌ها با سرعت بیشتر در رشته‌های ورزشی را منوط به داشتن تمرینات مناسب به ویژه ترکیبی از تمرینات مقاومتی و پلایومتریک می­داند (هدایت، 1361).

 

با توجه به اهمیت تأثیر تمرینات پلایومتریک بر آمادگی بدنی و حرکتی ورزشکاران، عدم مشاهده تحقیقات كافی در زمینه موضوع مورد نظر، جایگاه ورزش كشتی در بین اقشار مختلف جامعه و در سطح بین­المللی و نیاز به یافتن بهترین برنامه تمرینی برای كسب حداكثر آمادگی جهت دستیابی به قهرمانی در سطوح مختلف ملی و بین ­المللی، در این تحقیق تأثیر تمرینات دایره­ای پلایومتریک بر فاكتورهای آمادگی جسمانی دانش­آموزان كشتی­گیر به عنوان آینده­ سازان كشتی كشور عزیزمان مورد مطالعه قرار گرفته است. امید است با استفاده از نتایج این مطالعه بتوان اطلاعات كامل و جامعی در زمینه تاثیر تمرینات پلایومتریك بر برخی از فاکتور‌های آمادگی جسمانی كشتی­گیران كسب كرده تا با نتایج بدست آمده کمکی به پیشرفت و ارتقاء سطع عملکرد كشتی­گیران کرده باشیم.

 

1-4- اهداف تحقیق

 

1-4-1- هدف کلی:

 

هدف این تحقیق، بررسی تاثیر 6 هفته تمرینات دایره­ای پلایومتریک بر برخی فاکتورهای آمادگی جسمانی (توان بی­هوازی، چابکی، استقامت عضلانی، انعطاف­پذیری) دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران می­باشد.

 

1-4-2- اهداف ویژه

 

1- بررسی اثر برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر چابکی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران.

 

2- بررسی اثر برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر استقامت عضلانی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران.

 

3- بررسی اثر برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر انعطاف­پذیری دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران.

 

4- بررسی اثر برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر توان بی­هوازی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران.

 

1-5- فرضیه­های تحقیق

 

 

1. شش هفته برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر توان بی­هوازی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران تاثیر معنی داری دارد.

 

1. شش هفته برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر چابکی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران تاثیر معنی داری دارد.

 

1. شش هفته برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر استقامت عضلانی دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران تاثیر معنی داری دارد.

 

1. شش هفته برنامه تمرین دایره­ای پلایومتریک بر انعطاف­پذیری دانش­آموزان کشتی­گیر منطقه 11 شهر تهران تاثیر معنی داری دارد.

 

1-6- محدودیت­های تحقیق

 

الف: محدودیت­های تحت كنترل محقق

 

– آزمودنی­های حاضر در این پژوهش همه مرد بودند.

 

– آزمودنی­های تحقیق كشتی­گیران دبیرستانی بودند.

 

ب: محدودیت­های خاج از كنترل محقق

 

– عدم کنترل دقیق برنامه روزانه آزمودنی­ها (استراحت، فعالیت و تغذیه).

 

– عدم کنترل شرایط روحی و روانی آزمودنی­ها در حین آزمون.

 

– عدم کنترل ویژگی­های وراثتی و استعدادهای ذاتی.

 

– عدم کنترل موقعیت اقتصادی و اجتماعی آزمودنی­ها و همچنین سطح فرهنگ خانواده که می تواند فرد را در تنظیم تغذیه، بهداشت و سلامت یاری رساند.