2-6-3   سرمایه‌اجتماعی از دیدگاه رابرت پوتنام ………………………………………………………………….. 36

 

2-6-4  سرمایه‌اجتماعی از دیدگاه نان لین ………………………………………………………………………….. 38

 

2-6-5  سرمایه‌اجتماعی از دیدگاه فرانسیس فوکویاما…………………………………………………………….. 40

 

2-7      تعاریف دیگر از سرمایه‌اجتماعی …………………………………………………………………………….. 42

 

2-8      تبار‌شناسی و زمینه تاریخی سرمایه‌اجتماعی ……………………………………………………………….. 43

 

2-9      بررسی نظریه‌های پیرامون سرمایه‌اجتماعی ………………………………………………………………… 47

 

2-9-1   عوامل ساخت سرمایه‌اجتماعی ………………………………………………………………………………. 47

 

2-9-1-1  عوامل نهادی ………………………………………………………………………………………………….. 47

 

2-9-1-2  عوامل خودجوش ……………………………………………………………………………………………. 48

 

2-9-1-3   عوامل بیرونی ………………………………………………………………………………………………… 48

 

2-9-1-4  عوامل طبیعی …………………………………………………………………………………………………  49

 

2-10     سرمایه‌اجتماعی در پژوهش حاضر …………………………………………………………………………. 49

 

2-10-1  عضویت در گروه‌هاو شبکه‌ها ……………………………………………………………………………… 50

 

2-10-2  اعتماد و اتحاد ………………………………………………………………………………………………….. 51

 

2-10-3  فعالیت‌های اشتراکی ………………………………………………………………………………………….. 55

 

2-10-3-1  مشارکت اجتماعی ………………………………………………………………………………………… 56

 

2-10-4   اطلاعات و ارتباطات …………………………………………………………………………………………. 60

 

2-10-5  وابستگی و شمول اجتماعی …………………………………………………………………………………. 61

 

2-10-6   توانمند سازی و فعالیت سیاسی …………………………………………………………………………….. 62

 

2-11    پیشینه پژوهش  …………………………………………………………………………………………………….. 63

 

2-12    جمع‌بندی پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………….. 71

 

فصل سوم : روش تحقیق

 

3-1     روش پژوهش ………………………………………………………………………………………………………. 75

 

3-2     جامعه آماری پژوهش …………………………………………………………………………………………….. 75

 

3-3    نمونه و روش نمونه‌گیری …………………………………………………………………………………………. 75

 

3-4    ابزار‌گردآوری داده‌های پژوهش …………………………………………………………………………………77

 

3-5   روایی پایایی پرسش‌نامه …………………………………………………………………………………………… 80

 

3-5-1  مشارکت در ورزش‌های تفریحی …………………………………………………………………………….. 80

 

3-5-2  سرمایه‌اجتماعی …………………………………………………………………………………………………… 80

 

3-5-3 تعیین پایایی پرسش‌نامه‌ها ……………………………………………………………………………………….. 81

 

3-6    متغیر‌های پژوهش ………………………………………………………………………………………………….. 82

 

3-7    روش‌های آماری …………………………………………………………………………………………………… 82

 

فصل چهارم : یافته‌های پژوهش

 

4-1    توصیف ویژگی‌های فردی آزمودنی‌های پژوهش ………………………………………………………….. 85

 

4-1-1  جنسیت ………………………………………………………………………………………………………………. 85

 

4-1-2  سن ……………………………………………………………………………………………………………………. 86

 

4-1-3  شغل ………………………………………………………………………………………………………………….. 86

 

4-1-4  وضعیت تحصیلی ………………………………………………………………………………………………….87

 

4-1-5  میزان درآمد ………………………………………………………………………………………………………. 87

 

4-1-6  زمان فراغت در طول روز………………………………………………………………………………………. 88

 

4-1-7  اولویت بندی‌هایی که برای اوقات فراغت در نظر دارند ………………………………………………… 90

 

4-2     شاخص‌های توصیفی مربوط به متغیر‌های پژوهش ……………………………………………………….. 90

 

4-2-1 توصیف مشارکت در ورزش‌های تفریحی آزمودنی‌های پژوهش ……………………………………. 90

 

4-2-2  توصیف ابعاد سرمایه‌اجتماعی آزمودنی‌ها …………………………………………………………………. 91

 

4-3      بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها …………………………………………………………………………… 97

 

4-4      آزمون فرضیه‌های پژوهش …………………………………………………………………………………… 98

 

4-4-1 فرضیه اول ………………………………………………………………………………………………………… 98

 

4-4-2 فرضیه دوم ……………………………………………………………………………………………………….. 99

 

4-4-3 فرضیه سوم ……………………………………………………………………………………………………….. 100

 

4-4-4 فرضیه چهارم …………………………………………………………………………………………………….. 101

 

4-4-5 فرضیه پنجم ……………………………………………………………………………………………………… 102

 

4-4-6 فرضیه ششم ……………………………………………………………………………………………………… 103

 

4-4-7 فرضیه هفتم ……………………………………………………………………………………………………… 104

 

 

4-4-8 فرضیه هشتم …………………………………………………………………………………………………….. 105

 

فصل پنجم :بحث ونتیجه‌گیری

 

5-1    خلاصه پژوهش ………………………………………………………………………………………………….. 108

 

5-2     نتایج پژوهش ……………………………………………………………………………………………………. 109

 

5-2-1 نتایج توصیفی …………………………………………………………………………………………………… 109

 

5-2-2 نتایج آزمون فرضیه‌ها …………………………………………………………………………………………. 111

 

5-3     بحث و نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………………………. 112

 

5-4    پبشنهادات برخاسته از پژوهش ……………………………………………………………………………… 117

 

5-5     پیشنهاداتی که برای پژوهش آینده ……………………………………………………………………….. 120

 

فهرست منابع  ……………………………………………………………………………………………………………..122

 

پیوست‌ها

 

پیوست 1  پرسش‌نامه مشخصات فردی ……………………………………………………………………………. 137

 

پیوست 2  پرسش‌نامه سرمایه‌اجتماعی ……………………………………………………………………………… 138

 

پیوست 3 پرسش‌نامه مشارکت در ورزش‌های تفریحی ……………………………………………………….. 141

 

چکیده:

 

هدف از تحقیق حاضرتعیین ارتباط بین مشارکت در ورزش‌های تفریحی و ابعاد سرمایه‌اجتماعی در جوانان 29-15 سال شهر تهران بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر محاسبه و نمونه‌گیری به روش تصادفی خوشه‌ای انجام شد. تحقیق حاضر توصیفی و از نوع همبستگی بود. ابزار جمع‌آوری اطلاعات، بخش سوم پرسشنامه جامع فعالیت جسمانی سازمان بهداشت جهانی و پرسش‌نامه شش بعدی گروترت بود. هر دو ابزار به روش سه مرحله‌ای ترجمه شدند. روایی صوری و محتوایی آنها توسط گروهی از متخصصین حوزه علوم اجتماعی و مدیریت ورزشی بررسی وتأیید شد. برای محاسبه پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که این مقدار برای سرمایه‌اجتماعی 84/0 و برای مشارکت ورزشی 782/0 بود. به منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌های تحقیق ‌از آمارتوصیفی(میانگین، فراوانی، درصد، انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمونk-s، همبستگی اسپیرمن و پیرسون و رگرسیون تک متغیره) استفاده گردید. بر اساس یافته‌های تحقیق بین مشارکت در ورزش با عضویت در گروه‌ها وشبکه‌ها، اعتماد و اتحاد، فعالیت‌های اشتراکی و همکاری، وابستگی و پیوستگی اجتماعی، توانمندسازی و شرکت در فعالیت‌های سیاسی ارتباط معنی‌دار و مثبتی مشاهده شد. اما متغیر مشارکت در ورزش‌های تفریحی با میزان اطلاعات و ارتباطات رابطه معنی‌داری را نشان نداد. نتایج رگرسیون نشان داد که مشارکت در ورزش‌های تفریحی پیش‌بین معنی‌داری برای سرمایه اجتماعی است. با فراهم ساختن و تدارک سرمایه‌اجتماعی از طریق اطلاع رسانی و آگاه‌سازی به منظور افزایش اعتماد و اتحاد، آموزش جامعه‌پذیری مشارکت، همبستگی‌های اجتماعی در بین جوانان، حمایت ازکانون‌های فرهنگی، برگزاری مسابقات ورزشی باهدف شادی بخشی، تأمین امنیت جوانان به منظور حضور داوطلبانه در نهادها، ارتقای گروه‌های محلی، زمینه سازی، ایجاد و تقویت نهادهای اجتماعی از روش‌های افزایش سرمایه‌اجتماعی است.

 

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

سرمایه‌اجتماعی[1] با دامنه‌ی وسیعی از مفاهیم خود در 20 سال گذشته به طور فزاینده‌ای توجه متخصصان و اندیشمندان علوم اجتماعی را به خود جلب کرده است. این سرمایه منشاء گروه‌هایی است که به طور خودجوش و داوطلبانه سازمان می‌یابند و وجود آن برای کار کرد صحیح نهادهای عمومی و رسمی نیز ضروری و حیاتی است. شبکه‌ها و هنجارهای اجتماعی مرتبط با سرمایه اجتماعی از طریق شکل‌های متفاوت مشارکت در فعالیت‌های مدنی و ارتباطی که شامل تعامل‌های شخصی است، خلق می‌شوند و از این طریق موجب افزایش اعتماد و تعامل می‌شوند. به طور کلی پیامدهای سودآورش در سطح فردی، ارتقاء بهداشت، ایجاد و بهبود فرصت‌های کارآفرینی و در سطح اجتماع افزایش هماهنگی و انسجام اجتماعی و توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی و کاهش نرخ جرم و جنایت و رویه‌های دموکراتیک است (پارسامهرو همکاران، 1392). همواره در جامعه‌ای که از نعمت سرمایه‌اجتماعی چشم گیر برخوردار است همکاری آسان‌تر به نظر می‌رسد (شارع‌پور و حسینی راد، 1387). امروزه این امر مسلم است که رسیدن به توسعه، جامعه مدنی، معیارهای جهان شمول و بستر مناسب برای زیست اجتماعی تنها با وجود سرمایه‌اجتماعی شکل می‌گیرد. فوکویاما[2] زندگی در جامعۀ دارای سرمایه‌اجتماعی را ساده دانسته و نارسایی‌ها و مشکلات رو به رشد کشورهای غربی را ناشی از فرسایش و تحلیل رفتن این سرمایه، به خصوص منبع اصلی آن یعنی خانواده می‌داند (محققی، 1385).

 

از سوی دیگر عاملی که سبب می‌شود از میان عناصر مختلف اجتماعی در درون یک جامعه، ورزش به طور گسترده مورد توجه بیشتر محققان سرمایه‌اجتماعی قرار گیرد این‌است‌که فعالیت‌های اجتماعی در سطح غیر سازمان یافته این قابلیت را دارند که می‌توانند باعث انگیزش، الهام بخشی و ایجاد روحیه‌ی اجتماعی در جامعه شوند. ورزش می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد روابط دوستانه و ارتباط اجتماعی جدید به ویژه بین طبقات مختلف از لحاظ مذهب و قومیت مورد استفاده قرار گیرد. این افراد می‌توانند شامل ورزشکاران، مشارکت کنندگان غیر ورزشکار (تماشاچیان) نیز باشد و در نهایت می‌تواند به افزایش هنجارهای اعتماد و تعامل منجر می شود.

 

پوتنام[3] مشهورترین نظریه‌پرداز سرمایه‌اجتماعی معتقد است که بیشتر ورزش‌ها با توجه به ماهیتشان فعالیتی ارتباطی محسوب شده و مشارکت در ورزش شامل شرکت آگاهانه افراد به صورت مشارکت کننده و تماشاچی می‌شود که با هم ارتباط متقابل دارند و در اثر این روابط متقابل پاداش‌های اجتماعی میان آنها مبادله می شود. پوتنام عضویت و مشارکت در گروه‌های دارای نظم افقی (مانند باشگاه‌های ورزشی، اتحادیه‌های داوطلبانه و …) و شبکه‌های مشارکت مدنی را یکی از اشکال ضروری سرمایه‌اجتماعی می‌داند (پارسامهرو همکاران، 1392).

 

2-1- بیان مسئله

 

تمدن و پیشرفت روزافزون فناوری‌های مدرن، پدیده‌ای به نام فقر حرکتی را با خود به همراه آورده است. برون‌رفت از وضع موجود، نیازمند ابزارهای درخور و شایسته از جمله فعالیت‌های ورزشی به عنوان یک ابزار چند بعدی با تأثیرات گسترده بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی، کمک به اوقات فراغت سالم و ایجاد نشاط و شادابی است (رضوی و طاهری، 1388). ورزش‌های تفریحی می‌تواند کم تحرکی زندگی روزمره را در اوقات فراغت جبران کند و از مناسب ترین و شاید ضروری‌ترین گونه‌های گذران اوقات فراغت در عصر حاضر است. (جلالی فراهانی، 1390). کارکرد اجتماعی ورزش در توسعه و تحکیم روابط اجتماعی، کارکرد زیربنایی و بنیادی است که در کل ساختار جامعه و روابط موجود در اقشار و آحاد اجتماعی اثرات قابل توجهی بر جای می‌گذارد(کریمیان و همکاران، 1392).

 

ازسوی دیگر  یکی از فعالیت‌هایی که افراد می‌توانند در اوقات فراغت خود انجام دهند برقراری ارتباط با دیگر افراد به دلایل مختلف باشد؛ اما به موازات افزایش جمعیت روابط چهره‌به‌چهره کارکرد خود را از دست داده و جای خود را به نوع دیگری از روابط می‌دهند. به اعتقاد زیمل[1] نتیجه چنین شرایطی ناپایداری روابط و کاهش اعتماد اجتماعی است. سرمایه‌اجتماعی از جمله مفاهیم چند وجهی در علوم اجتماعی است که در اوایل قرن بیستم به صورت علمی و آکادمیک مطرح و از سال 1980 وارد متون علوم سیاسی و جامعه شناسی شد. کاربرد مفهوم سرمایه‌اجتماعی بصورت آنچه که امروزه مدنظر است به تدریج در دهه 1990 رایج شده است (شیخی، 1393).

 

در بسیاری از کشورهای غربی مردم برای جزئی‌ترین مسائل اشتراکی جامعه، گروه و انجمن تشکیل می‌دهند. اما در کشورهای جهان سوم کم بودن این ارتباطات و البته کارایی نامطلوب و غیر کارکردی کانون‌ها و انجمن‌های صنفی یا گروهی، قابل توجه و ملموس است. (محققی، 1385). در این میان ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی شناخته شده است که افراد را در یک شبکه اجتماعی که دارای روابط اجتماعی پیچیده هستند به تعامل و کنش متقابل وا داشته و عرصه ظهور رفتارها، نگرش‌ها، بازنمایی‌های معنا دار در قرن حاضر شده است. (فتحی، 1388).

 

سرمایه‌اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی، یکی از عوامل محیطی تعیین کننده سطح سازگاری و سلامت جامعه محسوب می‌شوند، به این دلیل که فعالیت‌ها و تحرکات اجتماعی، فعالیت‌های بدنی بیشتری را می‌طلبد تا فعالیت‌هایی که در انزوای اجتماعی قراردارد (ترکانو پارسامهر، 1391 ).

 

 این پژوهش از تقسیم‌بندی شش بعدی گروترت[2] استفاده خواهد کرد که به شرح زیر می باشد:

 

1- گروه ها و شبکه ها:

 

گروه‌ها می‌توانند گروه‌های رسمی سازمان یافته یا گروه‌های غیررسمی و داوطلبی باشند. این گروه‌ها طیف وسیعی از تنوع را در خود جای داده اند(گروترت،2004 ). انجام فعالیت‌های داوطلبی به دلیل انتقال دانش و اعتماد شخصی، موجب افزایش رشد اجتماعی و ارتقای ارزش بشری در جامعه می‌شود(رضوی و طاهری، 1388).

 

2- اعتماد و اتحاد

 

این بعد کمی پا را فراتر از اعتماد و اتحاد متعارف در جوامع می‌گذارد، به دنبال آن است تا نشان دهد افراد تا چه اندازه حاضرند به همسایگان، مقامات دولتی، محلی و یا مرکزی اعتماد کنند (گروترت،2004 ). اعتماد از پیش شرط‌های اساسی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر جامعه ای محسوب می‌شود. با بسط و گسترش فرهنگ اعتماد می‌توان به جای ارزش‌های منفی مانند دروغ، کلاهبرداری، چاپلوسی، نفاق و غیره،  ارزش‌های اخلاقی مثبت مانند صداقت، راست‌گویی، انصاف، امانت‌داری، تعهد و شهامت را در جامعه پروراند (حیدرآبادی، 1390).

 

3- فعالیت اشتراکی و همکاری

 

این مقوله بررسی می‌کند که افراد یک جامعه‌ی کوچک مثل خانواده در بروز مشکلات به دیگر جوامع بزرگ‌تر کمک کرده و در پروژه‌های دسته جمعی شرکت می‌کنند؛ و در پاسخ به بحران‌های به وجود آمده همکاری‌های لازم را انجام می‌دهند(‌گروترت،2004 ). در همین رابطه وزارت ورزش و جوانان اعلام می‌دارد که مشارکت‌های اجتماعی و توسعه فعالیت‌های بشر دوستانه جوانان می‌تواند آسیب‌های اجتماعی را کاهش دهد و به کنترل و پیش‌گیری از آسیب های فضای مجازی منجر شود (درگاه وزارت ورزش و جوانان،1393).

 

4- اطلاعات و ارتباطات

 

این بعد کاوش می کند تا نشان دهد که افراد برای به دست آوردن اطلاعات مهم که در طول روز به آن احتیاج دارند از چگونه منابع اطلاعاتی استفاده می‌کنند. استفاده از منابعی همچون گروه ها و انجمن ها، خویشاوندان، دوستان و همسایگان نشان دهنده ارتباطات بالای افراد است و منابعی اطلاعاتی همچون رادیو، تلویزیون، روزنامه و اینترنت ارتباط پایین افراد را نشان می‌دهد(گروتروت،2004‌).

 

5- وابستگی و شمول اجتماعی