۲. 3. ۲. افلاتون ………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

 

۲. 3. ۳. دکارت …………………………………………………………………………………………………………………………… 23

 

۲. 3. ۴. روسو …………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

۲. 3. ۵. کانت ……………………………………………………………………………………………………………………………… 24

 

۲. 3. ۶. هگل ……………………………………………………………………………………………………………………………… 24

 

۲. 3. ۷. کی‌یر‌کگارد …………………………………………………………………………………………………………………… 25

 

 

2. 3. ۸. پیرس…………………………………………………………………………………………………………………………….. 25

 

2. 3. 9. دیویی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 25

 

2. 3. 10. ویتگنشتاین ……………………………………………………………………………………………………………….. 26

 

۲. 3. ۱۱. ویگوتسکی …………………………………………………………………………………………………………………. 27

 

۲. 4. نگاهی به روند جنبش فلسفه برای کودکان در سطح جهانی………………………………………… 27

 

۲. 4. ۱. فلسفه برای کودکان در آمریکا ……………………………………………………………………………………. 28

 

 

2. 4. 1. 1. متیو لیپمن …………………………………………………………………………………………………………….. 28

 

۲. 4. 1. 2. آن مارگارت شارپ…………………………………………………………………………………………………… 29

 

۲. 4. 1. 3. گرت بی متیوز…………………………………………………………………………………………………………. 30

 

۲. 4. 2. فلسفه برای کودکان در استرالیا…………………………………………………………………………………… 31

 

۲. 4. 2. 1. فیلیپ کم…………………………………………………………………………………………………………………. 31

 

۲. 4. 2. 2. گیلبرت بورگ…………………………………………………………………………………………………………… 32

 

۲. 4. 3. فلسفه برای کودکان در انگلستان…………………………………………………………………………………. 32

 

۲. 4. 4. فلسفه برای کودکان در فرانسه…………………………………………………………………………………….. 33

 

۲. 4. 5. فلسفه برای کودکان در دانمارک…………………………………………………………………………………. 33

 

۲. 4. 6. فلسفه برای کودکان در ژاپن………………………………………………………………………………………… 34

 

۲. 4. 7. فلسفه برای کودکان در آفریقای جنوبی……………………………………………………………………… 35

 

۲. 5. رویکردهای نظری برنامه فلسفه برای کودکان در سطح جهانی……………………………………… 36

 

۲. 5. 1. رویکرد لیپمن، شارپ و کم………………………………………………………………………………………….. 36

 

۲. 5. 2. رویکرد متیوز…………………………………………………………………………………………………………………. 37

 

۲. 6. فلسفه برای کودکان در سطح ملی……………………………………………………………………………………. 38

 

۲. 6. 1. رویکرد خسرونژاد…………………………………………………………………………………………………………… 39

 

۲. 7. چالش‌های پیش روی برنامه فلسفه برای کودکان…………………………………………………………… 40

 

۲. 8. هرمنوتیک………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

 

۲. 8. 1. شلایرماخر……………………………………………………………………………………………………………………… 45

 

۲. 8. 2. ویلهلم دیلتای ………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

۲. 8. 3. هایدگر و هرمنوتیک……………………………………………………………………………………………………… 46

 

۲. 8. 4. هانس گئورگ گادامر……………………………………………………………………………………………………. 48

 

 

2. 9. هرمنوتیک و تعلیم و تربیت………………………………………………………………………………………………..49

 

2. 10. پژوهش‌های پیشین………………………………………………………………………………………………….51

 

۲. 10. ۱. پیشینه پژوهش در خارج از ایران…………………………………………………………………………….. 51

 

۲. 10. ۲. پیشینه پژوهش در ایران…………………………………………………………………………………………… 54

 

۲. 10. ۲. ۱. پژوهش‌های مربوط به فلسفه برای کودکان………………………………………………………… 54

 

۲. 10. ۲. ۲. پژوهش‌های مربوط به هرمنوتیک و تعلیم و تربیت…………………………………………… 57

 

۲. 11. جمع‌بندی پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 60

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

۳. ۱. روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………. 62

 

۳. ۲. طرح پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………. 62

 

۳. ۳. روش داده‌یابی…………………………………………………………………………………………………………………….. 62

 

۳. ۴. روش داده‌کاوی…………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

۳. ۵. اعتبارسنجی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………. 63

 

۳. ۶. حساسیت پژوهشگر……………………………………………………………………………………………………………. 64

 

فصل چهارم: یافته ها

 

۴. ۱. تحلیل و بررسی………………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

۴. ۲. فهم از منظر هرمنوتیک فلسفی گادامر …………………………………………………………………………… 67

 

 

۴. ۲. ۱. واقعه فهم………………………………………………………………………………………………………………………. 67

 

۴. ۲. ۲. فهم، واقعه‌ای دیالکتیکی………………………………………………………………………………………………. 69

 

۴. ۲. ۳. تاریخ‌مندی فهم…………………………………………………………………………………………………………….. 69

 

۴. ۲. ۴. رابطه سنت و فهم………………………………………………………………………………………………………… 71

 

۴. ۲. ۵. پیش‌داوری و دور هرمنوتیکی……………………………………………………………………………………… 72

 

۴. ۲. ۶. افق و امتزاج افق‌ها……………………………………………………………………………………………………….. 74

 

۴. ۲. ۷. جنبه کاربردی فهم……………………………………………………………………………………………………….. 76

 

۴. ۲. ۸. زبان‌مندی فهم………………………………………………………………………………………………………………. 76

 

۴. ۳. گادامر و تفسیر متن…………………………………………………………………………………………………………… 78

 

۴. ۴. گادامردر بوته نقد……………………………………………………………………………………………………………….. 80

 

۴. ۵. پرسش اول پژوهش: ره‌آورد هرمنوتیک فلسفی گادامر برای محتوای «برنامه فلسفه برای کودکان» چه می‌تواند باشد؟     83

 

۴. ۵. ۱. هرمنوتیک فلسفی و اهداف تعلیم و تربیت……………………………………………………………….. 83

 

۴. ۵. ۲. هرمنوتیک فلسفی و برنامه درسی………………………………………………………………………………. 85

 

۴. ۵. ۳. هرمنوتیک فلسفی و محتوای برنامه فلسفه برای کودکان………………………………………….. 87

 

۴. ۵. ۴. ویژگی داستان‌های فلسفه برای کودکان……………………………………………………………………… 87

 

۴. ۵. ۵. نگاهی دوباره به مفهوم ادبیات و تبیین جایگاه آن…………………………………………………….. 89

 

 

4. ۵. ۶. زبان و ضرورت تکثر معنا……………………………………………………………………………………………… 94

 

۴. ۵. ۷. جایگاه متغیر تأویل و نیاز به آن………………………………………………………………………………….. 94

 

۴ .۵. ۸. خواننده در نقد نوین…………………………………………………………………………………………………….. 96

 

۴. ۵. ۹. رولان بارت و خوانش متن……………………………………………………………………………………………. 96

 

۴. ۵. 10. بینامتنیت ………………………………………………………………………………………………………………….. 97

 

 

4. 5. 11. رابطه متن و تصویر در رویکرد مبتنی بر هرمنوتیک………………………………………………. 98

 

۴. ۶. پرسش دوم پژوهش: ره‌آورد هرمنوتیک فلسفی گادامر برای روش «برنامه فلسفه برای کودکان» چه می‌تواند باشد؟        102

 

۴. ۶. ۱. تحلیل واقعه‌ فهم در رویکرد داستان‌های فکری ایرانی……………………………………………… 114

 

۴. ۶. 2. پرسشگری و دیالوگ در هرمنوتیک گادامر………………………………………………………………… 119

 

۴. ۶. ۳. جدایی‌ناپذیری روش از محتوا…………………………………………………………………………………….. 119

 

۴. ۶. ۴. اذعان به کامل‌نبودن دانسته‌های خود………………………………………………………………………… 120

 

۴. ۶. ۵. دوری‌بودن…………………………………………………………………………………………………………………….. 120

 

۴. ۷. پرسش سوم پژوهش: ره‌آورد هرمنوتیک فلسفی گادامر برای ارزیابی «برنامه فلسفه برای کودکان» چه می‌تواند باشد؟     122

 

۴. ۷. ۱. دور هرمنوتیکی……………………………………………………………………………………………………………. 122

 

۴. ۷. ۲. هرمنوتیک فلسفی و دور هرمنوتیکی………………………………………………………………………… 123

 

۴. ۷. ۳. تنگناهای دور هرمنوتیکی…………………………………………………………………………………………… 124

 

۴. ۷. ۴. دلایل معتقدان به دور هرمنوتیکی…………………………………………………………………………….. 124

 

۴. ۷. ۵. دور هرمنوتیکی و مطالعات میان‌رشته‌ای…………………………………………………………………… 125

 

۴. ۷. ۶. دور هرمنوتیکی و رابطه متن و تصویر……………………………………………………………………….. 126

 

۴. ۷. ۷. دور هرمنوتیکی، فهم و ارزیابی داستان……………………………………………………………………… 128

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

۵. ۱. بحث و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………………………… 132

 

۵. ۲. تنگناهای پیش پا و افق‌های پیش‌روی رویکرد هرمنوتیک ………………………………………….. 147

 

۵. ۳. پیشنهاده‌های پژوهشی…………………………………………………………………………………………………….. 149

 

۵. ۴. پیشنهاده‌های کاربردی……………………………………………………………………………………………………… 150

 

 

5. 5. محدودیت‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 150

 

 

 

فهرست منابع

 

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………….. 151

 

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………….. 157

 

فهرست جدول‌ها

 

جدول شماره ۱: ویژگی‌های رویکردهای فلسفی حلقه کندوکاو……………………………………………… 143

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار شماره ۱: سیر تاریخی و گرایش‌های هرمنوتیک…………………………………………………………. 133

 

نمودار شماره ۲: رویکردهای نظری (فبک)………………………………………………………………………………. 134

 

نمودار شماره ۳: چرخه فهم در هرمنوتیک فلسفی گادامر…………………………………………………….. 135

 

نمودار شماره ۴: جایگاه ادبیات در رویکردهای نظری (فبک)…………………………………………………. 138

 

نمودار شماره ۵: ارتباط رویکردهای حلقه کندوکاو هرمنوتیکی…………………………………………….. 144

 

نمودار شماره ۶: حلقه کندوکاو هرمنوتیکی برمبنای هرمنوتیک فلسفی گادامر…………………… 146

 

چکیده

 

«فلسفه برای کودکان» به عنوان شاخصِ پارادایم جدید تعلیم و تربیت بی‌نیاز از پژوهش‌ها و تأملات فلسفی نیست. پیش از این، نفوذ دستاوردهای فکری هرمنوتیک به حوزه‌های مختلف دانش، از جمله تعلیم و تربیت، پرسش‌ها و بحث‌های تأمل‌برانگیزی را موجب شده است، اما پژوهش در زمینه رویکردهای آموزش فلسفه به کودکان با توجه به این امکان و تلاش برای گشایش معرفتی نو در این عرصه، از جمله مسائلی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف این پژوهش اندیشیدن درباره پیامدهایی است که هرمنوتیک فلسفی گادامر می‌تواند برای برنامه «فلسفه برای کودکان» داشته باشد. بر این اساس، امکانات و ظرفیت‌های هرمنوتیک فلسفی گادامر در زمینه محتوا، روش و ارزیابی برنامه «فلسفه برای کودکان» با رویکردی استنتاجی بررسی شد. نتایج پژوهش نشان داد که رویکرد داستان‌های فکری ایرانی، تألیف مرتضی خسرونژاد، نزدیک‌ترین رویکرد نظری «فلسفه برای کودکان» به مباحث هرمنوتیکی است. رهاورد هرمنوتیک فلسفی گادامر در زمینه محتوای برنامه «فلسفه برای کودکان» تبیین پدیدارشناختی و دیالکتیکی ادبیات و ضرورت توجه به ارتباط متن و تصویر در رویکردهای نظری این برنامه است. نتایج این پژوهش در مورد روش برنامه مشخصاً در سه مقوله بازی، فهم و پرسشگری جمع‌بندی شد. سرانجام، پژوهش با ارزیابی برنامه بر مبنای مفهوم دور هرمنوتیکی و امکان طرح مستقل رویکرد هرمنوتیک در برنامه «فلسفه برای کودکان» به پایان دور اول از فهم موضوع مورد مطالعه رسید.

 

 

 

مقدمه

 

چهار سال حضور در کلاس‌های فلسفه کافی بود تا در ابتدای امر عبارت فلسفه برای کودکان[1] برایم نامأنوس و عجیب، اما معصومانه، جلوه کند و مجال هرگونه ارتباطی را ممکن نبینم؛ گویی در حیات فلسفه جایی برای او نبود و فلسفه را هم از جانب کودکان خریداری نیست؛ آخر فلسفه کجا و کودک کجا! اما امروز بر آنم تا کودکانمان را به ضیافت فلسفه فراخوانم.