فصل دوم: مبانی نظری و پیشینۀ تحقیق ………………………………………………………….7

 

۲- 1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………..8

 

2-2- مبانی نظری ………………………………………………………………………………..8

 

الف – سبک زندگی …………………………………………………………………………………8

 

۲-2-1- معنای سبک زندگی ……………………………………………………….8

 

۲-2-1-1- معنای لغوی سبک زندگی …………………………………………………8

 

۲-2-1-2- معنای اصطلاحی سبک زندگی ……………………………………………………9

 

الف) سبک زندگی از جنبۀ روان شناختی ………………………………………………………………..9

 

ب) سبک زندگی از جنبۀ جامعه‌شناختی ……………………………………………………………..10

 

2-2-1-3- عناصر مفهوم سبک زندگی ………………………………………………………………12

 

2-2-1-4- تاریخچۀ سبک زندگی …………………………………………………………………14

 

۲-2-1-5- شاخص‌های سبک زندگی ……………………………………………………14

 

الف) مصرف فرهنگی ……………………………………………………………………………………15

 

ب) فعالیت‌های فراغت ………………………………………………………………………..16

 

ج) شاخص‌های پراکنده …………………………………………………………………………. 16

 

ب- لیبرالیسم ………………………………………………………………………………………………………..17

 

2-2-2- مفهوم شناسی لیبرالیسم …………………………………………………17

 

۲-2-2-1- تاریخچۀ لیبرالیسم ………………………………………………………………………………..18

 

۲-2-2-2- مبانی فلسفی لیبرالیسم ……………………………………………………….20

 

۲-2-2-2-1- جهان شناسی …………………………………………………………………..20

 

2-2-2-2-2-انسان‌شناسی ………………………………………………………………….21

 

الف_فردگرایی …………………………………………………………………………………….22

 

ب-انسان‌مداری ……………………………………………………………………………………………..24

 

2-2-2-2-3- ارزش شناسی ………………………………………………………………27

 

الف) آزادی ……………………………………………………………………………………….27

 

ب) تساهل و مدارا ………………………………………………………………………37

 

ج) سکولاریسم ……………………………………………………………………………………31

 

۲-2-2-2-4معرفت‌شناسی …………………………………………………………..34

 

الف) امکان شناخت ………………………………………………………………………34

 

ب) ابزارشناخت ……………………………………………………………………….34

 

2-2-2-3- وروداندیشه‌های لیبرالیستی به ایران ……………………………………….37

 

2-2-2-4- تعلیم و تربیت در مکتب لیبرالیسم ………………………………………………..39

 

ج-اسلام …………………………………………………………………………………………………..40

 

2-2-3- مبانی فکری اسلام …………………………….40

 

2-2-3-1-جهان‌شناسی ………………………………………………………………….40

 

۲-2-3-2-انسان‌شناسی ……………………………………………..41

 

الف-اصالت فرد و جامعه …………………………………………………………43

 

ب) حق و تکلیف …………………………………………………………44

 

۲-2-3-3- ارزش­شناسی ………………………………………………………….46

 

الف- آزادی ………………………………………………………………………………………46

 

ب- تساهل و مدارا …………………………………………………………………………48

 

ج- اخلاق …………………………………………………………………………………49

 

تعریف اخلاق در اسلام ……………………………………………………….49

 

۲-2-3-4- معرفت‌شناسی …………………………………………………50

 

د) برنامۀدرسی پنهان ………………………………………………………………………53

 

2-2-4- انواع برنامه درسی …………………………………………………………………………54

 

۲-2-4-1- مفهوم برنامۀ درسی پنهان ……………………………………………………54

 

2-2-4-1-1- تاریخچۀ برنامۀ درسی پنهان …………………………………………57

 

2-2-4-1-2- رویکردها و نظریه‌های مختلف در برنامۀ درسی پنهان ………………57

 

2-2-4-1-3- ویژگی‌های برنامۀ درسی پنهان …………………………………………58

 

2-2-4-1-3- طبقه‌بندی و تحلیل ابعاد مختلف برنامۀ درسی پنهان ………………59

 

2-2-4-1-4- عوامل مؤثر در شکل‌گیری برنامۀ درسی پنهان ………………………59

 

 

و) نظام آموزش متوسطه …………………………………………………….61

 

2-2-5- تعریف دورۀ متوسطه ………………………………………….61

 

2-2-5-1- اهداف دورۀ متوسطه ………………………………………………..61

 

الف- اعتقادی ‌…………………………………………………………………….62

 

ب- اخلاقی …………………………………………………………………….62

 

ج- اجتماعی ………………………………………………………………………63

 

2-2-5-2- ویژگی‌های دانش‌آموزان در دورۀ متوسطه …………………63

 

2-2-5-3- نیازهای اساسی نوجوانان در دورۀ متوسطه ……………………………64

 

2-3- پیشینۀ پژوهش …………………………………………66

 

2-3-1- پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها …………………………………………………….66

 

2-3-2 مقاله‌ها ………………………………………………………………68

 

2-3-3- کتاب ……………………………………………………………..69

 

2-3-4- جمع‌بندی پیشینۀ پژوهش …………………………………………..69

 

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق ……………………………….71

 

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………72

 

3-2- نوع تحقیق ……………………………………………………72

 

3-3- روش تحقیق ………………………………………………………………73

 

3-3-1- روش تحقیق سؤال اول، دوم و چهارم ……………………………73

 

3-3-2- روش تحقیق سؤال سوم …………………………………………………….74

 

3-4- روش گرد­آوری اطلاعات ……………………………………………………….75

 

3-5- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………….75

 

3-6- جمع‌بندی روش‌شناسی تحقیق ……………………………………………….76

 

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق ……………………………………………77

 

4-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………78

 

4-2- بررسی سؤال اول تحقیق ………………………………………………..78

 

4-2-1- استنباط اصول عملی از مبانی فکری لیبرالیسم ……………………………….. 79

 

4-2-1-1- مبنای جهان‌شناختی ………………..79

 

4-2-1-1-1- اصل عملی برآمده از مبنای جهان‌شناختی ……………………………79

 

4-2-1-2- مبنای انسان‌شناختی ………………………………………………79

 

4-2- 1-2-1- اصول عملی برآمده از مبنای انسان‌شناختی ……………………..80

 

الف- محوریت امیال فردی و ارضای حداکثری آن‌ها …………………….80

 

ب- محوریت منافع فردی …………………………………………………………..80

 

4-2-1-3- مبنای ارزش‌شناختی ………………………………………………………80

 

4-2-1-3-1- اصول عملی برآمده از مبنای ارزش‌شناختی ……………………………….81

 

الف- آزادی بیرونی …………………………………………………………………81

 

ب– تساهل و مدارای حداکثری ……………………………………………………81

 

ج– محوریت انسان در تعیین بایدها و نبایدهای اخلاقی ……………………..82

 

4-2-1-4- مبانی دین‌شناختی ………………………………………..82

 

4-2-1-4-1- اصول عملی برآمده از مبنای دین‌شناختی ……………………………..82

 

4-2-2- بررسی اوقات فراغت براساس مبانی و اصول عملی استنباط شده از مکتب لیبرالیسم ………………..85

 

4-2-2-1- تبیین تأثیر مبنای جهان‌شناختی و اصل عملی برآمده از آن بر اوقات فراغت ………………………..85

 

4-2-2-2- تبیین تأثیر مبنای انسان‌شناختی بر شاخص اوقات فراغت ………………85

 

4-2-2-2-1- تبیین تأثیر اصول عملی برآمده از مبنای انسان‌شناختی بر اوقات فراغت …………………………..86

 

الف- تأثیر اصل عملی «محوریت منافع فردی» بر اوقات فراغت …………………………………….86

 

ب- تأثیر اصل عملی «محوریت امیال و ارضای حداکثری آن‌ها» بر اوقات فراغت ……………………..86

 

4-2-2-3- تبیین تأثیر اصول عملی برآمده از مبانی ارزش‌شناختی بر اوقات فراغت ………………………………..86

 

الف- تبیین تأثیر اصل عملی «آزادی بیرونی» بر اوقات فراغت ………………………………86

 

ب- تبیین تأثیر «اصل تساهل و مدارای حداکثری» بر اوقات فراغت ………………………..87

 

ج- تأثیر اصل عملی «تعیین بایدها و نبایدهای اخلاقی» بر اوقات فراغت ……………………87

 

4-2-2-4- تبیین تأثیر اصل عملی برآمده از مبنای دین‌شناختی اوقات فراغت …………………………87

 

4-2-2-5- ویژگی‌های اوقات فراغت در سبک زندگی لیبرالیسمی ……………………………..88

 

4-2-2-6- مصادیق اوقات فراغت لیبرالی ……………………………………………..88

 

4-2-3- بررسی تأثیر مبانی و اصول عملی استنباط شده از مکتب لیبرالیسم بر روابط انسانی ………………..89

 

4-2-3-1- تبیین تأثیر مبنای جهان‌شناختی اصل عملی برآمده از آن  بر روابط انسانی ………………………….90

 

4-2-3-2-1- تأثیر اصول عملی برخاسته از مبانی انسان‌شناختی لیبرالیسم بر روابط انسانی ………………….90

 

4-2-3-2- تبیین تأثیر مبنای انسان‌شناختی «تقدم فرد بر جامعه» بر شاخص روابط انسانی …………………90

 

الف- تأثیر اصل عملی «محوریت منافع فردی» بر شاخص روابط انسانی ………………….90

 

ب- تأثیر اصل عملی «محوریت امیال و ارضای حداکثری آن‌ها» بر شاخص روابط انسانی ……………………….91

 

4-2-3-3- تبیین تأثیر اصول عملی برآمده از مبنای ارزش‌شناختی روابط انسانی …………………………………..91

 

الف- آزادی بیرونی …………………………………………………………….91

 

ب- تساهل و مدارای حداکثری ……………………………………………………………………91

 

ج- محوریت انسان در تعیین بایدها و نبایدهای اخلاقی ………………………91

 

4-2-3-4- تبیین تأثیر اصل عملی برآمده از مبنای دین‌شناختی روابط انسانی ……………92

 

4-2-3-5- ویژگیهای روابط انسانی در سبک زندگی لیبرالیستی …………………….92

 

4-2-3-6- مصادیقی از انواع روابط انسانی در مکتب لیبرالیسم ………………………………..93

 

4-2-4- جمع‌بندی سؤال یک …………………………………………………….93

 

4-3- بررسی سؤال دوم تحقیق ……………………………………………………………………..95

 

4-3-1-1- مبانی و اصول عملی استنباط  شده از مکتب اسلام ………………..96

 

4-3-1-1- مبنای جهان‌شناختی ………………………………………………………..96

 

4-3-1-2- مبنای انسان‌شناختی ………………………………………………………………..96

 

4-3-1-2-1- اصول عملی برآمده از مبنای انسان‌شناختی ……………………………97

 

الف- محوریت فطرت و تعادل در ارضای تمایلات ……………………………………..97

 

ب- تکلیف مداری ………………………………………………………………………………97

 

4-3-1-3- مبنای ارزش‌شناختی ………………………………98

 

4-3-1-3-1- اصول عملی برآمده از مبنای ارزش‌شناختی …………………………….98

 

الف- محوریت آزادی درونی …………………………………………………………………………….98

 

4-3-1-4- مبنای دین‌شناختی ………………………………………………………………….100

 

4-3-1-4-1- اصل عملی برآمده از مبنای دین‌شناختی ……………………………………….100

 

4-3-2-  بررسی اوقات فراغت بر اساس مبانی و اصول عملی استنباط شده از مکتب اسلام …………………101

 

4-3-2-1- تبیین تأثیر مبنای جهان‌شناختی واصل عملی برآمده از آن  بر اوقات فراغت ……………………..101

 

4-3-2-2- تبیین تأثیر مبنای انسان‌شناختی «تقدم فرد بر جامعه» بر اوقات فراغت …………………………….101

 

4-3-2-2-1- تبیین تأثیر اصول عملی برآمده از مبانی انسان‌شناختی بر اوقات فراغت …………………………102

 

الف- محوریت فطرت و تعادل در ارضای تمایلات ………………………………………..102

 

ب- تکلیف مداری ……………………………………………………………………………………102

 

4-3-2-3- تبیین تأثیر اصول عملی برآمده از مبانی ارزش‌شناختی بر اوقات فراغت ……………………………..102

 

الف- محوریت آزادی درونی ……………………………………………………………….102

 

ب- تساهل و مدارای نسبی …………………………………………………………………103

 

ج- محوریت بایدها و نبایدهای فطری بر اساس آموزه های دین ………………………………103

 

4-3-2-4- تبیین تأثیر مبنای دین‌شناختی و اصل عملی برآمده از آن بر اوقات فراغت ………………………..103

 

4-3-2-5- ویژگی‌های اوقات فراغت در سبک زندگی اسلامی ………………………………103

 

4-3-2-6- مصادیق نحوۀ گذران اوقات فراغت در مکتب اسلام ……………………………104

 

4-3-3- بررسی روابط انسانی بر اساس مبانی و اصول عملی استنباط شده از مکتب اسلام …………………..105

 

4-3-3-1- تبیین تأثیر مبنای جهان‌شناختی و اصل عملی برآمده از آن  روابط انسانی ………………………..105

 

4-3-3-2- تبیین تأثیر مبنای انسان‌شناختی روابط انسانی ………………………………..105

 

4-3-3-5- ویژگی‌های روابط انسانی در سبک زندگی اسلامی ………………………………107

 

4-3-3-6- مصادیق روابط انسانی در سبک زندگی اسلامی ………………………………………..108

 

4-3-4- جمع‌بندی سؤال دو ………………………………………………………………………….108

 

4-4- بررسی سؤال سوم تحقیق ………………………………………………………………110

 

4-4-1- تقابل در مبنای جهان­شناختی ……………………………………………………………110

 

4-4-2- تقابل در مبنای انسان‌شناختی ………………………………………………….110

 

4-4-2-1- تقابل در اصول عملی برآمده از مبنای انسان‌شناختی ……………………………..111

 

الف- تکلیف مداری در مقابل محوریت منافع فردی ……………………………………………………111

 

ب- محوریت فطرت و تعادل در ارضای تمایلات در مقابل محوریت امیال و ارضای حداکثری آن‌ها……….111

 

4-4-3- تقابل در مبنای ارزش‌شناختی ……………………………………………………..112

 

4-4-3-1- تقابل در اصول عملی برآمده از مبنای ارز‌شناختی ………………………………….112

 

الف- آزادی درونی در مقابل آزادی بیرونی …………………………………………………….112

 

ب- تساهل و مدارای نسبی در مقابل تساهل و مدارای حداکثری ………………………………115

 

ج- محوریت بایدها و نبایدهای فطری بر اساس آموزه‌های فطری دین در مقابل محوریت انسان در بایدها و نبایدهای اخلاقی ……………………………….116

 

4-4-4- تقابل در مبنای دین شناختی ………………………………………117

 

4-4-1- تقابل در اصول عملی برآمده از مبنای دین شناختی …………………………118

 

4-4-5- جمع‌بندی سؤال سه ………………………………………………………..118

 

4-5- بررسی سؤال چهارم ……………………………………………………….120

 

4-5-1- بررسی شاخص اوقات فراغت لیبرال در مدرسۀ متوسطه …………………………121

 

الف) معلم- دانش‌آموز …………………………………………………121

 

ب- کادرآموزشی- دانش‌آموز ……………………………………………122

 

ج- دانش‌آموز– دانش‌آموز ……………………………………………………………124

 

4-5-2- بررسی شاخص روابط انسانی لیبرال در مدرسۀ متوسطه ……………125

 

الف- معلم – دانش‌آموز ……………………………………………………125

 

ب- ارتباط دانش آموز- دانش‌آموز ……………………………………………….126

 

4-5-3- جمع­بندی سؤال چهار ……………………………………………………128

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری ……………………………………..130

 

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………….131

 

5-2- خلاصۀ یافته های مربوط به سؤال یک ………………………………………..131

 

5-3- خلاصۀ یافته های مربوط به سؤال دو …………………………………….133

 

5-4-  خلاصۀ یافته های مربوط به سؤال سه ……………………………………..135

 

5-5- خلاصۀ یافته های مربوط به سؤال چهار …………………………………………….136

 

      2-2-3- واژگان مقابل عقل ………………………………………………………………… 18

 

      2-2-4- عقل در قرآن  ……………………………………………………………. 20

 

      2-2-5- ادراکات عقلی  ………………………………………………………………… 22

 

      2-2-6- اقسام عقل  …………………………………………………………………………… 23

 

     2-3- مفهوم عاطفه  ……………………………………………………………………………. 25

 

     2-3-1- معنای اصطلاحی عاطفه    …………………………………………………………. 25

 

     2-3-2- عاطفه در قرآن  ………………………………………………………………………… 28

 

     2-3-3- تقسیم بندی عواطف  ……………………………………………………………. 30

 

     2-3-4- حالات عاطفی  ……………………………………………………………………………………. 31

 

     2-3-5- نقش عواطف در زندگی انسان  …………………………………………………… 33

 

      2-3-6- تقابل بین عقل و احساس  …………………………………………………………. 34

 

      2-3-7- عاطفه از دیدگاه اسلام  …………………………………………………….. 40

 

      2-3-8- دیدگاه متفکّران اسلامی ………………………………………………………………… 42

 

       الف : عقل گرایان……………………………………………………………………….. 42

 

       ب : عاطفه گرایان……………………………………………………………………………. 45

 

      2-3-9- دیدگاه فلاسفه …………………………………………………………………… 46

 

      الف : عقل گرایان ……………………………………………………………………………………. 46

 

      ب : عاطفه گرایان  ……………………………………………………………………….. 47

 

     2-4- مفهوم تربیت   ……………………………………………………………………………. 48

 

     2-5- مفهوم اخلاق ………………………………………………………………………….. 49

 

     2-5-1- تربیت اخلاقی  ……………………………………………………………………… 50

 

     2-5-2- رابطه تربیت و اخلاق  ……………………………………………………………….. 54

 

     2-5-3- اهمّیّت تربیت اخلاقی  ………………………………………………………………………….. 54

 

     2-5-4- جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی   …………………………………………. 55

 

     2-6- شرح مختصر زندگانی استاد شهید مطهری  ………………………………………………. 59

 

      ب ) پیشینه تحقیق   ………………………………………………………………………….. 62

 

     2-7- پایان نامه ها ………………………………………………………………………………. 63

 

     2-8- مقاله ها  ………………………………………………………………………………………. 64

 

     2-9- کتاب ها  …………………………………………………………………………………………….. 68

 

     2-10- جمع بندی مبانی نظری و پیشینه تحقیق …………………………………………… 70

 

 فصل سوم : روش شناسی تحقیق ……………………………………………………………….. 71

 

        3 -1- مقدمه  ………………………………………………………………………………………72

 

        3-2- نوع تحقیق  ………………………………………………………………………………73

 

        3-3- روش تحقیق   ………………………………………………………………………….73

 

        3 -4- روش و ابزار گرد آوری اطلاعات  ………………………………………………. 75

 

 فصل چهارم : یافته های تحقیق  ………………………………………………………………….77

 

        4-1- مقدمه   …………………………………………………………………………………. 78

 

       4-2- بررسی سؤال اول تحقیق : جایگاه عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟………… 79

 

       الف) پرورش استعداد عقلانی …………………………………………………….. 79

 

        ب) تعقل در قرآن…………………………………………………………………. 80

 

        ج)  عقل در روایات  ………………………………………………………… 82

 

        د ) عقل باید غربال کننده باشد  ……………………………………… 83

 

        ه) دور اندیشی ………………………………………………………………… 84

 

        و ) آزاد کردن عقل از عادات اجتماعی  ………………………………….. 84

 

        ز ) حمایت از عقل در مقابل اکثریت  ………………………………………….. 84

 

        ح ) لزوم توأم بودن عقل و علم  …………………………………………………… 85

 

        ط ) تأثیر ناپذیری از قضاوت دیگران ……………………………………….. 85

 

        ی ) عقل نظری و عقل عملی  …………………………………………………………..86

 

        ک ) عادت به تفکر و تعقل…………………………………………………………….87

 

        ل ) تقوا و روشن بینی    ………………………………………………………….. 88

 

       م ) تقوا و حکمت عملی ……………………………………………………….. 91

 

      ن ) راز تأثیر تقوا در روشن بینی  ……………………………………………… 92

 

      س ) تربیت از نظر استاد مطهری ……………………………………………… 94

 

 

     ع ) اخلاق از نظر استاد مطهری ……………………………………………….. 94

 

     ف ) چرا بشر به روش اخلاقی و تربیتی نیاز دارد ؟  ……………………… 97

 

     ص ) فرق اخلاق و تربیت  …………………………………………………….. 98

 

     ق) پشتوانه اخلاق  …………………………………………………………. 99

 

     ر ) انسان موجود دو کانونی  …………………………………………………….. 101

 

     ش ) نقش عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری ………………..102

 

4-2- بررسی سؤال دوم : جایگاه عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟ …………………. 105

 

    الف ) عاطفه از دیدگاه استاد مطهری…………………………….. 105

 

    ب ) تقوا و تلطیف احساسات ………………………………………………. 106

 

    ج)تأثیر دل در قضاوت عقل ………………………………………………… 106

 

   د )روح انسان ، منشأاحساسهای اخلاقی و دروازه ای به سوی معنویت  ………… 107

 

   ه ) هر محبتی اخلاق نیست ………………………………………….. 109

 

   و ) اخلاق محدود به غیر دوستی نیست  ……………………………… 110

 

      ز ) تفسیر انسان دوستی ………………………………………………….. 110

 

      ح ) نقش عواطف در رفتار اخلاقی …………………………………… 111

 

      ط ) نقش عواطف در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری ……………. 112

 

      4-4- جمع بندی ………………………………………………. 115

 

 فصل پنجم : خلاصه و نتیجه گیری  ………………………………………. 116

 

        5-1- مقدمه  ……………………………………………………………… 117

 

        5-2- اجمالی بر مسأله ، پرسش ها و روش تحقیق ………………. 117

 

        5-3- نتایج ………………………………………………………… 118

 

        5-3-1- خلاصه نتایج مربوط به سؤال اول  ………………………………. 118

 

        5-3-2- خلاصه نتایج مربوط به سؤال دوم  ………………….. 119

 

       5-3-3- تحلیل جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی …………………….. 120

 

       5-4- محدودیت ها  …………………………………………… 124

 

       5- 5- پیشنهادها  ……………………………………. 125

 

       الف) پیشنهادهای پژوهشی  ………………………………… 125

 

      ب ) پیشنهادهای کاربردی  …………………………………….. 125

 

 فهرست منابع  ……………………………………………………. 126

 

چکیده انگلیسی …………………………………………………137

 

 1- 1- مقدمه

 

    جهان کنونی با پیشرفت های سرسام آور فنی و صنعتی خود انسان امروزی را در برابر مشکلات بغرنجی قرار داده است و موفقیت های پی در پی علمی و فنی این احساس را در انسان امروزی بوجود آورده که بی نیاز از بعد اخلاقی است. ( وارنوک ، ترجمه فنایی ، 1380، ص140)

 

رشد تحقیقات گسترده تجربی و زیست شناسی ، باعث شد که انسان به عنوان یک حیوان تکامل یافته فرض شود و جنبه های اخلاقی انسان صرفاً در حد فعل و انفعالات جسمانی و تغییرات سلولی در نظر گرفته شود . ( برزینکا ، ترجمه بایبوردی ، 1371، ص 30) و از طرف دیگر تعمیم دادن منطق عصر ماشین و بهره وری خط مونتاژ به انسان باعث شد که همانند ماشین با او رفتار شود . ( گوتک ، ترجمه پاک سرشت ، 1380، ص 163)

 

اگر تربیت را رو کردن آزادانه به ارزش هایی که زمینه ی تکامل انسان را فراهم می کند بدانیم ، درمی یابیم که با همه پیشرفت هایی که در زمینه علم و تکنولوژی صورت گرفته ، هیچ تغییری در تکامل انسان ها رخ نداده است و حتی این پیشرفت موجب تنزل آنها شده است و از آنها افرادی رو گردان از ارزش ها ساخته که مصداق حرف نیچه که انسان مدرن را کوچک می شمارد ، شده است . ( نقیب زاده ، 1376، ص 194)

 

مهم ترین هدف از نزول وحی الهی تربیت انسان است و عقل که جوهره ی روح الهی است به عنوان عنصر برجسته ی انسان به این موجود عطا شده تا تحقق این هدف راتأمین نماید . درکنار نیروی بزرگ عقل در انسان ، نیروی عظیم و خیره کننده دیگری به نام عاطفه وجود دارد که از انعکاسات روح انسانی در زمینه خداشناسی و نوع دوستی است و این تجلّی روحی یکی از صفات بارز ممدوحه است و ضامن سعادت ، شخصیت ،کمال ، امنیت و مقام آدمی است.

 

مقدمه. 16

 

1    پیشینه روشی   18

 

2 پیشینه موضوعی   20

 

2-1 تحولات به صورت عام. 20

 

2-2 تحولات به صورت خاص    28

 

2-2-1 کودتا 28

 

2-2-2 جنگ داخلی.. 37

 

2-2-3 انقلاب.. 41

 

2-2-4 خیزش… 44

 

13 دسته‌بندی و پالایش عوامل.. 78

 

فصل سوم: روش پژوهش… 89

 

مقدمه. 90

 

1  روش تحقیق   91

 

2 استراتژی تحقیق   91

 

3 روش گردآوری اطلاعات و داده‌ها 91

 

4 روش نمونه‌گیری هر یک از انواع. 92

 

5    حجم نمونه  93

 

6    پایایی و روایی   93

 

7    دلفی فازی   95

 

7-1 دلفی   95

 

7-2 فازی   98

 

8  سیستم استنتاج فازی   101

 

8-1       پایگاه قواعد  102

 

8-2 پایگاه داده 103

 

2-1-1 تابع عضویت مثلثی.. 104

 

2-2 واحد تصمیم‌گیری.. 105

 

2-3     رابط فازی‌ساز 106

 

2-4 رابط غیر فازی‌ساز 106

 

2-5 پایگاه دانش    106

 

3   استفاده از نرم‌افزار 107

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها (یافته‌ها) 114

 

مقدمه. 115

 

1 بخش اول: فرایند انجام و تحلیل نتایج دلفی فازی.. 116

 

1-1   فرایند اجرای دلفی فازی تک مرحله‌ای در پژوهش    116

 

1-2 تحلیل نتایج دلفی فازی.. 120

 

1-2-2 جمع‌بندی.. 127

 

2 بخش دوم: فرایند انجام و تحلیل نتایج سیستم استنتاج فازی.. 131

 

3 آزمون سیستم کنترل‌کننده و تحلیل نتایج. 145

 

3-1 تحول سال 2013 مصر. 146

 

3-2 تحول سال 2011 بحرین.. 155

 

3-3 تحول سال 2011 سوریه. 160

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری.. 166

 

1     خلاصه  167

 

2 جنبه‌های روابط بین‌المللی این رساله. 170

 

3 تأیید یا رد فرضیات   173

 

4 مقایسه یافته‌های پژوهش با پژوهش‌های پیشین.. 173

 

5  پاسخ به سؤالات   174

 

6 محدودیت‌های پژوهش    177

 

9    پیشنهادات   177

 

منابع. 179

 

مقدمه

 

خاورمیانه منطقه‌ای است مملو از حوادث و تحولات که گویا به صورت دوره‌ای تکرار می‌شوند. این منطقه انقلاب‌ها و شبه انقلاب‌های متعددی را به خود دیده است که با آرزوی دستیابی به آرمانشهری بهتر صورت پذیرفته‌اند، اما پس از مدتی نه تنها به اهداف خود دست نیافتند، بلکه انقلابیون به قدرت رسیده نیز راهی به خطاتر از آنان طی کرده‌اند که علیه آن‌ها قیام، شورش یا کودتا کرده بودند. قذافی با کنار زدن ادریسی و کودتای حزب بعث عراق توسط قاسم علیه فیصل نمونه‌هایی بوده است که این چرخة آرزو را نشان می‌دهند.

 

 

همچنین این سرزمین لشکرکشی‌ها و طرح‌ها و نقشه‌های قدرت‌های بزرگی را به خود دیده است که به منظور تغییر اوضاع قبل صورت پذیرفته‌اند، اما نه تنها اوضاع بهتر نشده، بلکه هرج و مرج و بلوا بیش از پیش فراگیر شد. در عراق، در 1958 سرهنگ قاسم کودتا کرد و در 1963 حزب بعث کودتا کرد. این کودتاها نتوانست عراق را به کشور بهتر از قبل مبدل سازد. تنها کارکرد این کودتاها در تغییر نخبگان سیاسی بود. حملة آمریکا به عراق در سال 2002 نیز گرچه با نابودی صدام همراه شد، اما ثبات را برای این کشور به همراه نیاورد و در هر دو مورد اخیر آمریکا را گرفتار باتلاقی کرد که نه راه پس داشت و نه راه پیش.

 

کودتای معمر قذافی در 1969 با وعده‌های ایجاد یک کشور بهتر، دموکرات‌تر و رفاهی بیشتر برای شهروندان محمد ادریس سنوسی را حذف نمود، ولی در نهایت دیکتاتوری شدیدتر، وضعیت اقتصادی و اجتماعی نابسامان‌تری جایگزین شد. دخالت ناتو در لیبی گرچه به نابودی قذافی انجامید، و آزادی را به ارمغان آورد، اما شرایط را برای بروز جنگ‌های قبیله‌ای فراهم ساخت و تا کنون این کشور روی آرامش را به خود ندیده است. جالب آنجاست که فرهنگ سیاسی این کشور همچنان با حضور ثبات مخالف است و علیه نخست‌وزیر جدید این کشور نیز کودتا صورت پذیرفت و علی‌زیدان مورد ربایش قرار گرفت. در حال حاضر نیز همچنان قیام‌ها علیه دولت ادامه دارد و عملاً لیبی به محلی برای جنگ قبیله‌ای مبدل شده است.

 

طرح خاورمیانة بزرگ و نقشة راه نیز نه تنها به مبدل شدن خاورمیانه به سرزمینی لیبرال دموکرات منتهی نشد، بلکه از یک طرف، گروه‌هایی را به قدرت رسانید که در چارچوب منافع غرب جای نداشتند. در عراق شیعیان و در نوار غزه، حماس از طریقی دموکراتیک و انتخاباتی به قدرت رسیدند. از طرف دیگر، فعالیت گروه‌های تروریستی و بنیادگرا در منطقه افزایش یافت و عراق و سوریه به بهشتی برای فعالیت‌های تروریستی مبدل شدند. قیام مردم مصر، تونس نیز تا کنون نتوانسته ثبات، رفاه و امنیت مورد نظر مردم را به ارمغان آورد و کنار رفتن حاکمان قبل جز با ادامه نابسامانی‌ها و ناآرامی‌ها همراه نبوده است.

 

چرخه‌های آرزو در خاورمیانه هرچند از وجود بحرانی اساسی و ماهوی در این منطقه خبر می‌دهد، ولی از طرف دیگر، تکرارپذیری آن‌ها نشان از وجود قواعدی تاریخی در این منطقه دارد که تا کنون ناشناخته مانده‌اند. تحولات مشابه از وجود الگوهای یکسانی خبر می‌دهند. در این منطقه کودتا پشت کودتا و قیام پشت قیام امری مفروض و عادی به شمار می‌آید (Mansfeld, 1999: 30-36).

 

از این‌رو، به نظر می‌رسد که حداقل در دیدگاه کلان و بدون ورود به جزئیات، الگوهای مشابهی در تمامی کشورهای این منطقه حاکم است. این تحولات تکرارپذیر ذهن ما را به آن سمت می‌برد که این منطقه از ویژگی‌های مشابهی برخوردار است که رفتارها و تحولات مشابهی را حاصل می‌آورد. اقتصاد ضعیف و یا توسعة اقتصادی وابسته، پائین بودن دموکراسی و شاخص‌های آن در این منطقه، شیوع نبردهای قبیله‌ای، درگیری‌های مذهبی و حزبی، وجود اکثریت مسلمان، دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در آن از جمله ویژگی‌های مشترک این سرزمین است. گرچه این چرخه‌ها نوعی ناامیدی را به انسان از اصلاح و توسعه این کشورها تحمیل می‌کند، ولی از طرف دیگر نشان از آن دارد که تحولات خاورمیانه با قواعدی خاص در ارتباط است و از این‌رو نظمی بر آن حاکم است. تحولات انقلابی و شبه انقلابی متعدد هرچند در کوتاه مدت با آثاری مثبت همراه بوده، اما بعد از مدتی به روندهای گذشته بازگشت نموده‌اند و از این‌رو، در اغلب موارد تحولات انقلابی و شبه انقلابی جز هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از خود دستاوردی نداشته‌اند. بنابراین می‌توان با کشف الگوهای حاکم بر این تحولات تا حدود زیادی آن‌ها را پیش‌بینی کرد. البته ما در اینجا سعی نداریم تا مثبت بودن یا منفی بودن نتایج تحولات و اخلاقی بودن یا نبودن آن‌‌ها را مورد بررسی قرار دهیم. ما به دنبال آن هستیم تا با کشف عوامل اصلی و کلان تحولات و رابطه آن‌ها با یکدیگر، میزان وقوع انقلاب و شبه انقلاب‌های خاورمیانه را با مدلی برآمده از سیستم استنتاج (استنباط) فازی[1] تحلیل نمائیم.

 

بیان مسئله

 

مدل‌سازی و بدست آوردن قدرت پیش‌بینی هرچند توسط بسیاری از دیدگاه‌ها و مکاتب فرااثبات‌گرایانه مورد نقد قرار گرفته، اما از اهمیتی کاربردی برخوردار بوده است. نخبگان سیاسی از پژوهشگر اجتماعی انتظار دارند تا با رصد و تحلیل شرایط گذشته و حال، آن‌ها را به تصویری از شرایط احتمالی آینده واصل سازد (Pentland & Liu, 1999).

 

در میان پدیده‌های اجتماعی، انقلاب‌ها و شبه‌انقلاب‌ها از جایگاهی رفیع به لحاظ اهمیت برخوردار هستند. تغییرات ناشی از این بی‌ثباتی‌ها به شدت اذهان سیاستمدارن و پژوهشگران را به خود مشغول کرده است. از این‌رو، این پژوهش سعی دارد با شناسایی عوامل و قواعد 4 نوع بی‌ثباتی با عناوین انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا، چرایی و چگونگی وقوع این تحولات را در قالب مدلی پویا شناسایی کند.

 

اما شناسایی این عوامل تنها ابتدای راه است، چراکه در نگاه پراگماتیستی، نخبگان سیاسی به دنبال شناسایی مهمترین عوامل و به عبارت دیگر عوامل کلیدی این تحولات هستند. آن‌ها خوب از محدودیت منابع در دسترس خود خبر دارند و می‌دانند که کنترل و مدیریت همه این عوامل در دوره‌های حساس زمانی وقوع آن‌ها، که زمان به سرعت تنگ می‌شود، تقریباً ناممکن است. از این‌رو، در مرحله بعد پژوهش با استفاده از تکنیک دلفی‌فازی به دنبال شناسایی کلیدی‌ترین عوامل وقوع این تحولات است.

 

مرحله سوم، به تقاضای عملگرایان سیاسی برای دستیابی به مدلی برای تحلیل آنچه واقع شده و استفاده از آن در پیش‌بینی آنچه احتمالاً در آینده رخ می‌دهد نزدیک می‌سازد. در این مرحله با کمک سیستم استنباط فازی چگونگی ایجاد یک بی‌ثباتی از دل عوامل کلیدی مورد مدل‌سازی قرار می‌گیرد. در این مرحله، یک سیستم کنترل‌کننده ارائه می‌شود. این سیستم کنترل‌کننده فازی[2] یک سیستم پویا[3] را بر اساس تئوری مجموعه‌های فازی[4] طراحی می‌کند (Kandel & Langholz, 1993: xvii) و همان مدل ما است که کلیه خروجی‌ها را با پیش‌فرض قرار گرفتن همه ورودی‌ها در حد وسط از مقیاس‌ پیوسته مثلاً [0،10]، یعنی 5، مرتب تحلیل می‌کند و می‌توان با تغییر اعداد قطعی ورودی‌ها، تغییر در کل مجموعه سیستم و خروجی‌ها را مشاهده نمود به علاوه مدل ارائه شده با بررسی چند نمونه مورد آزمایش قرار می‌گیرد.     

 

اهمیت و ضرورت پژوهش

 

اهمیت موضوع این تحقیق را می‌توان در موارد زیر خلاصه نمود:

 

 

1. اهمیت مطالعات خاورمیانه برای ایران، به عنوان منطقه‌ای که در آن مستقر است، و برای جهانیان، به دلیل موقعیت استراتژیک و ژئواکونومیک آن.

 

1. اهمیت تحولات انقلابی و شبه انقلابی در علوم انسانی به عنوان بزرگترین پدیده‌های اجتماعی که معمولاً با تغییرات شگرفی همراه هستند.

 

1. اهمیت شناخت کلیدی‌ترین عوامل در زمانی‌که محدودیت منابع اقتصادی و زمانی، کنترل همه عوامل را ناممکن می‌سازد.

 

1. اهمیت مدل‌سازی و استفاده از آن در پیش‌بینی برای عملگرایان سیاسی، سیاست‌مداران و بسیاری از محققان.

 

1. ضرورت تقویت فصل جدیدی از روش‌ها در رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل داخل کشور

 

اهداف پژوهش

 

1-1        هدف اصلی

 

مدل‌سازی چگونگی وقوع 4 تحول انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا در خاورمیانه عربی

 

1-2       اهداف فرعی

 

 

1. شناسایی عوامل وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا در خاورمیانه عربی

 

1. شناسایی عوامل کلیدی وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا در خاورمیانه عربی

 

1. شناسایی قواعد حاصل از ترکیب عوامل کلیدی در وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا

 

1. آشنا ساختن پژوهشگران داخلی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل با تکنیک دلفی فازی[5]

 

1. آشنا ساختن پژوهشگران داخلی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل با سیستم استنباط فازی

 

پرسش‌های پژوهش

 

1-3      سؤال اصلی

 

چگونه می‌توان با بکارگیری سیستم استنتاج فازی تحولات انقلابی یا شبه انقلابی خاورمیانه را مدل‌سازی کرد؟

 

1-4      سؤالات فرعی

 

 

1. عوامل (ورودی‌ها[6]) وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا خاورمیانه کدامند؟

 

1. عوامل کلیدی[7] وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا خاورمیانه کدامند؟

 

1. چگونه عوامل کلیدی با ترکیب با یکدیگر به انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا منتهی می‌شوند؟

 

فرضیه

 

در این تحقیق به دنبال پاسخ دادن به سؤال آن می‌باشیم و این کار از طریق اکتشاف و استقرا صورت می‌گیرد. لذا پژوهش اکتشافی و استقرائی است و مبتنی بر فرضیه نمی‌باشد.

 

متغیرها

 

متغیرهای این پژوهش بصورت زیر می‌باشند.

 

1-5      متغیر مستقل

 

انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا.

 

1-6       متغیر وابسته

 

عوامل ایجاد کننده انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا که در حین تحقیق شناسایی می‌شوند.

 

تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم

 

 

1. انقلاب: معانی مختلفی برای انقلاب ارائه شده است. مارکس آن‌را تحول در نظام اقتصادی، ویلفردو پارتو آن‌را به معنای چرخش نخبگان، ماکس وبر و الکسی دوتوکریل از آن به عنوان افزایش قدرت دولت، محافظه‌کاران آن‌را خیال‌پردازی و برخی دیگر آن‌را حل‌کننده بحران مشارکت سیاسی معنی می‌نماید (بشیریه، 1382: 196-194). هانا آرنت انقلاب را پدیده‌ای اجتماعی با مشارکت مردم و همراه با خشونت می‌داند که به تغیر و تحول بنیادین و اساسی در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ایدئولوژیکی یک جامعه گردد (1361: 37).

 

هرچند تعاریف متعددی از انقلاب وجود دارد، اما این تعاریف شمولیت زیادی دارند و تقریباً همه انواع بی‌ثباتی را در خود جای می‌دهند. این موضوع برای ما مشکل‌آفرین است و مدل‌سازی ما را غیرممکن می‌سازد. لذا باید به دنبال تعاریفی بود که مرز میان انقلاب با سایر تحولات را روشن ساخته باشند. با تعریف انقلاب در معنای اخص تعداد آن در طول تاریخ انگشت‌شمار می‌شود. در اینجا به شماری از این تعاریف رجوع می‌کنیم. از نظر مردیها انقلاب برابر است با دگرگونی سریع، بنیادین و خشونت‌آمیز داخلی در ارزش‌ها و اسطوره‌ها، نهادهای سیاسی‌ـ‌اجتماعی و فعالیت‌های حکومتی (1385: 41). از نظر هانتینگتون انقلاب برابر است با تحولی سریع، بنیادین و خشونت‌آمیز در ارزش‌ها و اسطوره‌های حاکم یک جامعه و در نهادهای سیاسی، ساخت اجتماعی، رهبری و فعالیت و سیاست‌های حکومتی (بشیریه، 1372: 3؛ هانتینگتون، 1386: 385). در تعریفی دیگر انقلاب عبارتست از دگرگونی بنیادی در همه زمینه‌های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، حقوقی و به‌ویژه سیاسی نسبت به آنچه پیش از انقلاب استوار و پابرجا بوده است و این دگرگونی‌ها همیشه با سرنگونی نظام سیاسی حاكم پیش می‌آید و كمتر با آرامش همراه بوده و اغلب با كارهای خشونت آمیز و ویران‌گری و خونریزی‌ها همگام می‌باشد (ابوالمحمد، 1376: 364). منوچهر محمدی نیز انقلاب را حركتی مردمی، در جهت تغییر سریع و بنیانی ارزش‌ها و باورهای مسلط، نهادهای سیاسی، ساختارهای اجتماعی، رهبری، روش‌ها و فعالیت‌های حكومتی یك جامعه تعریف نموده كه توأم با خشونت است (27 :1380).

 

در تعریف عام، انقلاب را می‌توان هر تحولی در نظر گرفت. ولی در اینجا منظور ما از انقلاب، در معنای اخص آن است. در این معنا انقلاب پدیده‌ای است اجتماعی، با تغییرات بنیادین سیاسی و اجتماعی، همراه با خشونت، رهبری کاریزماتیک، ایدئولوژی و بسیج عمومی که بر خلاف اصلاحات، از روندی سریع برخوردار است. در این صورت می‌توان میان انقلاب و سایر انواع بی‌ثباتی سیاسی هم‌عرض آن ـ همچون کودتا، خیزش، جنگ داخلی ـ تمایز ایجاد نمود. همچنین، تفاوت انقلاب با جنبش‌های استقلال‌طلبانه در آن است که نقطه شروع تحول انقلابی نارضایتی از سیستم سیاسی داخلی ولی نقطه شروع جنبش و یا جنگ‌های استقلال‌طلبانه، نارضایتی از دخالت خارجی است. انقلاب ایران، فرانسه و روسیه سه نمونه انقلاب است که در از شاخص‌های مذکر برخوردار هستند.

 

 

2. شبه انقلاب: انقلاب قلابی[8] به معنای انقلابی است که به روی کار آمدن گروه‌هایی غیردموکراتیک و یا فاسد منتهی می‌شود و مشارکت مردم در جریان انقلاب در نهایت چیزی برای آن‌ها در بر نداشته است، مگر یک میوه فاسد. فرایند روی کار آمدن فاشیستم و نازیسم را انقلاب‌هایی قلابی می‌نامند (Parenti, 1997: 14). با این حال، منظور ما از شبه انقلاب هرگز در این معنا نیست.

 

شبه انقلاب واژه‌ای نسبتاً بدیع است و برای تمییز آن از انقلاب قلابی می‌توان آن‌را نیمه انقلاب[9] نامید. از این‌رو، شبه انقلاب‌ها الزاماً به امر بدی منتهی نمی‌شوند، بلکه ویژگی اصلی آن‌ها در آن است که تا حدود زیادی شبیه انقلاب‌ هستند، ولی همه عناصر انقلاب را در خود جای نداده‌اند. منظور ما از تحولات شبه انقلابی بی‌ثباتی‌هایی است که با حرکت‌های وسیع مردمی همراه شده، و به تغییرات زیادی در عرصه سیاسی منتهی می‌شوند. بنابراین، بی‌ثباتی‌ها تنها زمانی از عناوین خاصی مثل، کودتا و جنگ داخلی فراتر می‌روند که توده وسیع مردم را با خود یا علیه خود هم‌آهنگ سازند. با این حال، شبه‌انقلاب‌ها، از تمامی ویژگی‌های انقلاب برخوردار نیستند و در عرصه داخلی رخ می‌دهند. خیزش و یا جنبش نزدیک‌ترین تحول سیاسی به انقلاب است که از عنصر خشونت و رهبری کاریزماتیک برخوردار نیست. کودتا نیز می‌تواند یک تحول شبه انقلابی دیگر باشند، اما در صورتی که همراهی آحاد جامعه را در بر داشته باشد. کودتای افسران آزاد مصر، از این خصیصه برخوردار بود و از همین‌رو از آن با عنوان انقلاب یاد می‌شود. شبه انقلاب‌های مورد نظر ما عبارتند از خیزش، جنگ داخلی و کودتا. احساسی بودن و عاطفی بودن مردم خاورمیانه (Henslin, 2007: 113)، گرایش آن‌‌ها را به همراهی یا مخالفت با بی‌ثباتی‌های افزوده است و از این‌رو، اغلب بی‌ثباتی‌های خاورمیانه ـ حداقل در بازه زمانی مورد نظر رساله ـ در تعریف ما از شبه انقلاب جای می‌گیرند.

 

3-3- تعاریف مقدماتی ضروری برای نمونه­ گیری………………………………………………. 17

 

3-3-1-چارچوب نمونه­ گیری………………………………………………………………………… 17

 

3-3-3- برآورد کننده………………………………………………………………………………….. 17

 

3-3-4-برآورد کننده نااریب…………………………………………………………………………… 18

 

3-3-5- برآورد کننده اریب­وار………………………………………………………………………….. 19

 

3-3-6-صفت برآورد…………………………………………………………………………………….. 19

 

3-3-7- موضوع هزینه…………………………………………………………………………………. 19

 

3-4- تعاریف مقدماتی و پایه­ ای……………………………………………………………………. 19

 

3-4-1-متغییر………………………………………………………………………………………….. 20

 

3-4-2- میانگین………………………………………………………………………………………… 20

 

3-4-3- واریانس………………………………………………………………………………………….. 20

 

3-4-4- خطای استاندارد و میانگین………………………………………………………….. 21

 

3-4-5-توزیع نرمال و توزیع نرمال استاندارد…………………………………………………… 22

 

3-4-6- حدود اعتماد قابل اندازه‌گیری…………………………………………………………….. 23

 

3-5- طرح و اجرای نمونه‌برداری………………………………………………………………. 25

 

3-5-1-روش‌های نمونه‌برداری احتمالی…………………………………………………………. 25

 

2-6- نمونه‌برداری تصادفی ساده…………………………………………………………………… 26

 

3-6-1-روش انتخاب نمونه در نمونه‌برداری تصادفی ساده……………………………….. 26

 

3-6-1-1- حالت قرعه‌كشی……………………………………………………………………. 26

 

3-6-1-2-استفاده از جدول اعداد تصادفی…………………………………………………. 26

 

3-6-1-3-برآورد در نمونه‌گیری تصادفی ساده…………………………………………….. 27

 

3-6-1-4-انواع برآوردها در نمونه‌گیری تصادفی…………………………………………… 27

 

3-6-1-5-مقایسه­ی دو روش نمونه‌گیری تصادفی با جایگذاری و بدون جایگزینی…. 28

 

3-6-1-6- روش تعیین حجم نمونه در نمونه‌گیری تصادفی ساده……………………….. 29

 

3-6-1-7- تعیین حجم نمونه با وقت معین…………………………………………………… 29

 

3-6-1-8-تعیین حجم نمونه در ارتباط با بودجه برنامه تحقیق………………………….. 30

 

3-6-2- برآورد نسبت در نمونه‌گیری تصادفی ساده……………………………………………. 30

 

2-6-3-برآورد حجم برای نسبت‌ها…………………………………………………………………. 32

 

3-6-4-مزایا و معایب نمونه‌گیری تصادفی ساده………………………………………………. 33

 

3-7- نمونه‌گیری سیستماتیك……………………………………………………………………… 33

 

3-7-1-برآورد در نمونه‌گیری سیستماتیك……………………………………………………….. 34

 

23-7-1-1- برآورد میانگین جامعه…………………………………………………………………… 34

 

3-7-1-2-محاسبه واریانس نمونه در حالتی كه حجم نمونه مضرب صحیحی از جامعه باشد (N = nk) .. 37

 

3-7-2-مقایسه­ی كارایی نمونه‌گیری تصادفی ساده و سیستماتیك به كمك ضریب همبستگی در حالتی که نمونه­ی انتخاب شده مضرب صحیحی از جامعه باشد( N = nk)………………………………………………………………… 39

 

3-7-3-برآورد میانگین صفت در جامعه وقتی نمونه  مضرب صحیحی از جامعه نباشد(?≠??)….. 40

 

3-7-4-مزیت و معایب استفاده از نمونه‌گیری سیستماتیك………………………………………. 41

 

3-8-نمونه‌گیری با احتمال متغیر……………………………………………………………………… 42

 

3-8-1-تعریف نمونه‌گیری با احتمال متغیر………………………………………………………….. 42

 

3-8-2-روش انتخاب نمونه با احتمال متغیر…………………………………………………….. 43

 

3-8-3- روش لاهیری……………………………………………………………………………………… 45

 

3-8-4- روش خردكردن………………………………………………………………………………….. 46

 

3-8-5-1- برآورد میانگین جامعه و نمونه در نمونه‌گیری با احتمال متغیر و با جایگذاریكه برآورد كننده‌ای نااریب از میانگین صفت در جامعه یعنی  است. ………………………………………………………………………………….. 47

 

3-8-5-2- واریانس برآوردكننده میانگین جامعه و برآورد واریانس برآوردكننده میانگین در نمونه‌گیری با احتمال متغیر و با جایگذاری……….48

 

3-8-6-نمونه‌گیری با احتمال متغیر و بدون جایگذاری………………………………………….. 50

 

3-9-نمونه‌گیری طبقه‌بندی……………………………………………………………………………. 50

 

3-9-2- 3- میانگین با طبقه‌بندی……………………………………………………………………… 51

 

3-9-3- انتخاب حجم نمونه…………………………………………………………………………….. 53

 

3-9-3-1-انتخاب حجم نمونه در طبقات مختلف……………………………………………….. 53

 

3-9-3-2- انتخاب حجم نمونه انتساب نیمن……………………………………………………….. 55

 

3-9-3-3- انتساب متناسب با حجم…………………………………………………………………… 56

 

3-9-4- نمونه‌گیری با طبقه‌بندی برای نسبت‌ها……………………………………………………. 59

 

3-9-5- انتخاب حجم بهینه طبقات  ها با بیشترین دقت……………………………………. 60

 

3-9-6-مقایسه كارایی نمونه‌گیری طبقه‌بندی شده با انتساب‌های مختلف با هم و با نمونه‌گیری تصادفی ساده… 61

 

 

3-10- نمونه‌گیری خوشه‌ای…………………………………………………………………………… 62

 

3-10-1- تعریف نمونه‌گیری خوشه‌ای……………………………………………………………….. 62

 

3-10-2- نمونه‌گیری خوشه‌ای یك مرحله‌ای و چند مرحله‌ای…………………………………. 63

 

3-10-2-1-برآورد میانگین و واریانس جامعه، در نمونه‌گیری با خوشه‌های هم حجم…… 63

 

3-10-2-2-ضریب همبستگی خوشه‌ای……………………………………………………………. 67

 

3-10-3-نمونه‌گیری خوشه‌ای یك مرحله‌ای از جامعه‌ای با خوشه‌های هم حجم………….. 67

 

3-10-3-1-  برآورد كننده واریانس جامعه……………………………………………………….. 68

 

3-10-4- مقایسه نمونه‌گیری خوشه‌ای یك مرحله‌ای در حالت تساوی و حجم گروه­ها نمونه‌گیری تصادفی ساده…. 68

 

3-0 1-4-1-تفاوت نمونه‌گیری خوشه‌ای یك مرحله‌ای و نمونه‌گیری طبقه‌بندی شده…….. 69

 

3-10-5- ساختار جامعه نمونه­برداری شده به­صورت خوشه‌هایی با حجم متغییر………… 69

 

3-10-6- نمونه‌گیری خوشه‌ای یك مرحله‌ای از خوشه­هایی با حجم متغییر………………… 71

 

3-10-6-1-برآورد میانگین و واریانس جامعه در نمونه‌گیری خوشه‌ای یك مرحله‌ای با حجم متغییر…. 72

 

3-11- کاربرد نمونه­برداری در باستا­ن­شناسی……………………………………………………….. 74

 

3-11-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………….. 74

 

3-11-2-کاربرد نمونه­برداری در بررسی­ های باستان ­شناسی………………………………….. 74

 

3-11-3-بررسی باستان­شناسی……………………………………………………………………… 74

 

3-11-3-1- هدف……………………………………………………………………………………….. 74

 

3-11-3-2- روشهای بررسی میدانی……………………………………………………… 76

 

3-11-3-3- استراتژی نمونه­ برداری………………………………………………………. 77

 

3-11-3-4-اندازه، شکل و جهت محوطه…………………………………………………… 78

 

3-11-3-5-انواع شکل و جهت واحدها……………………………………………………….. 79

 

3-11-3-6-مزایای استفاده از برشهای عرضی……………………………………………….. 80

 

3-11-3-7-مزایای استفاده از شبکه­ بندی های مربعی………………………………………. 80

 

3-11-4-طرح نمونه………………………………………………………………………………. 81

 

3-11-5-محوطه یا منطقه……………………………………………………………. 81

 

3-12-نمونه موردی کاربرد نمونه ­برداری بزرگ مقیاس (منطق­ه ای): بررسی بخش مرکزی آبدانان.. 82

 

3-12-1-بررسی بخش مرکزی شهرستان آبدانان…………………………………………. 82

 

3-12-1-1-شهرستان آبدانان……………………………………………………………………. 83

 

3-12-1-2-شهر آبدانان………………………………………………………………………… 83

 

3-12-1-3-آب و هوای شهرستان………………………………………………………. 83

 

3-12-1-4-کوه ­ها………………………………………………………………………………. 83

 

3-12-1-5-دشت های آبدانان……………………………………………………………… 84

 

3-12-1-6-آب­های شهرستان آبدانان………………………………………….. 84

 

3-12-1-7-پوشش گیاهی……………………………………………………………. 85

 

3-12-2-پیشینه بررسی ها در شهرستان آبدانان………………………………… 85

 

3-12-3-اهداف بررسی………………………………………………………………….. 86

 

3-12-4-منطقه مورد بررسی…………………………………………………………….. 86

 

3-12-5-روش بررسی………………………………………………………………….. 87

 

3-12-6-روش یا چارچوب کار………………………………………………………… 87

 

3-12-7-نمونه­ برداری تصادفی ساده……………………………………………………. 87

 

3-12-7-1-روش کار………………………………………………………………………. 88

 

3-12-7-2-تعیین حجم نمونه……………………………………………………….. 88

 

3-12-7-3- انتخاب و بررسی نمونه ­ها از جامعه…………………………………. 89

 

3-12-7-4- نتیجه…………………………………………………………………………….. 89

 

3-12-7-5- اطلاعات بهدست آمده برای بررسی­های بعدی………………………… 89

 

3-12-8-نمونه­برداری سیستماتیک………………………………………………………… 89

 

3-12-8-1-انتخاب و بررسی نمونه ­ها از جامعه…………………………………….. 89

 

3-12-8-2- نتیجه…………………………………………………………………….. 90

 

3-12-8-3- اطلاعات به­دست آمده برای بررسی­های بعدی………………………… 90

 

3-12-9- نمونه­ برداری با احتمال متغییر……………………………………………… 90

 

3-12-9-1-روش کار………………………………………………………………………… 90

 

3-12-9-2-تعیین صفت کمکی…………………………………………………………. 90

 

3-12-9-3-تعیین حجم نمونه­ها با توجه به صفات کمکی…………………….. 91

 

3-12-9-4-نتیجه…………………………………………………………………… 91

 

3-12-9-5- اطلاعات به­دست آمده برای بررسی­های بعدی……………………… 91

 

3-12-10-نمونه­برداری خوشه­ای………………………………………………………… 91

 

3-12-10-1-روش کار………………………………………………………………….. 91

 

3-12-10-2-تعیین حجم نمونه ­ها با توجه به صفات کمکی……………………… 92

 

3-12-10-3-نتیجه………………………………………………………………………….. 92

 

3-12-10-4-اطلاعات به­دست آمده برای بررسی­های بعدی………………………… 92

 

3-12-11-نمونه­ برداری با طبقه­ بندی……………………………………………………. 92

 

3-12-11-1- تعیین حجم نمونه……………………………………………………….. 92

 

3-13-2- طلاعات به دست آمده برای بررسی­های بعدی………………………… 93

 

3-13- کاربرد نمونه برداری در بررسیهای کوچک مقیاس (محوطه ­ای)………. 93

 

3-14- کاربرد نمونه برداری در انتخاب داده و تاریخ­گذاری محوطه ها………. 94

 

3-15- جمع بندی کلی…………………………………………………………………… 95

 

فصل چهارم: کاربرد آمار توصیفی در پژوهش­های باستان شناسی

 

4-1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………. 103

 

4-1-2-جدول­های آماری……………………………………………………………………… 103

 

4-1-3- فراوانی و فراوانی نسبی………………………………………………………….. 104

 

4-1-4- فراوانی تراکمی و فراوانی نسبی تراکمی…………………………………… 104

 

4-1- 5-تهیه ی جدول فراوانی داده ­ها………………………………………………….. 105

 

4-1-5-1-تهیه ی جدول فراوانی و رسم نمودار متغییر کیفی……………………. 105

 

4-1-5-2-جدول فراوانی و رسم نمودار داده های پیوسته………………………….. 107

 

4-1-5-3-رسم نمودار داده ­های پیوسته برای حالتی که تعداد داده ­ها کمتر از 25 عدد باشد… 107

 

4-1-6- تنظیم داده ­ها در جدول فراوانی………………………………………………. 107

 

4-1-7- نمودارهای آماری………………………………………………………………………. 109

 

4-1-7-1- نمودار هیستوگرام…………………………………………………………………. 115

 

4-1-7-2- نمودار چندبر فراوانی……………………………………………………………… 115

 

4-1-7-3- نمودار ساقه و برگ……………………………………………………………. 115

 

4-1-7-4-  نمودار دایره ای……………………………………………………………………….. 116

 

4-1-7-5- نمودار چند بر فراوانی تراکمی………………………………………………. 118

 

4-1-8- همبستگی و رگرسیون……………………………………………………………… 118

 

4-1-8- 1- ضریب همبستگی خطی…………………………………………………………. 119

 

4-1-8- 2- وضعیت ضریب همبستگی خطی………………………………………. 119

 

4-1-8- 3- ضریب تعیین………………………………………………………………… 119

 

4-1-8- 4-رگرسیون………………………………………………………………………….. 122

 

4-1-9-1- مقدمه……………………………………………………………………………… 127

 

4-1-9-2- جغرافیای زاگرس مرکزی………………………………………………. 127

 

4-1-9-3- جغرافیای جنو­­ب غرب ایران……………………………………………. 128

 

4-1-9-4- جغرافیای بین النهرین………………………………………………………. 129

 

4-1-9-5- جغرافیای استان لرستان……………………………………………………. 130

 

4-1-9-6- جغرافیای استان ایلام………………………………………………….. 131

 

4-1-9-7- موقعیت جغرافیایی سد سیمره…………………………………………. 133

 

4-1-9-8- زمین شناسی منطقه­ سیمره………………………………………………. 136

 

4-1-9-9- محوطه­ی باستانی­ چشمه­ رجب…………………………………………. 137

 

4-1-9-10-پیشینه­ی مطالعات باستان­شناسی منطقه……………………………….. 139

 

4-1-9-11- پیشینه­ی مطالعاتی برهمکنش فرهنگی زاگرس مرکزی با مناطق همجوار….. 139

 

4-1-9-12- برهمکنش فرهنگی و انواع آن………………………………………………. 139

 

4-1-9-13- شیوه­ی تحلیل نقوش سفال­های چشمه رجب………………………….. 141

 

4-1-9-14- گاه­نگاری تطبیقی زاگرس مرکزی، سوزیانا و بین ­النهرین…………….. 142

 

4-1-9-15-تحلیل آماری  نقوش و گاه­نگاری سفال­های چشمه رجب………………… 143

 

4-1-9-16-برهم­کنش فرهنگی دورهی مس و سنگ میانی در چشمه رجب……….. 144

 

4-1-9-17- نتایج………………………………………………………………………………… 150

 

فصل پنجم: جمع­بندی

 

– جمع بندی………………………………………………………………………………… 173

 

فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………… 175

 

چکیده:

 

باستان شناسی نو به عنوان یک مکتب جدید کار خود را با تلاش های بینفورد و کلارک در دهه 1960 آغاز کرد. یکی از مهمترین دستاوردهای این مکتب توجه به متغییرها و تحلیل های آماری در پژوهش های باستان شناسی بود. با این کار باستان شناسی از مرحله ی توصیف گذشت و وارد مرحله­ی علمی خود یا همان تحلیل شد، زیرا آمار با قدرت بی نظیر خود در تغییر زبان داده ها از توصیف به عدد و تحلیل این اعداد خدمت بزرگی به روشن شدن وضعیت فرضیه های علوم مختلف می کند. در این میان باستان شناسی به عنوان علمی که با حجم انبوهی از داده های مختلفی اعم از سفال ، ابزار ، …. روبه رو است می تواند به بهترین وجه آمار را به عنوان ابزاری برای روشن شدن فرضیه ها و خواسته های علمی خود به خدمت گیرد. آن چه در این تحقیق مورد توجه قرار گرفت معرفی دو شاخه اصلی علم آمار تحت عنوان آمار استنباطی و آمار توصیفی و کاربرد آن­ها در پژوهش های باستان شناسی بود. برای این منظور در شاخه­ی آمار استنباطی نمونه برداری در کارهای میدانی و به صورت موردی بررسی شهرستان آبدانان در استان ایلام مورد توجه قرار گرفت و بعد از بررسی روش های مختلف روش نمونه گیری طبقه بندی شده به خاطر ارائه الگوی استقراری محوطه مورد تأیید و درشاخه­ آمار توصیفی موضوع برهم­کنش فرهنگ­ها مورد توجه قرار گرفت. برای همین منظور  محوطه چشمه رجب واقع در حوزه رود سیمره بصورت موردی مطالعه شد و در نهایت میزان برهم کنش فرهنگی زاگرس مرکزی ، سوزیانا و بین النهرین در دوره مس سنگ با عاملیت کوچ روی روشن شد. در نهایت به نظر می رسد آمار طی دو مرحله باستان شناسان را در پژوهش های میدانی یاری می کند : نخست در  جمع آوری مناسب و فرضیه سازی از طریق داده ها (آمار استنباطی ) و سپس  در مرحله ی آزمون فرضیه (آمار توصیفی).

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- تعریف مسئله و فرضیات

 

سرزمین پهناور ایران از لحاظ اطلاعات باستانشناسی و فرهنگی بسیار غنی است.این کشور مهمترین مکانی است که در آن به راحتی می توان اولین استقرارهای بشر،چگونگی تولید غذا(منشاءکشاورزی و دامپروری)،روستانشینی و …راپیگیری کرد.به منطور پیگری این اهداف و بسیاری ازاهداف دیگر،این خاک بارها موردکاوش قرار گرفته است.مسلم است که سرزمین ایران می تواند پاسخگوی این سوالها و سوال های بیشتری که در آینده مطرح خواهند شد،باشد.اما حجم داده های باستانشناسی این سرزمین بسیار بالا است و امکان کاوش تمام مناطق و بررسی کل داده ها نیست.بنابراین استفاده از روشهای ریاضی وآمار به قلمرو باستانشناسی برای تعیین مکانهای مناسب وهماهنگ با اهداف کاوش و یا تجزیه وتحلیل داده هاوتفسیر مناسب برای چگونگی فرهنگها و روابط بین فرهنگهای مناطق همجوار،می تواند بسیار موثر باشد.

 

بر این اساس سوالات مورد نظر در این تحقیق به شرح زیر ارائه می شود:

 

1- اندازه نمونه ها در جامعه آماری در مطالعات میدانی باستان شناسی چگونه انتخاب شودکه پاسخگوی اندازه جامعه آماری آن منطقه باشد؟

 

2- چگونه می توان با اجرای روشهای آماری بر روی سفالهای دوره خاصی از یک منطقه میتوان به روابط فرهنگی آن منطقه با مناطق همجوار پی برد؟

 

بر اساس مطالعات اولیه می توان فرضیه های زیر را ارائه کرد:

 

1- انتخاب تعداد و میزان نمونه ها بسته به نوع کار میدانی(اعم از بررس یا کاوش)و همچنین با توجه به جمعیت جامعه آماری متفاوت است.

 

2-به نظر می رسد با انتخاب نمونه مناسب از جامعه ی آماری سفالهای دوره ای خاص،از منطقه ای خاص ودسته بندی و تفسیر داده ها در غالب اعداد و نمودار های آماری میتوان سفالهای محلی و غیر محلی را از هم تمیز داد و به روابط فرهنگی محل با مناطق همجوار پی برد.

 

2-1- هدف و ضرورت تحقیق

 

اگر بپذیریم که درجه علمی بودن هر تخصص به میزان بهره گیری ان از ریاضیات بستگی دارد،در مرتبه بندی میزان این بهره گیری خواهیم دید که باستان شناسی درقعر جدول قرار دارد (امیر لو).بویژه باستان شناسی ایران که بهره بسیار ناچیزی از علوم پایه دارد.دلیل این امر به کم توجه به لزوم استفاده از علوم تاثیر گذار بر باستان شناسی و همچنین عدم استفاده از متخصصان علوم ریاضی درجریان پ‍‍ژوهشهای باستانی،برمی گردد.مسلم است استفاده از روشهاو معادلات ریاضی وآماری در پ‍‍ژوهشهای باستانی می تواند کمک بسیار زیادی به استاندارد سازی وعلمی کردن این رشته بنماید.

 

امروزه در مطالعات باستان شناسی نتیجه گیری های باستان شناسانه بر مبنای مطالعات کمی استوار است و با ستان شناسان به زبان آماری و ریاضی،نتایج مطالعات خود را ارائه می دهند. با توجه به اهمیت استفاده از روش های آمار و ریاضی در مطالعات باستان شناسی، استفاده از این روش ها هنوز به شکل مدون در مطالعات میدانی باستان شناسی در ایران متداول نگردیده و امید است این پایان نامه باستان شناسان ایرانی را با استفاده از این روش ها آشنا ساخته و مقدمه ای برای کارهای آتی در این زمینه باشد.

 

فصل اول: جهانی شدن و پایان سیاست

 

1– 1 طرح نظریه پایان سیاست ……………………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

1– 2 نقد هستی شناختی سیاست …………………………………………………………………………………………………………………… 39

 

1– 3 واسازی معرفت، هدف و کارکرد سیاست ………………………………………………………………………………………………… 41

 

1– 4 افول نظریه و علم سیاست ………………………………………………………………………………………………………………………. 42

 

1– 5 زوال سیاست: ورود به دوران مابعد سیاسی ……………………………………………………………………………………………. 44

 

1– 6 استحاله انسان سیاسی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

 

فصل دوم: بحران های سیاست در عصر جهانی شدن

 

2 – 1 جهانی شدن و بحران های سیاست ……………………………………………………………………………………………………….. 47

 

2 – 2 تأثیر شتاب تحولات بر معرفت انسان …………………………………………………………………………………………………….. 49

 

2 – 3 بحران معرفت شناختی …………………………………………………………………………………………………………………………… 50

 

2 – 4 بحران روش شناختی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 54

 

2 – 5 بحران دولت های ملی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 55

 

2 – 6 بحران دموکراسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

فصل سوم: الگوهای جایگزین

 

3 – 1 جهان گرایی و محل گرایی …………………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

3 – 2 وحدت، کثرت یا تنوع …………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

 

 

 

ج

 

3 – 3 زمینه های فرهنگی بروز بحران ……………………………………………………………………………………………………………… 69

 

3 – 4 تهدید تمدن ها از داخل …………………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

3 – 5 شکاف تمدن ها ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

 

3 – 6 الگوی نظریه فرهنگی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 71

 

3 – 7 سیاست از نگاه نظریه ی فرهنگی ………………………………………………………………………………………………………….  74

 

3 – 8 فرهنگ، مدیریت و مهار نظم جهانی ……………………………………………………………………………………………………… 76

 

3 – 9 جهانگرایی فرهنگی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 78

 

3 – 10 نظریه ی فرهنگی و انقلای رسانه ای ………………………………………………………………………………………………….. 79

 

3 – 11 دموکراسی جهانی و عرصه سیاست فرهنگی ………………………………………………………………………………………. 80

 

خلاصه و جمع بندی بخش ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 83

 

بخش سوم: تحول نظریه ی سیاسی

 

فصل اول: تبدیل سیاست از عرصه به فرایند

 

1 – 1 سیاست مدرن …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 89

 

1 – 2 سیاست در برابر امر سیاسی …………………………………………………………………………………………………………………… 92

 

فصل دوم: تبدیل جامعه مدنی به جامعه مدنی جهانی

 

2 – 1 ایده جامعه مدنی ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 96

 

2 – 2 تغییر معنای جامعه مدنی ………………………………………………………………………………………………………………………. 97

 

چ

 

 

 

2 – 3 احیاء جامعه مدنی (باز تعریف جامعه مدنی) …………………………………………………………………………………………. 98

 

2 – 4 جامعه مدنی جهانی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 100

 

2 – 5 نظریه جامعه مدنی جهانی و شرایط بین المللی موجود ……………………………………………………………………… 102

 

فصل سوم: تبدیل حکومت به حکمرانی و مطرح شدن حکمرانی خوب

 

3 – 1 حاکمیت جدید …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 106

 

3 – 2 حکمرانی خوب …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 108

 

3 – 3 تعریف حکمرانی خوب …………………………………………………………………………………………………………………………. 109

 

3 – 4 شاخص های حکمرانی خوب ……………………………………………………………………………………………………………….. 110

 

3 – 5 الزامات حکمرانی خوب و نقش دولت ………………………………………………………………………………………………….. 112

 

فصل چهارم: گذار از دانش سیاسی اثباتی –رفتاری به هنجاری –انتقادی

 

4 – 1 نظریه اثباتی –رفتاری …………………………………………………………………………….117

 

4 – 2 نظریه هنجاری –انتقادی …………………………………………………………………………. 119

 

4 – 3 ماهیت هنجارین فلسفه ی سیاسی در عصر جهانی شدن ……………………………………….. 122

 

4 – 3 – 1 نظم اول جهانی ……………………………………………………………………………… 124

 

4 – 3 – 2 نظم دوم جهانی ………………………………………………………………………………. 126

 

 

4 –  3 – 3 نظم سوم جهانی …………………………………………………………………………….. 127

 

خلاصه و جمع بندی بخش ……………………………………………………………………………….. 129

 

نتیجه گیری نهایی ………………………………………………………………………….. 132

 

پیشنهادات …………………………………………………………………………………… 135

 

ح

 

منابع و مأخذ ……………………………………………………………………………….. 137

 

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………….. 148

 

 

 

 

 

فصل اول

 

طرح پژوهش

 

 

 

1 – 1 بیان مسئله

 

از سال های پایانی سده بیستم تا امروز که دهه­ای از سده جدید هم پشت سر گذاشته شده است، بحث­های داغ  و مناقشه برانگیز درباره­ی جهانی شدن، همچون پدیده­ای حقیقی، طرح و بسط یافته است. حامیان و مخالفان جهانی شدن، تحلیل­گران سیاسی و اقتصادی، فلاسفه و فرمان­روایان کشورها هر یک به اظهار نظر درباره عصر جدید پرداخته­اند. مقامات حکومتی مشکلات اقتصادی کشور را به فشارهای ناشی از جهانی شدن نسبت می دهند، گردانندگان بنگاه های اقتصادی گوناگون کوچک­تر کردن شرکت­های خود را برای ادامه­ی حیات در چارچوب اقتصاد جهانی ضروری می­دانند، طرفداران محیط زیست تأثیر مخرب جهانی شدن مهار نشده را فریاد می زنند و دامنه ی انتقادات خود را پس از فاجعه اتمی در فوکوشیمای ژاپن در ماه مارس 2011 که متعاقب زلزله ی 9 ریشتری در این کشور به وقوع پیوست، افزایش داده اند و پشتیبانان اجتماع های بومی مختلف نسبت به نابودی خرده فرهنگ­ها و فرهنگ­های کوچک در برابر موج فراگیر فرهنگ جهانی هشدار می دهند (قزلسفلی، 1390: 183). در این میان ارائه تعریفی جامع و مورد پذیرش عموم برای جهانی شدن، به دلیل اختلاف نظر میان پژوهشگران بر سر ماهیت آن دشوار به نظر می­رسد و هر دسته از صاحب نظران، به تناسب برداشتی که از این پدیده دارند و پیش زمینه­های ذهنی و ایدئولوژیک خود، تعریف خاصی از این پدیده ارائه می­دهند.  اگر جهانی شدن را در معنی جهانی اندیشیدن تعبیر کنیم، احتمالاً حرف تازه­ای نزده­ایم، زیرا اندیشه نیز مانند علم و فن هیچ گاه در تاریخ محدود به مرزهای ملی نبوده است. البته توسعه­ی دانش و فن بر مفهوم جهان تأثیر گذارده است. به عنوان نمونه از اختراعات اولیه­ی فن اطلاع رسانی (مورس، تلگراف) که جای چاپار را گرفت و رادیو و تلویزیون که جای جارچی محل را اشغال کردند تا ماهواره و اینترنت، سیاره­ی زمین تدریجاً کوچکتر و کوچکتر شد، تا جایی که امروزه به تعبیر مک لوهان، همه در یک دهکده­ی جهانی  زندگی می­کنیم و از لحظه لحظه­ی اوضاع و احوال هم باخبریم. در چنین فضایی، دیگر حکومت­ها قادر نیستند بر روی آنچه در درون حاکمیتشان می گذرد و حتی آنچه در خلوت خود می­گویند و می­کنند، سرپوش بگذارند. دیگر رفتارها و کنش­های فردی اجتماعی جنبه­ی شخصی و ملی و سرزمینی ندارد، چون همه­ی امور خصوصی و عمومی ما به طور مستمر در معرض داوری دیگران است، دیگرانی که معلوم نیست الزاماً دوست ما باشند (کاظمی، 1390: 21). به عبارتی هرچه زندگی انسان روی کره­ی خاکی پیشرفته شده، سرعت­ها افزون­تر شده، فاصله ها نیز کوتاه­تر و افراد بشر، فارغ از ملاحظات مکانی، قومی، نژادی، زبانی، عقیدتی و … به هم نزدیکتر شده­اند. به یک تعبیر می­توان گفت که فرایند جهانی شدن، همگام با افزایش آگاهی انسان نسبت به خود و محیط طبیعی و اجتماعی خود از آغاز تاریخ وجود داشته، ولی در سال­های اخیر به دلیل سرعت فزاینده­ی تغییرات دانش و فن، شتاب ناگهانی به خود گرفته است. بگونه ای که چند سالی است نظر اندیشه ورزان، دولتمردان و کارگزاران حکومتی را در سراسر گیتی به خود مشغول کرده است.

 

به هر جهت این یک واقعیت است که جوامع انسانی همواره در حال تغییر و تحول هستند. در واقع حیات اجتماعات در گرو این تغییرات است، چرا که رکود و سکون در نهایت به فساد و تباهی می انجامد و کوشش علم سیاست پیش بینی نتایج مترتب بر تغییرات است. مسائلی از قبیل رشد جمعیت، تخریب محیط زیست، توسعه­ی پایدار، تنش­های قومی _نژادی، تقابل فرهنگی، رقابت­های نظامی، تعارض بین شمال و جنوب یا غنی و فقیر، رشد شهرنشینی، انقلاب ارتباطات، تحول صنایع و دانش فنی، دموکراسی، حقوق بشر، تروریسم و صدها مشکل مبتلا به جامعه­ی امروز بشری، همه در زمره­ی دغدغه­های امروز جامعه­ی جهانی است که سیاست و علم سیاست نمی­تواند نسبت به آنها بی­تفاوت باشد. بحث جهانی شدن را نیز از این زاویه باید نگریست. اینجاست که فرایند جهانی شدن، عرصه را برای علوم سیاسی تغییر می­دهد. تقسیم ظریف میان علوم سیاسی که به درون دولت _ملتها اهتمام دارد و مطالعه روابط بین الملل که مربوط به مسائل میان دولت _ملتها است، کمرنگ می شود. دیگر، مطالعه تجربه یک کشور خاص جدا از کشورها­ی دیگر قابل قبول نیست. در جهانی که در آن بازیگران و منافع سیاسی در حال تجربه تأثیر جهانی شدن هستند، علوم سیاسی نمی­تواند از تأثیر چنین نیروهایی مصون باشد.

 

نکته مورد نظر در اینجا این است که تمام الزامات ناشی از این فرایند جهانی شدن توسط عالمان سیاسی (دانش پژوهان سیاسی) باید هم در توسعه نظریه سیاسی و هم در انتخاب روش شناختی مورد اذعان قرار گیرند؛ بطوریکه نظریه­ها باید جنبه بین المللی را بیشتر و جدی ­تر مورد توجه قرار دهند. همچنین جهانی شدن موجب تحت تأثیر قرار گرفتن کلیه تحلیل­ها در تمام سطوح علوم سیاسی شده است. برای نمونه، برای مطالعه مدیریت شهری نه تنها بررسی تأثیر جهانی شدن به عنوان یک نیروی سیاسی و ژئوپلتیک ضرورت دارد، بلکه قرار دادن مدیریت شهری در زمینه شکل در حال تغییر حکومت و عمل فزاینده ارتباطات جهانی نیز ضروری است (حاجی یوسفی، 1390: 451). در کنار اینها تغییر و تحولاتی که در مفاهیم رسمی سیاسی ایجاد شده است قابل توجه است که به بیانی دقیق تر، آنچه که اتفاق افتاده است این است که مفهوم دیرپای فرد به عنوان یک هستی منفک و خود اتکا با یک وحدت پیشا اجتماعی جای خود را به فردی داده است که دیگر چیزی بیش از شبکه­ای بی­مرکز از عقاید و امیال نیست. با عطف به مباحث یاد شده حال در این میان مسئله این است که در گذار فرایند جهانی شدن، علوم سیاسی دچار چه تغییر و تحولاتی شده و به عبارتی بهتر فرایندهای جهانی شدن چگونه و تا چه اندازه بر نهادهای سیاسی، رفتارهای سیاسی و متعاقباً بر نظریه­پردازی در حوزه علوم سیاسی اثر گذاشته است.

 

سؤال های پژوهش

 

سؤال اصلی