2-1-6 خدمات اجتماعی…………………………………………………16

 

 

2-1-7 نابرابری……………………………………………………………..16

 

 

2-1-8 ارزش زمین…………………………………………………………17

 

 

2-1-9 کاربری زمین…………………………………………………18

 

 

2-1-10 توسعه پایدار…………………………………………………….18

 

 

2-1-11 شهر پایدار………………………………………………………….20

 

 

2-1-12 توسعه پایدار و عدالت اجتماعی………………………………21

 

 

2-1-13 فقر و عدالت اجتماعی………………………………………..23

 

 

2-1-14 مسکن و عدالت اجتماعی……………………………………27

 

 

2-1-15 حاشیه نشینی و عدالت اجتماعی…………………………..29

 

 

2-1-16 پایداری و عدالت اجتماعی………………………………………..30

 

 

2-1-17 عدالت اجتماعی و زمین شهری…………………………….32

 

 

2-1-17-1 زمین شهری و برخورداری گروه های مختلف از آن………….32

 

 

2-1-17-2 قیمت زمین و ارزش افزوده(رانت)……………………………..32

 

 

2-1-18 اقتصاد سیاسی و عدالت اجتماعی……………………………….35

 

 

2-1-19 طرح های جامع و عدالت اجتماعی……………………………….37

 

 

2-2 دیدگاه ها، نظریه ها و مکتب ها………………………………………39

 

 

2-2-1 عدالت اجتماعی در مکاتب مختلف…………………………………….39

 

 

2-2-1-1 سوسیالیسم و عدالت اجتماعی…………………………………..40

 

 

2-2-1-2 لیبرالیسم و عدالت اجتماعی………………………………………44

 

 

2-2-1-2-1 بررسی نظریات تئوری پردازان لیبرالیسم کلاسیک……………..47

 

 

2-2-1-2-2 بررسی نظریات اندیشمندان لیبرالیسم نو……………………49

 

 

2-2-1-3 نظریات مربوط به اندیشمندان میانه……………………………….50

 

 

2-2-2 عدالت اجتماعی در اسلام…………………………………………..54

 

 

2-2-2-1 عدالت اجتماعی در قرآن کریم……………………………………54

 

 

2-2-2-2 عدالت اجتماعی در اندیشه متفکران اسلامی……………….57

 

 

2-2-3 دیدگاه بوم شناسی یا دیدگاه مسأله گرایان…………………………60

 

 

2-2-4 نظریه عدالت اجتماعی در جغرافیای شهری…………………………..60

 

 

2-2-5 نگرش های موجود به جغرافیای شهری در دهه های اخیر………….62

 

 

2-2-6 دیدگاه دسترسی به امکانات شهری و عدالت اجتماعی……………….64

 

 

2-2-7 نظریه توسعه پایدار شهری………………………………………………..69

 

 

2-3 پیشینه عدالت اجتماعی…………………………………………………….70

 

 

2-3-1 در جهان…………………………………………………………………..70

 

 

2-3-2در ایران……………………………………………………………………..72

 

 

2-4 جمع بندی فصل دوم……………………………………………………….74

 

 

 

فصل سوم : معرفی محدوده مورد مطالعه و روش شناسی

 

 

مقدمه………………………………………………………………………………76

 

 

3-1 کلیات شهرستان یزد…………………………………………………….76

 

 

3-2 ویژگی های شهر یزد……………………………………………………..77

 

 

3-2-1 موقعیت جغرافیایی شهر یزد…………………………………………77

 

 

3-2-2 وضعیت توپوگرافی، زمین شناسی و ژئومورفولوژی………………78

 

 

3-2-3 منابع آب………………………………………………………………81

 

 

3-2-3-1 آب های زیرزمینی………………………………………………….81

 

 

3-2-3-2 آب های سطحی و مسیل ها………………………………………..81

 

 

3-2-4 ویژگی های جمعیتی…………………………………………………….82

 

 

3-2-4-1 تعداد جمعیت و روند تغییرات آن………………………………………82

 

 

3-2-4-2 تعداد و بعد خانوار……………………………………………………83

 

 

3-2-4-3 ترکیب و ساختار سنی و جنسی جمعیت……………………….84

 

 

3-2-4-3-1 ترکیب و ساختار سنی…………………………………………….84

 

 

3-2-4-3-2 نسبت جنسی……………………………………………………..87

 

 

3-2-4-4 تراکم جمعیت در سطح شهر یزد…………………………………..87

 

 

3-2-4-5 خصوصیات اجتماعی شهر و محلات مختلف آن…………………..89

 

 

3-2-4-6 پیش بینی و آینده نگری جمعیت شهر یزد تا افق 14700…………….90

 

 

3-2-5 ویژگی های اقتصادی………………………………………………90

 

 

3-2-5-1 جمعیت در سن کار…………………………………………………..90

 

 

3-2-5-2 جمعیت فعال و غیر فعال………………………………………………91

 

 

3-5-3 نرخ بیکاری و اشتغال……………………………………………….91

 

 

3-2-6 تحلیل فضایی از سیر تحولات فیزیکی شهر یزد…………………….93

 

 

3-2-6-1 وجه تسمیه………………………………………………………..93

 

 

3-2-6-2 بافت تاریخی شهر یزد………………………………………………..94

 

 

3-2-6-3 توسعه شهر یزد در دوره های تاریخی……………………………..96

 

 

3-2-6-3-1پیش از اسلام……………………………………………………….96

 

 

3-2-6-3-2 سده های نخستین اسلامی…………………………………….97

 

 

3-2-6-3-3 زمان آل کالویه…………………………………………………….98

 

 

3-2-6-3-4 دوران اتابکان…………………………………………………99

 

 

3-2-6-3-5 دوران آل مظفر……………………………………………………..100

 

 

3-2-6-3-6 دوران تیموریان…………………………………………….101

 

 

3-2-6-3-7 عصر صفویه…………………………………………………..103

 

 

3-2-6-3-8 دوره زندیه و قاجار……………………………………………104

 

 

3-2-6-3-9 دوره پهلوی……………………………………………….105

 

 

3-2-6-4 سازمان فضایی شهر یزد از دوره فئودالی تا حال حاضر………108

 

 

3-2-6-5 سازمان فضایی شهر طی چند دهه اخیر………………………111

 

 

3-3 روش شناسی………………………………………………………….114

 

 

3-3-1 مدل تحلیل عاملی………………………………………………….114

 

 

3-3-1-1 تحلیل عاملی………………………………………………………..114

 

 

3-3-1-2 شاخص ها……………………………………………………….115

 

 

3-3-1-3 عامل سازی شاخص ها……………………………………..120

 

 

3-3-1-4 نامگذاری عامل ها……………………………………………..122

 

 

3-3-2 مدل تاکسوندمی عددی………………………………………………126

 

 

3-3-3 مدل ضریب ویژگی………………………………………………………130

 

 

3-3-4 مدل تاپسیس……………………………………………………….131

 

 

3-3-5 ضریب آنتروپی…………………………………………………………132

 

 

3-3-6 مدل استاندارد سازی داده های مختلف الجنس………………………133

 

 

3-4 جمع بندی فصل سوم………………………………………………………133

 

 

فصل چهارم : بحث و تجزیه و تحلیل

 

 

مقدمه………………………………………………………………………………136

 

 

4-1 منطقه بندی……………………………………………………………………136

 

 

4-1-1 اهداف منطقه بندی……………………………………………………..137

 

 

4-1-2 امتیازات منطقه بندی……………………………………………………..137

 

 

4-1-3 منطقه بندی و عدالت اجتماعی……………………………………138

 

 

4-2 منطقه بندی شهر یزد……………………………………………………139

 

 

4-3 بررسی امکانات و خدمات شهری مورد مطالعه…………………………….142

 

 

4-3-1 خدمات تاریخی و مذهبی…………………………………………………..143

 

 

4-3-2 خدمات تولیدی- صنعتی………………………………………………..144

 

 

4-3-3 خدمات نیروی انتظامی…………………………………………………144

 

 

4-3-4 فضای سبز……………………………………………………………144

 

 

4-3-5 خدمات بهداشتی- درمانی……………………………………………145

 

 

4-3-6 فضاهای ورزشی- تفریحی………………………………………….146

 

 

4-3-7 تأسیسات و تجهیزات شهری……………………………………….146

 

 

4-4 برخورداری مناطق شهر یزد از امکانات و خدمات شهری………………146

 

 

4-4-1 دسترسی به خدمات تاریخی و مذهبی……………………………..146

 

 

4-4-2 دسترسی به خدمات تولیدی- صنعتی……………………………….147

 

 

4-4-3 دسترسی به خدمات نیروی انتظامی………………………………..147

 

 

4-4-4 دسترسی به فضای سبز…………………………………………………147

 

 

4-4-5 دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی…………………………..147

 

 

4-4-6 دسترسی به فضاهای ورزشی- تفریحی…………………………….148

 

 

4-4-7 دسترسی به تأسیسات و تجهیزات شهری………………………..148

 

 

4-5 رتبه بندی مناطق شهر یزد در مدل تحلیل عاملی……………………….149

 

 

4-5-1 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل نهادی- فرهنگی………………..149

 

 

4-5-2 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل کالبدی- اجتماعی………………….151

 

 

4-5-3 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل زیست- اجتماعی……………..152

 

 

4-5-4 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل کالبدی- اقتصادی……………….153

 

 

4-5-5 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل درمانی………………………….154

 

 

4-5-6 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل نهادی- اجتماعی…………………155

 

 

4-5-7 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل نهادی- کالبدی……………………..156

 

 

4-5-8 رتبه بندی مناطق شهر یزد در عامل اشتغال…………………………157

 

 

4-5-9 رتبه بندی مناطق شهر یزد در شاخص های تلفیقی…………………..158

 

 

4-6 رتبه بندی شهر یزد با استفاده از مدل سطح بندی سکونتگاه ها……………160

 

 

4-6-1 جمع واحدهای خدماتی…………………………………………………..160

 

 

4-6-2 مدل استاندارد سازی داده های مختلف الجنس………………………..161

 

 

4-6-3 مدل تاکسونومی عددی…………………………………………………….162

 

 

4-6-4 مدل ضریب ویژگی……………………………………………………………..162

 

 

4-6-5 مدل تاپسیس…………………………………………………………….163

 

 

4-7 قیمت اراضی……………………………………………………………………167

 

 

4-7-1 قیمت اراضی در شهر یزد……………………………………………………169

 

 

4-7-2 رابطه بین قیمت زمین با امکانات و خدمات شهری و جمع ارزشهای عددی……171

 

 

4-8 پراکنش جمعیت در شهر یزد…………………………………………………….173

 

 

فصل پنجم : آزمون فرضیات، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

 

 

مقدمه……………………………………………………………………………..175

 

 

5-1 آزمون فرضیات………………………………………………………………175

 

 

5-1-1 آزمون فرضیه اول…………………………………………………………175

 

 

5-1-2 آزمون فرضیه دوم…………………………………………………………..177

 

 

5-1-3 آزمون فرضیه سوم…………………………………………………….178

 

 

5-2 جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………179

 

 

5-3 راهبردهای عدالت اجتماعی در شهر یزد………………………………..181

 

 

5-4 سیاست های عدالت اجتماعی…………………………………………….185

 

 

5-5 پیشنهادات…………………………………………………………………………187

 

 

منابع و مآخذ………………………………………………………………….189

 

 

چکیده:

 

 

عدالت اجتماعی به معنای احترام به حقوق دیگران و رعایت مصالح عمومی می باشد. در واقع عدالت اجتماعی نتیجه تکامل اجتماعی است. تحقق عدالت اجتماعی در گرو توزیع مناسب کاربری ها و خدمات عمومی شهری است. هدف این تحقیق بررسی تحقق عدالت اجتماعی در مناطق سه گانه شهر یزد با استفاده از شاخص های امکانات و خدمات شهری و رابطه آن با پراکنش جمعیت و قیمت اراضی از طریق روش های تحلیل عاملی، جمع خدمات، استاندارد سازی ، ضریب ویژگی، تاکسونومی عددی ، آنتروپی شانون و تاپسیس می باشد.

 

 

طبق یافته های تحقیق بین مناطق سه گانه شهر یزد نابرابری های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی وجود دارد. وجود نابرابری ناشی از عدم برخورداری عادلانه مناطق از امکانات و خدمات شهری باعث عدم تحقق عدالت اجتماعی در شهر یزد شده است. این امر منجر به تمرکز جمعیت در برخی از نقاط شهر می شود و بازتاب فضایی توزیع ناعادلانه خدمات شهری، تفاوت در قیمت اراضی مناطق سه گانه شهر یزد می باشد. شرایط تحقق عدالت اجتماعی را می توان به توزیع متوازن کاربری اراضی شهری، ایجاد بانک زمین ، تجدید نظر در نحوه تهیه طرح های جامع و توجه ویژه به نواحی بحرانی و آسیب پذیر اشاره نمود.

 

 

پیشگفتار:

 

 

یکی از مهمترین پیامدهای رشد شتابان شهر نشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشور در دهه های اخیر از هم پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدماتی شهری بوده است که زمینه ساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از این خدمات می باشد. میزان و چگونگی توزیع خدمات شهری نقش مؤثری در جابه جایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری دارد. همچنین الگوی توزیع مراکز خدمات شهری باعث ارزش متفاوت زمین شهری شده و به جدایی گزینی گروه های انسانی می افزاید. بنابراین نقش برنامه ریزان شهری در ایجاد و تقویت جدایی گزینی های اجتماعی و اقتصادی امری بدیهی است.

 

 

تحقیق حاضر به بررسی توزیع خدمات عمومی شهر یزد و بازتاب فضایی آن از دیدگاه عدالت اجتماعی می پردازد. تحقیق حاضر سعی دارد با شناسایی چگونگی توزیع فضایی خدمات و امکانات شهر یزد، ارتباط آن را با تحقیق عدالت اجتماعی بررسی نماید و در نهایت بازتاب فضایی آن را با پراکنش جمعیت و قیمت اراضی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد.

 

 

این تحقیق از پنج فصل تشکیل شده است. در فصل اول کلیات تحقیق آمده است. فصل دوم شامل مبانی نظری تحقیق می باشد که در آن تعریف مفاهیم و نظریه های مربوط به عدالت اجتماعی آمده است. در فصل سوم به معرفی محدوده مورد مطالعه پرداخته شده است. در این فصل ویژگی های شهر یزد از لحاظ جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی و تحلیل فضایی سیر تحولات فیزیکی شهر یزد آمده است. فصل چهارم شامل بحث و تجزیه و تحلیل می باشد که شامل تعریف منطقه بندی و بررسی امکانات و خدمات عمومی شهر یزد و در نهایت با استفاده از مدل هایی چون تحلیل عاملی ، تاکسونومی عددی، ضریب ویژگی و تاپسیس به رتبه بندی مناطق شهر یزد پرداخته شده است. همچنین قیمت اراضی و رابطه آن با امکانات و خدمات عمومی شهری و چگونگی توزیع پراکنش جمعیت در شهر یزد مورد بررسی قرار گرفت. در فصل پنجم به آزمون فرضیات ، نتیجه گیری و در نهایت به ارائه پیشنهادات پرداخته شد.

 

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

 

مقدمه:

 

 

وجود نابرابری و عدم تعادل فضایی در ساکنان نواحی مختلف یک شهر، پدیده ای جدید در هیچ یک از شهرهای جهان نیست. در کشورهای در حال توسعه به جهت فاحش بودن تفاوت های اجتماعی، اقتصادی و نابرابری و عدم تعادل در خدمات شهری، تفاوت فضایی شهرها تشدید شده است(عبدی دانشپور،1378: 37). ساختار فضایی یک شهر از اجزا و عناصری تشکیل شده که با یکدیگر کنش متقابل دارد و ناپایداری هر کدام از اجزا بر کل ساختار تأثیر خواهد گذاشت( ساوج و وارد،1380: 90). در حقیقت سازمان فضایی متعادل در شهرها، نوعی از پایداری شهری است و این پایداری زمانی ایجاد می شود که هماهنگی و سازگاری منطقی بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در شهرها به وجود آید. مهم ترین عاملی که بر توزیع فضایی جمعیت در مناطق شهری مؤثر است، توزیع خدمات در شهرها می باشد. سکونت اقشار کم درآمد در مکان هایی که جاذب سایر گروه های اجتماعی نیست ، به تمرکز فقر می انجامد و این فرایند به جدایی گزینی طبقه کم درآمد از سایر گروه های اجتماعی منجر می شود(شاه حسینی،1384: 158). الگوی توزیع مراکز خدمات شهری از عوامل مؤثری است که سبب ارزش متفاوت زمین شهری شده و به جدایی گزینی گروه های انسانی دامن می زند.

 

 

امروزه بحث عدالت اجتماعی مورد توجه مطالعات شهری در تمامی رشته های مرتبط قرار دارد. تحقق عدالت اجتماعی در شهرها در نهایت به رضایت شهروندان از شیوه زندگی خود منجر شده است. همچنین به اقتدار ملی و ثبات سیاسی کمک فراوانی می کند. از نظر جغرافیایی عدالت اجتماعی شهر مترادف با توزیع فضایی عادلانه امکانات و منابع بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آن ها می باشد زیرا عدم توزیع عادلانه آن ها به بحران های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی خواهد انجامید (شریفی،1385: 6). در حقیقت وجود نابرابری در کیفیت زندگی ، گروه های محروم را متوجه گروه های مرجع نموده و مشکلات دیگری را ایجاد می کند(جاجرومی و کلته،1385: 7). بنابراین مهمترین وظیفه برنامه ریزان و مدیران شهری در این زمینه تلاش برای دسترسی به فرصت برابر برای گروه های مختلف شهری به خدمات شهری و از بین بردن نابرابری در تأمین فرصت های آموزشی، بهداشتی، خدماتی و غیره می باشد. برای رسیدن به این هدف باید اصل برابری و دستیابی برابر به فرصت های زیست شهری رعایت شود.

 

 

امروزه شهر یزد با عدم تعادل های فضایی- اجتماعی مواجه است. توسعه فیزیکی شهر یزد با شکل گیری شهرک های حاشیه ای و ادغام روستاهای پیرامون به شدت گسترش یافت.رشد پرشتاب شهر یزد در سال های اخیر سازمان فضایی همگون و متعادل شهر را در هم شکسته است. توسعه فیزیکی و کالبدی ناموزون شهر، سبب جدایی گزینی اکولوژیک گردیده است. به عبارتی برخی از مناطق و محلات به خدمات دسترسی خوبی دارند در حالی که برخی از مناطق و محلات شهر با وجود جمعیت بالایی که دارند به خدمات دسترسی ندارند. در همین راستا، تحقیق حاضر می کوشد نابرابری های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بین مناطق سه گانه شهر یزد را شناسایی کند. ارتباط پراکنش جمعیت و توزیع خدمات و  همچنین ارتباط خدمات عمومی شهری و قیمت اراضی را مشخص نماید.

 

 

1-1- بیان مسأله

 

 

اولین گام درهر پژوهشی انتخاب وشناخت دقیق مسأله است. مسائل معمولاً از احساس نیاز به دانش بشر و یا احساس مسئولیت سرچشمه می گیرند. رشد شهر نشینی و شهرگرایی در جهان رو به افزایش است و این روند تا مرحله تثبیت خود، به مرزحداکثر ادامه می یابد. در این بین زندگی شهری توسعه می یابد و رفتار شهر نشینان با این توسعه هماهنگ می شود.

 

 

عدالت اجتماعی در شهر به معنای تداوم حفظ منافع[1] گروه های اجتماعی متفاوت بر اساس توزیع بهینه[2] منابع شهری، درآمدها[3] و هزینه ها[4]می باشد (gray, 2002: 27). بنابراین امروزه مباحث عدالت اجتماعی به عنوان بستری برای مطالعات محیطی به شمار می رود. مسئله مهم در توزیع عادلانه امکانات به عنوان راهبرد عدالت اجتماعی، چگونگی توزیع خدمات و امکانات بین محلات شهری است (هاروی،1379: 97). وقتی ما راجع به عدالت اجتماعی صحبت می کنیم، در مورد چگونگی توزیع چیزهای خوب و بد بین اعضای جامعه انسانی بحث می کنیم (miller,1999:1).پایین بودن درآمد، زمانیکه با فقر درآمد ناشی از دسترسی کمتر به کالا و خدمات ارائه شده از سوی بخش دولتی ترکیب شود به عقب ماندگی نواحی می انجامد (حسین زاده،1380: 42).مفهوم و کارکرد عدالت اجتماعی مفهومی است که از اواخر دهه 1960 وارد ادبیات جغرافیایی می شود و جغرافیای رادیکال و لیبرال را بیش از سایر مکتب ها تحت تأثیر قرار می دهد. هاروی به کارگیری عدالت اجتماعی را در تحلیل های جغرافیایی ، انقلاب در تفکرات جغرافیایی می داند (شکویی،141:1373). تحقق عدالت اجتماعی به معنی فراگیر آن مستلزم کارایی اقتصادی نیز می باشد (Bastanifar&renani,2008:258 ).